İzahli şƏRİƏt məSƏLƏLƏRİ Həzrət Ayətullahul-Üzma Seyyid Əli Hüseyni Sistaninin fətvalarına uyğun olaraq

 
İhtilam – İnsandan məni çıxması. 
 
İqamət qəsdi – Yolçünün bir yerdə on gün qalmağa qərar verməsi. 
 
İkinci fəcr – Birinci fəcrdən sonra uzununa görünən ağarma, sübh namazı həmin vaxtdan 
görünür. 
 
İmsaq – Bir şeydən çəkinmək. 
 
İnşa qəsdi – Alqı-satqı və s. kimi mühüm işləri, bir sıra xüsusi kəlmələri dilə gətirməklə 
vücuda gətirməyi qəsd etmək. 
 
İrtimas – Suya baş vurmaq. 
 
İrtimasi-qüsl – Qüsl niyyətilə bir dəfə suya baş vurmaqla yerinə yeirilən qüsl. 
 
İrtimasi dəstəmaz – Üzü və əlləri suya batırıb-çıxararkən dəstəmaz niyyəti edilərək alınan 
dəstəmaz. 
 
İrs – Ölən bir şəxsdən varisinə qalan mal. 
 
İstibra – Murdardan təmizlənməyə çalışmaq, bu söz üç yerdə istifadə olunur: 
 
1. Bövldən istibra. 
 
2. Mənidən istibra; belə ki, məni çıxdıqdan sonra məcrada məni zərərlərinin qalmadığına 
əmin olmaq üçün bövl etmək. 
 
3. Nəcis yeməyə alışmış heyvanın istibrası; yə`ni nəcis yeyən heyvan, öz təbii yeməyinə 
alışana qədər insan nəcasatını yeməkdən qorumaq. 
 
İstihalə – Bir şeyin başqa bir şey sayılacaq qədər dəyişməsi; ağacın yanıb kül olması və ya 
itin bir duzluğa düşüb duza çevrilməsi. 
 
İstihazə – Qadınların gördüyü üç növ qandan birinin adı. 
 
İstimna – Məni çıxmasına səbəb olacaq bir işlə məşğul olmaq (əlilə məni çıxmasına səbəb 
olmaq kimi). 
 
İstisqa namazı – Yağmur yağması üçün xüsusi bir şəkildə qılınan namaz. 
 
İstitaət – Vacib həcci yerinə yetirməyə bədən, mal və yol baxımından qüvvəsi çatmaq; 
şəxsin boynuna həcc gəlməsi. 
 
Zə`f – Qüvvətsizlik, qüdrətsizlik, bir işi görməyə gücü çatmamaq. 
 
Zamin – Təzminə məcbur olan və ya təzmin etməyi qəbul edən, kəfil. 
 
Zərurət – Çarəsizlik, məcburluq. 
 

---

Zəkat – İnsanın bə`zi mallardan nisab həddinə yetişincə xüsusi yerlərdə məsrəf edilmək 
üçün ayırdığı miqdir. 
 
Zəkat nisabı – Zəkatı vacib olan şeylərin hər birində tə`yin edilmiş miqdar. 
 
Zimmət şərtləri – Müsəlman ölkəsində yaşayan kitab əhli olan kafirlərin İslam dövləti 
sayəsində can və mallarının hifz olunması üçün əməl etməli olduqları şərtlər. 
 
Zimmi – İslam torpaqlarında İslamın ictimai qanunlarına bağlı qalmaları əvəzində İslam 
dövlətinin himayəsi altında yaşayan kitab əhli olan kafirlər, xristianlar və yəhudilər. 
 
Zina – Kəbindənkənar əlaqə, bir-birinə haram olan kişi və qadının cinsi əlaqəyə girməsi. 
 
Yaisə – Heyz qanı görməyəcək yaş yetişən qadın. 
 
Yəqin – Doğru bilgi, yanlışlığına heç bir ehtimal olmayan mə`lumat. 
 
Kafir – 
 
1. Allahın varlığını inkar edən kimsə 
 
2. Allaha şərik qoşan adam 
 
3. Nübüvvəti qəbul etməyən şəxs 
 
4. İmamlardan birinin Allah olduğuna və ya Allahın onlardan birinə hülul etdiyinə inanan 
məxluq 
 
5. İmamlara qarşı düşmənlik izhar edən xəvaric və nəvasiblər. 
 
