Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865 bron
Yüklə 3,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865
216 1864, te midden van de debatten in de Tweede Kamer, naar IJsselstein. De koorts, die hem van tijd tot tijd kwelde, en die in zijn uiterlijke gedaante sporen had achtergelaten, overviel hem weder den volgenden dag aldaar, zoodat hij dadelijk naar Beukenrijk terugkeerde, en daags daarna geneeskundige hulp van Dr. P ENNING
ontving, waarbij later (Zaturdag) op diens verlangen nog die van Prof. L ONCQ
uit Utrecht werd ingeroepen, daar de toestand van VAN HEEMSTRA zorgelijk werd door zwakte, hevige koorts en benaauwde borst. Zijn hoofd bleef evenwel helder; hij, die zoo midden uit zijn werk was gerukt, kon niet nalaten om nog de handelingen der vergadering na te gaan en daarover zijn gevoelen te kennen te geven. Telkens, wanneer men aanraadde het zwakke ligchaam met staatszaken nu toch niet te vermoeijen, zeide hij: ‘Mijne hersenen zijn nog gezond en niet stram.’ Een uur vòòr zijn overlijden (dat op Dingsdag 20 December 1864 des morgens te half tien uur plaats had) werd hem het gevaarvolle van zijnen toestand door beschreide hem innig liefhebbende oogen medegedeeld. Eerst geloofde hij het niet; ‘Ben ik dan waarlijk zoo gevaarlijk’, zeide hij, ‘is er geen hoop op herstel?’ En toen dit snikkend ontkend werd, zeide hij met dezelfde bedaardheid, waarin hij altijd zich bewogen had in gewigtige oogenblikken, en die hem ook thans niet verliet: ‘Welnu, ik ga naar den Hemel, en daar is het ook goed32.’ Zoo sterft alleen de brave man! Neen, de braven sterven niet. Als ook eens het geslacht VAN HEEMSTRA zal uitgestorven zijn, dan zal de geschiedschrijver van die dagen ook dien naam kunnen plaatsen bij die, welke wij in den aanvang van ons levensberigt als uitgestorven vermeldden, maar hij zal er bijvoegen, dat Mr. S CHELTE Baron
VAN HEEMSTRA daaraan een luister toevoegde, die nog lang daarvan afstraalde. Leeuwarden, 27 Augustus 1865. Mr. J
. DIRKS .
217 A a n t e e k e n i n g e n . 1. Stamboek, I. bl. 167-171. Nalezing, bl. 5. II. bl. 106-109. 2. Dien dank, alsmede dien voor vele andere mij ter hand gestelde bouwstoffen, breng ik bij dezen aan mijnen vroegeren Franeker commilito, Mr. B ALTHAZAR THEODORUS Baron VAN HEEMSTRA te Leiden, in wiens rijke verzameling van charters, papieren, oudheden, genealogiën, familiewapens, enz. zoo vele andere, vooral voor Friesland, belangrijke stukken zijn te vinden. 3. Aan het einde van het Voorberigt aan mijne Kinderen, waarin W .H. VAN HEEMSTRA
de redenen ontvouwt, die hem noopten schriftelijk hun zijne Levenslotgevallen mede te deelen, slaakt hij de bede: ‘Dat het Hem, die alle onze lotgevallen regelt en met wijsheid bestuurt, zal mogen behagen u eenen beteren en gelukkiger tijd te doen beleven en nimmer die rampen te doen ondervinden, als waaraan ik door getrouwheid aan mijn vaderland en het doorlugtig huis van Oranje, ten slagtoffer heb gestrekt.’ 4. Het Stamboek noemt ze aldus, II. bl. 108, op: Volmacht ten Landsdage; Lid van de Provinciale Rekenkamer, 1770; Premier te Bolsward en Houtvester van Friesland. 5. C
ORNELIS SCHELTINGA Baron
VAN HEEMSTRA , later Maire van Oenkerk, en eindelijk Militiecommissaris en Lid der Provinciale Staten van Friesland, overleden 30 Januarij 1820. 6. Freule C ECILIA JOHANNA VAN HEEMSTRA , geboren op Vogelzang-State 18 April 1767, huwde Jonker W ILLEM ANNE VAN HAREN , zoon van O NNO ZWIER , den dichter en staatsman.
