Izlanishlar, yechimlar muammolar
Yüklə 464,08 Kb.
|
| 183
XALQ TA’LIMI: MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR – Boshqaruv jarayonida – o‘ziga bo‘lgan ishonchda, o‘z-o‘zini tanqid qila olish qobiliyatida va boshqaruv uslibida; – Xarakter xususiyatlarida – axloqiylik, halollik, adolatlilik, tartiblilik, intizomlilik va hokazo.; – Hissiy-irodaviy xususiyatlarida – qatʼiyatlilik, topqirlik, xotirjamlik, jasoratlilik, vazminlilik, dadillik, mustaqillik, hissiy barqarorlik kabilarda aks etadi. Ta’lim psixologiyasining yetakchi mutaxassisi Elena Dmitriyevna Bojovich fikricha, pedagog mutaxassislarda mas’uliyatlilik hissini yuksaltirishda muvaffaqiyatli mehnat munosabatlarini ta‘minlovchi quyidagi psixologik fazilatlarni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish lozim: - “Mustaqillik” bu ko‘p qirrali pedagogik va psixologik jarayon, bu oddiy hodisa emas, balki insonning yuksak, sifatli va talab qilinadigan ta’lim faoliyati; - “O‘z-o‘zini anglash” - bu subyektiv (ichki) jarayon, bu shaxsiy, individual (o‘ziga xos) faoliyat shartlari bilan izohlanadi, shuningdek, yuqori maqsadlarni qo‘yadi, ma‘naviy ehtiyojlarini qondiradi, imkoniyat motivlaridan foydalanadi; - “O‘z-o‘zini faollashtirish” - bu insonning subyektiv faoliyatida ichki motiv (harakatga keltiruvchi ichki kuch) larning kurashi bilan izohlanadi, shu tufayli bilish jarayonlari faolligi oshadi; - “O‘z-o‘zini tashkil etish” - bilimlarni egallash paytida insonning aqliy qobiliyatlarida paydo bo‘ladi, bu o‘qituvchining muammo oldida aqliy, intellektual, hissiy qobiliyatlari, shuningdek, iroda cheklovlari va muammoni hal qilishdagi maqsadi bilan belgilanadi; - “O‘z-o‘zini boshqarish” - faoliyatni boshlashda psixologik xavfsizlikni va bilim, ko‘nikmalar, malakalarni dastlab idrok etish hamda oqilona, odilona qarorga kelish. Ushbu holat tufayli pedagog majburiyat va vazifalarini bajarishda jarayonlarni mustaqil ravishda boshqaradi; - “O‘z-o‘zini nazorat qilish” - faoliyatning asosiy tarkibiy qismi bo‘lib shaxsning ma’naviy-axloqiy, aqliy darajasi, dunyoqarashi va olgan bilimlari bilan belgilanadi. E.F.Zeer o‘z tadqiqotlarida kasbiy salohiyatni ro‘yobga chiqarish va kasbiy masʼuliyatning shakllanish bosqichlari masalalariga alohida eʼtibor qaratib, uni kasbiy soha uchun belgilangan standart bilimlar tizimi bilan tushuntiradi. Muallifning so‘zlariga ko‘ra kasbiy rivojlanish uzluksiz jarayon bo‘lib, u quyidagi bosqichlardan iborat: – Birinchi bosqich (4-12 yosh) – bolalar va o‘quvchilarda kasbiy qiziqishlar va istaklar paydo bo‘lish davri. Dastlabki ko‘nikma va malakalarni egallash yaʼni, biror- bir faoliyat uchun tayyorgarlik bosqichi. 184 A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI – Ikkinchi bosqich (12-16 yosh) – shaxsda kasbiy niyatlarning shakllanish bosqichi bo‘lib, u istalgan yoki majburiy tarzda kasb tanlash jarayoni bilan yakunlanadi. Bu hodisa ayrim manbalarda kasbiy o‘z-o‘zini belgilash bosqichi, deb ham nomlanadi. – Uchinchi bosqich (16-23 yosh) – kasbiy tayyorgarlik bosqichi bo‘lib, unda o‘quvchi yoki talabalar sohaga oid yangi bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtira boradilar. Shu bilan birga, yangi ijtimoiy rol, yangi munosabatlar, yangi guruh va soha vakillari bilan hamkorlikda faoliyat olib borish davridir. – To‘rtinchi bosqich (25-30 yosh) – kasbiy moslashish hamda kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish bosqichi sanalib, unda inson o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z ustida ishlash qobiliyati, maxsus qobiliyat, o‘zini o‘zi takomillashtirish kabi ko‘nikmalarga ega bo‘ladi. Bu jarayon ijtimoiy javobgarlikni anglash, o‘z burchini mohirona ijro eta borish bosqichi ham hisoblanadi. Demak, kasbiy masʼuliyatning namoyon bo‘lishi dinamik xarakterga ega bo‘lib, har bir yosh bosqichida rivojlana boradi. V.I.Baydenkoning fikricha, shaxsda masʼuliyat hissi namoyon boʼlishining quyidagi darajalari mavjud: – Mikro darajada – bu masʼuliyat hissining psixofiziologik asoslarida aks etib, unda shaxs o‘z avtonom mavjudligini yaratadi. – Mezo darajada – jamiyat tomonidan ishlab chiqilgan ijtimoiy meʼyorlar, qonun va qoidalarning mazmunini o‘zlashtirish. – Makro daraja – bunda inson ongli mavjudot sifatida, ijtimoiy munosabatlarning subyekti sifatida, maʼnaviy tuzilma sifatida, ijodkor subyekt sifatida, intellekt egasi sifatida tan olinadi. – Meta daraja – ushbu daraja yuqoridagi barcha darajalarni oʼz mazmuniga birlashtirib, u insonga mustaqil harakat qilish, mustaqil fikrlash, boshqalarga taʼsir qila olish kabi imkoniyatlarni beradi. Xulosa qilib aytganda, bugungi kun mutaxassislari nafaqat jismonan barkamol, balki aqlan yetuk, ruhan sog‘lom, zamonaviy axborot texnologiyalari sirlarini puxta o‘zlashtirgan, o‘z sohasiga oid ilg‘or bilimlardan xabardor, kasbiy yo‘nalgan, o‘z mutaxassisligi uchun shart sanalgan kompetensiyalarga ega, yuqori darajada kasbiy bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirgan, kasbiy masʼuliyat hissini anglay oladigan, har qanday sharoitda o‘z vazifalarini oqilona bajara oladigan, ijtimoiy faol hamda fidoyilik kabi sifatlarga ega bo‘lmog‘i lozim sanaladi. |