Kitab əhli – Özlərini kitabı peyğəmbərlərdən birinə tabe bilən qeyri-müsəlmanlar (yəhudi 
və xristianlar kimi). 
 
Kiçik hədəs – Dəstəmazı pozan şərtlər; bövl, ğait, yel xaric etmək, yatmaq, ağıl aparan 
şeylər, istihazə və qüslü lazım etməyən şeylər. 
 
Gecə namazı – Gecə yarısından sonra qoşa rük`ətlə qılınan 8 rük`ətli namaz. 
 
Gündəlik nafilələr – Gündəlik müstəhəbb namazlar. Cümə günü 38, qalan günlərdə 34 
rük`ətdir. 
 
Ləhv alətləri – Əyyaşlıq və digər əyləncə alətləri (saz, nağara və s.). 
 
Məhrəm – İnsanın evlənməsi əbədi haram olan şəxslər. 
 
Məzalim – Satıcıdan və alıcıdan, illər ərzində müamilə zamanı bilməyərəkdən pullardan 
qalan qalıqların miqdarının fəqirlər arasında paylanması. 
 
Məzməzə – Suyu ağızda çalxalamaq. 
 
Məkruh – Edilməsi haram olmayan, lakin şər`i qaydada edilməməsi daha yaxşı olan iş. 
 

---

Məsh – Bir şeyin üstünə əli sürtmək, dəstəmazda əlləri və üzü öz hissəsinə və ayaqların 
üzərinə məsh etmək, sürtmək. 
 
Meyyit – Ölü, cənazə. 
 
Məzi – Qadınla oynaşarkən kişidən gələn su (bu məni deyil). 
 
Milli mürtədd – Qeyri-müsəlman ata-anadan doğulan və kafir olduğunu bildikdən sonra 
müsəlman olub, təkrar kafir olan şəxs. 
 
Miskin – Fəqir, yoxsul, vəziyyəti fəqirdən də pis olan şəxs. 
 
Mubah – Şər`i nöqteyi-nəzərdən yaxşı və ya pis olmayan iş, vacib, müstəhəbb, haram və 
məkruhdan qeyri-işlər. 
 
Mübtədiə – İlk dəfə heyz qanı görən qadın. 
 
Mudd – Təqribən 10 sir (750 qr.) miqdarında ölçü. 
 
Muhrim – Həcc və umrə ehramında olan şəxs. 
 
Muhtəzər – Can vermə vəziyyətində olan adam. 
 
Muhtəlim – Yuxuda ikən cinsiyyət üzvündən məni xaric olan şəxs. 
 
Muhtərəm mallar – İslami qaydalar üzrə olub, sahibinin icazəsi olmadan başqalarına 
haram olan mallar. 
 
Müqəllid – Müctəhidə təqlid edən, onun sözlərinə baxan. 
 
Müməyyiz – Yaxşı və pisi anlayan uşaq. 
 
Murdar – Öz-özünə ölən və ya qeyri-İslami qaydada öldürülən heyvan. 
 
Musaqat – Sulamaq, bağ sahibi ilə bağban arasında bağlanan anlaşma. Bu anlaşmaya görə 
bağban ağacları sulayıb, onlara qulluq etməsi müqabilində bağın müəyyən bir miqdarda 
meyvəsindən istifadə edə bilər. 
 
Mütənəccis – Özlüyündə təmiz olan, lakin nəcis bir şeylə qarışaraq və ya nəcis şeyə dəyərək 
nəcis olan şey. 
 
Mut`ə – Daimi olmayan əqd ilə bağlanan nigah. 
 
Mütləq su – Meyvə və ona bənzər şeylərdən əldə edilməyən və başqa bir şeylə qarışmayan, 
əgər qarışarsa su halətindən çıxmayan normal su. 
 
Muvalat – Namazın bölmələrini ara vermədən dalbadal qılmaq. 
 
Müvəkkil – Özünə vəkil tutan. 
 
Muzaf su – Bir şeydən əldə edilən su (qarpız suyu və şərbət kimi). 
 

---

Muzariə – Yer sahibi ilə əkinçinin arasında bağlanan anlaşma. Bu anlaşmaya görə 
məhsulun müəyyən miqdarı əkinçinin, qalanı isə torpaq sahibinin olur. 
 
Müztəribə – Heyz qanı görməsi zamanı normal olmayan qadın. 
 