218 7. Te weten Mr. S CHELTE , Mr. B
ALTRAZAR THEODORUS , geboren 14 Aug. 1809 en F RANS JULIUS JOHAN , geboren 13 Julij 1811. Uit dit huwelijk sproten later nog Mr. S IMION PETRUS , geboren 6 October 1815, en W ISKJE
, geboren 9 Mei 1825, overleden 19 November 1863. Zie Stamboek, I. bl. 170. 8. Eene aanteekening getrokken uit denzelfden brief pro memoria, hoe het er toen in Groningen uitzag onder het Fransch despotisme. ‘Wat de komst van de K.K. (Kozakken?) betreft, daar geloof ik niets van; J AN WILLEM is op dit moment voor de Raad van recrutering, voor weinige dagen kwam een bode aan mijn huis op last van den Maire, met order van den Onderprefect om H ENRI VAN IDSINGA , N o
conscript van 1809 tegelasten, zich op de eerste orders vaardig te houden om te marcheren, 't welk ons allen zeer affligeerde, doch alles liep na veel omwegen en chicanes goed af; - 't hospitaal wordt vol - dagelijks ziet men ongelukkigen zonder armen en beenen langs de straat - een naar vooruitzigt voor de uittrekkenden - de overgeblevenen sterven aan de Bossche ziekte, pijn in de ingewanden, rheumatische ziekte of ongesteldheid in de hersens. Men zegt 170 gevangenen zijn hier in hechtenis door de politie gezet, 's nachts is het op straat met vrolijkheden zeer rumoerig; men zegt er rijden patrouilles, best is 't, men de voorzigtigheid betrachte.’ - Ware het hier de plaats, men zou nog vele bewijzen kunnen aanhalen voor het godsdienstig karakter en den christelijken inborst van J OHANNA VAN IDSINGA ; zij heeft hare kinderen met de christelijke beginselen opgevoed, die over haar geheel aanwezen zulk een liefelijken glans verspreidden tot in haren hoogen ouderdom. 9. Grootvader. Dat was: Jonker W ILLEM HENDRIK VAN HEEMSTRA , Postmeester-Generaal van Friesland, Grietman en Dijkgraaf van Kollumerland en Nieuwkruisland, eerst Lid van de Provinciale daarna van de Gedeputeerde Staten van Friesland, geboren 1696, overleden op Vogelzang-State 1775. Zie Stamboek, I. bl. 169. 10. Zie Koevordens verlossing in 1814, herdacht in 1864, door A .L. LESTURGEON . Koevorden 1864, bl. 18 en volgende. W . EEKHOFF , Friesland in 1813 in de Vrije Fries IV. l. bl. 290-292, en het uittreksel afzonderlijk daaruit gedrukt getiteld: W ILLEM
HENDRIK Baron
VAN HEEMSTRA in 1813, 8 bl. 12 mo . October 1863, en een gedrukt vers in plano. De dankbare ingezetenen in en om Koevorden aan den dapperen Kommandant Jonker W ILLEM HENDRIK VAN HEEMSTRA .
219 11. Uit een in het fransch geschreven brief (23 October 1828) aan zijnen broeder B ALTHAZAR
blijkt, dat S . VAN HEEMSTRA zijnen tijd in Groningen wel besteedde. ‘J'ai ici une bonne portion de collèges, Le matin à 8 et à 9 heures le code: à 10 jus gentium, à 11 jus criminale, à midi jus publicum: me voici donc occupé jusqu'á une heure: en outre encore la médicine forensis, pandectae, responsiones et oratorie, et puis il faut écrire ici, comme je ne l'ai jamais encore vu ni entendu. C'est autre chose qu'a Franeker. Mais je suis très content ici: la vie d'étudiant à Groningue et la conversation avec les étudiants me plaisent bien. Les dimanches (soirs) j'ai une réunion fixe avec V EGILIN, BEYMA et
VAN DER KOOI . S'il est possible, je veux encore faire l'examen cette année, mais pour cela il me faut encore bien travailler etc.’ 12. De zes kinderen van VAN HEEMSTRA zijn: J
OHANNA BALTHAZARINA , gehuwd
met Mr. W ILLEM LEONARD VOORDUIN , te 's Gravenhage, Commies-Chef van het Bureau van Statistiek ter Provinciale Griffie van Zuid-Holland. W ILLEM HENDRIK , overleden te Groningen 1838. S ARA MARIA , gehuwd met Jhr. E DUARD VAN CITTERS , te 's Gravenhage, Adjunct-Commies bij het Ministerie van Binnenlandsche Zaken. C ECILIA JOHANNA , gehuwd met J OHAN PIETER IDUS BUTEUX , Lid van Gedeputeerde Staten van Zeeland. W ILLEM HENDRIK , overleden te 's Gravenhage, 28 Maart 1848, en C ORNELIS GERARD SCHELTE , thans 2e Luitenant bij het Regiment rijdende Artillerie. 13. De geest was in Friesland voorbereid door het verschijnen in October 1843 der brochure van Mr. B . ALBARDA , 's Volks heil, de hoogste wet. Deze kundige en welsprekende regtsgeleerde had destijds zeer grooten invloed op de Friezen. In 1848 werd hij te Leeuwarden, Franeker en Dokkum tot lid der Tweede Kamer gekozen en viel te Sneek in herstemming. Le Temps wijst hier, 27 Julij 1844, te regt op, en na den korten inhoud der brochure gegeven te hebben zegt hij: ‘Telle fut la semence qui jetée sur un terrein fertile, doit plus tard produire d'heureux fruits - les résultats abondent, nous n'avons plus qu'à les énumerer.’ Het blad wijst ook nog op de in Junij 1844 verschenen Proeve van Grondwetsherziening van Jr. Mr. DE HAAN HETTEMA , beoordeeld in zijn nummer van 13 Junij 1844, als een teeken van den geest des tijds in Friesland, die trouwens genoegzaam uit de requesten, in 1845 aan de Tweede Kamer uit Friesland tot grondwetsherziening ingediend, kan blijken: zie b.v. Prov. Courant 1845, n o . 57, 59. Leeuwarder Courant 1845, n o . 22, 34, 38; Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865 220 en vooral de verklaring in de Leeuwarder Courant 1848, n o . 30.