Müctəhid – Allahın hökmlərini anlamaqda ictihad dərəcəsinə yetişən, yə`ni Kitab (Qur`an) 
və sünnətdən İslami hökmləri çıxarmağa elmi gücü olan şəxs. 
 
Mükəlləf – Həddi-buluğa yetişmiş ağıllı insan. 
 
Münfəridən – Namazı camaatla deyil, tək qılmaq. 
 
Mürtədd – Əvvəlcə müsəlman olub müsəlmanlıqdan çıxaraq, Allahını, Peyğəmbərini inkar 
etmək mə`nasına gələn zəruri din hökmlərindən birini inkar edən şəxs. 
 
Müstəhəbb – Yerinə yetirilsə savab, yetirilməsə əzabı olmayan şər`i hökm. 
 
Müstəhəbb qüsl – Bə`zi günlər və gecələr və ya bə`zi ibadətlər və ziyarətlər münasibətilə 
edilməsi savab olan şeylər (cümə və ziyarət günü). 
 
Müstəhazə – İstihazə qanını görməkdə olan qadın. 
 
Nafilə – Müstəhəbb namaz. 
 
Nasiyə – Adət vaxtını unudan qadın. 
 
Nəcis – Təmiz olmayan şey. 
 
Nüfəsa – Nifas qanı görməkdə olan qadın. 
 
Nəfsi-muhtərəmə – Şər`ən qanı muhtərəm olan, halal olmayan şəxs, öldürülməsi caiz 
olmayan şəxs. 
 
Nəzir – Xüsusi bir niyyətlə yaxşı bir işi görməyi və ya pis bir işi tərk etməyi özünə vacib 
etmək. 
 
Nifas – Doğumdan sonra qadının bətnindən gələn qan. 
 
Nigah – Evlənmək. 
 
Nisab – Tə`yin edilmiş miqdar. 
 
Nisa – (qadınlar) təvafı – Həcc və ümrəyi-münfəridənin son təvafı. Bu təvafı tərk etmək 
təvaf edən üçün haramdır. 
 
Rəbəvi borc – Artığı ilə ödənilməsi şərtilə verilən borc. 
 
Rəca`ən – Həqiqətə çatmaq ümidi ilə bir işi görmək. 
 
Rəca` qəsdilə – (Rica`ən) bir əməlin həqiqi hökmünü bilmədiyimiz təqdirdə onu həqiqətə 
oxşatmaq ümidilə etmək. 
 

---

Rəhn – Borclu şəxsin borc aldığı miqdar əvəzində qoyduğu mal. Tə`yin edilmiş vaxtda borc 
qaytarılmasa, borc verən həmin maldan alacağı miqdar əvəzində istifadə edə bilər. 
 
Tərəxxüs həddi – İqamət yerindən oranın azanı eşidlməyəcək və divarı görünməyəcək 
qədər uzaq məsafə. 
 
Rükn – Bir şeyin təməl dirəyi, ibadətlərin təməl üzvü. 
 
Rüku – Önə doğru əyilmək. Namazda Allahın əzəməti qarşısında əllər dizə çatacaq qədər 
əyilmək. 
 
Rükuya bitişik qiyam – Rükuya əyilməmişdən əvvəlki sonuncu anda ayağa qalxmaq. Bu 
namazın rüknüdür. 
 
Sə` – Çəkisi üç kiloqram olan bir ölçü. 
 
Səfəri – Qəsr, dörd rük`ətli namazların səfərdə iki rük`ət qılınması. 
 
Səhv səcdə – Namazda səhvən əmələ gələn yanlışlıqlar üçün namzdan sonra edilən səcdə. 
 
Seyyid – Həzrət Əli və Həzrət Fatimə (s.ə.) nəslindən olan şəxs. 
 
Siğə – 
 
1. Bir əqdin gerçəkləşməsi üçün işlədiln sözlər, cümlələr. 
 
2. Müvəqqəti nigahla nigahlanmış qadın. 
 
Tə`qib – Namazdan sonra zikr, dua və Qur`an oxumaqla məşğul olmaq. 
 
Təqlid – Müctəhidin fətvalarına əsasən əməl etmək. 
 
Təlaq – Boşama, evlilik əlaqələrini xüsusi qaydalar üzrə pozmaq. 
 
Təlaqi-bəin – Kişinin yenidən nigah etməmiş öz qadınının almağa haqqı olmayan təlaq. 
 
Təlaqi-xul`i – Ərinə meyli olmayan, öz mehrini və ya başqa bir malının ona bağışlayaraq 
boşanmaq istəyən qadının təlağı. 
 
Təlaqi-ric`i – İddəsi çıxmamış qadının ərinin yanına dönməsinə haqq verən təlaq. 
 
Tərəxxüs həddi – Bir yerdən oranın azanı eşidilməyəcək və divarı görünməyəcək qədər 
uzaqlıqdakı məsafə. 
 
Təvaf namazı – Həcc və ümrə mərasimlərində Beytullahul-həramı təvaf etdikdən sonra 
qılınan iki rük`ət namaz. 
 
Təharət – Təmizlik, dəstəmaz, qüsl və ya təyəmmüm üçün insanda hasil olan mə`nəvi 
vəziyyət. 
 
Təkbirətul-ihram – Namaza başlamaq məqsədilə söylənən «Əllahu-əkbər». 
 

---

Təlqih – Kişinin nütfəsini (spermasını) hər hansı vasitə ilə qadının rəhminə daxil etmək. 
 
Tərtibi qüsl – Qüsl niyyəti ilə əvvəlcə baş və boynunu, sonra sağ tərəfi, daha sonra sol tərəfi 
yumaq. 
 
Tərtibi dəstəmaz – Dəstəmaz niyyətilə suyu üzə və əllərə tökərək alınan dəstəmaz. 
 
Təsəttür – Özünü örtmək, örtünmək, İslami geyimə əməl etmək. 
 
Təsmiyə – Allah-təalanın adını dilə gətirmək. (Bismil-ləhir-rəhmənir-rəhim) demək. 
 
Təşrih – Ölülərin bədənini tibbi və digər mə`lumatlar əldə etmək məqsədilə kəsmək. 
 
Təzkiyə edilmiş – Şər`i ölçülərə əməl edərək kəsilən heyvan. 
 
Umrə – Allahın evini ziyarət etmək. Beytullahda yerinə yetirilməli olan bə`zi əməllər. Umrə 
müəyyən şərtlər daxilində hər mükəlləfə ömründə bir dəfə vacib olur. Umrə, iki qismdir: 
 
1. Təməttu` umrəsi; təməttu` həccindən sonra və ya həccsiz yerinə yetirilir. 
 
2. Mufrədə umrə – Qıran və ifrad həccindən sonra və ya həccsiz yerinə yetirilir. 
 
Bu iki qismin keyfiyyətinə və fərqlərinə «Həcc əhkamları» bölməsində baxın. 
 
Fəqir – Möhtac, ehtiyacı olan, özünün və ailəsinin illik dolanışığına sahib olmayan şəxs. 
 
Fətva – Şər`i məsələlərdə müctəhidin nəzəri. 
 
Fəcr – Sübhə yaxın Günəş doğmamışdan əvvəl üfüqün gündoğan tərəfdən görünən 
aydınlığı, dan yerinin ağarması. 
 
Fəcri-kazib – Birinci fəcr, sübh azanına yaxın şərqdə, dik şəkildə görünən ağartı. 
 
Fəcri-sədiq – İkinci fəcr, 1-ci fəcrdən sonra üfüq boyu görünən ağartı, sübh azanının vaxtı. 
 
Fərc – Qadının övrət yeri (cinsiyyət üzvü). 
 
Fitr bayramı – Mübarək Ramazan bayramı, Şəvval ayının ilk günü. 
 
Fitrə – Fitr bayramı günündə bayram münasibətilə fəqirlərə verilməsi və ya zəkatın 
məsrəfi ediləcək yerlərində xərclənməsi lazım olan 3 kq buğda, arpa və ya onların 
miqdarında pul. 
 
Fitri mürtədd – Müsəlman atadan və ya müsəlman anadan yaxud da müsəlman ata-
anadan doğulan və sonradan kafir olan şəxs. 
 
Fitriyyə – Fitrə zəkatı. 
 
Fi səbilillah – Allahı yolunda görülən iş, məscid, körpü, yol tikmək kimi müsəlmanların 
hamısının faydalanacağı iş. 
 

---

Xums – Beşdə bir. Xüsusi yerlərdə məsrəf edilməsi lazım olan yeddi şeyin (qazanc, mə`dən, 
xəzinə) beşdə biri. 
 
Xovf (qorxu) namazı – Döyüş və buna bənzər hallarda xüsusi bir şəkildə qılınan gündəlik 
namaz. 
 
Həcc-Beytullah – Hərəmi (Kə`bəni) ziyarət etmək və bir sıra xüsusi əməlləri yerinə 
yetirmək. 
 
Heyz – Aybaşı olan qadın. 
 
Hakimi şər`i – İslam hökmlərini icra məqamında olan müctəhid və ya onun naibi, başqa 
sözlə, İslami ölçülərə görə hökmü keçərli olan müctəhid və ya naibi. 
 
Haram – İslama görə edilməsi qadağan olan iş. 
 
Hərbi kafir – Müsəlmanlarla savaş halında olan kafir. 
 
Hisbi şeylər – Adil bir müctəhidin və ya onun naibinin baxması lazım gələn işlər 
(yetimlərin mallarına baxmaq). 
 
Hənut – Ölənin alnına, əllərinin içinə, dizlərinin gözünə və ayaq baş barmaqlarının ucuna 
kafur sürtmək. 
 
Cahil – Bilməyən (şər`i hökmlərindən xəbərsiz). 
 
Cahili-Qasir (günahsız cahil) – Bilmədiyinə görə günahı olmayan cahil, yə`ni Allahın 
hökmünü öyrənməyə imkanı olmayan və yaxud özünü cahil bilməyən şəxs. 
 
Cahili-müqəssir – Bilmədiyinə görə günahı olan cahil, yə`ni məsələləri öyrənməyə imkanı 
olduğu halda, tənbəllik edib öyrənməyən adam. 
 
Cəbirə – Yara və sairənin üzərinə sürtülən dərman və ya onların üzərinə bağlanan parça, 
sarğı. 
 
Cəbirəli qüsl – Bədən üzvlərində yara olduğu halda verilən qüsl. 
 
Cəbirəli təyəmmüm – Təyəmmüm üzvlərində yara olduğu təqdirdə alınan dəstəmaz. 
 
Cəllal – İnsan ğaitini yeməyə alışmış heyvan. 
 
Camaat namazı – İki və daha artıq adamın öz sıralarından birinə iqtida ilə qıldıqları 
namaz. 
 
Cəm kəffarəti – Üç kəffarənin cəmi (60 gün oruc tutmaq, 60 fəqiri doydurmaq və bir qulu 
azad etmək). 
 
Cənabət – Cünub olma halı. Bir şəxsdən məni çıxması və ya biri ilə cinsi əlaqədən sonrakı 
hal. 
 
Cima – Cinsi əlaqə. 
 

---

Cu`alə – «Kim mənə filan işi görərsə, ona müəyyən bir şey verəcəyəm» – deyə bildirilən 
qərar. Bu qərarı bildirənə «cail», ona əməl edənə «amil» deyirlər. 
 
Cümə namazı – Cümə günü günorta vaxtı günorta namazı əvəzinə ən azı 5 nəfərdən ibarət 
camaatla qılınan iki rük`ət namaz. 
 
Cüz` və şərt – Olmaması bir şeyin əslinə zərər verən şey o şeyin cüz`üdür, amma olmaması 
bir şeyin əslinə deyil, istənilən sifətinə zərər verən şey o şeyin şərtidir. Məsələn; rüku və 
sücudun olmaması namazın əslinə zərər verdiyi üçün namazın cüz`ü sayılır. Lakin təharət 
və hüzuri-qəlbin olmaması namazın əslinə deyil, «sihhət» və «kamal» sifətlərini aradan 
qaldırdığı üçün namazın şərti adlandırılmışdır. 
 
Şaxis – Günorta vaxtını tə`yin etmək üçün yerə sancılmış ağac və s. 
 
Şərtləri haiz müctəhid – Təqlid mərcəi ola bilmə şərtlərinə sahib olan müctəhid. 
 
Şəf`i namazı – 8 rük`ət gecə namazlarından sonra qılınan 2 rük`ət müstəhəbb namaz. 
 
Şəkk – Şübhə, tərəddüd. 
 
Şər`i zibh – Heyvanları İslami ölçülərə əməl edərək kəsmək. 
 
Şükr səcdəsi – Verdiyi ne`mətlər əvəzində Allah-təalaya şükr məqsədilə alnı yerə qoymaq.