14. Dezelfde exceptie van niet ontvankelijkheid stelt Le Temps l.l. zich voor, dat het toenmalig Ministerie zoude stellen. ‘Que dira-t-on cette fois de l'expression de la volonté nationale qui arrive au gouvernement par la voie légale? Les États des provinces n'ont-ils pas le droit de porter au pied du trône l'expression de leurs besoins et les voeux des sujets du Roi?’ En met het oog op de andere in den tekst vermelde exceptie van het vroegere individueele karakter der grondwetsherziening-petitiën vraagt hij: ‘Sont-ce (les États de Frise) encore des novateurs, des idéologues, des opérateurs sans mission, des médicastres, des factieux enfin ces hommes de coeur et d'action, ces hommes de religion et d'espérance, ces membres des États Provinciaux de la Frise? etc.’ 15. Zie onder anderen Leeuwarder Courant, 1844 n o . 92. over de stemmingen I-V; n o . 93. over die van 28 tegen 26 leden; n o . 97, over de eindbeslissing met 35 tegen 20. Ook VAN HEEMSTRA was onder de 7, die aanteekening in de notulen verzochten, dat zij zich met dit voorstel niet hadden vereenigd. Op 23 November was hij een der 27 tegen 26, die het ontwerp van wet tot verbetering van den accijns op het geslagt verwierpen. 16. Hij gaf vijf gronden van algemeene afkeuring op. Zie Handelsblad, (19 Junij 1845). ‘1 o . De onvolledigheid der stukken en bescheiden tot juiste beoordeeling der begrooting. 2 o . Gemis van goede comptabiliteit. 3 o . Terzijdestelling van het Grondwettelijk voorschrift van art. 125. 4 o . Te hooge opvoering der middelen en 5 o . de post van Onvoorziene Uitgaven als blijk van vertrouwen op de Regering. Na de jongste verklaring over de Grondwetsherziening kon hij dat blijk niet geven. De Regering kon zich nu niet meer verschuilen achter het mom der vrijzinnigheid. Het was dan ook tijd om met open visier in het strijdperk te treden en eene krachtige houding tegenover de Regering aan te nemen. Of zou men gelden moeten toestaan aan den Minister van Justitie tot betaling welligt van verspieders voor de burgers, die van hun Grondwettig regt gebruik maakten? (! !) Of zou het zijn voor den Minister van Oorlog om het stelsel van behoud door kracht der bajonetten vol te houden? De waarborgen nopens de Oost-Indische geldmiddelen beduiden niets. Op hetzelfde oogenblik b.v. dat het Athenaeum te Franeker wordt afgeschaft, schenkt men uit de koloniale kas de middelen om te Delft een andere akademie te stichten. - (Grievend was dit inderdaad toenmaals.
221 Een Athenaeum, dat in 1830 nog 62 studenten telde, ‘een kweekschool tevens voor professoren aan de hoogescholen, die eenige weinige duizenden guldens jaarlijks aan den lande kostte, liet men door de vacatures van Hoogleeraren onbezet te laten aan de tering sterven.)’Aan zulk een schijnbegrooting kon hij dus zijne goedkeuring niet hechten.’ 17. In de Leeuwarder Courant, 1848. n o . 83, te vinden. 18. Het verzoek werd met vergunning des Konings, den 29 September openbaar gemaakt. Zie Staats-Courant, n o . 229.
19. Het pensioen van VAN HEEMSTRA beliep maar ƒ 762. 20. Hoe hevig de strijd was, kan daaruit blijken, dat van de 654 kiesgeregtigden, 508 hunne stemmen uitbragten, als ook uit de gedrukte blaadjes van 3 en 4 November aan de stemgeregtigden gerigt. 21. Zie b.v. de artikelen in de Provinciale Friesche Courant, 1849, n o . 88 en 98. 22. Er werden 1534 stemmen uitgebragt; tusschen (n o . 2) Dr. W .R. VAN HOËVELL , (707) en (n o . 3) Mr. A .F. JONGSTRA (542) moest herstemd worden. 23. Van den heer Mr. C .W. MOORREES , Griffier der Staten van Utrecht, dien wij daarvoor bij dezen openlijk onzen dank betuigen. 24. Ware dat werk tot stand gekomen, het zoude een einde hebben gemaakt aan de sedert eene eeuw bestaande geschillen over waterafvoer, en tevens zouden de landen aan en in de nabijheid van het kanaal gelegen daardoor een middel van communicatie hebben verkregen; eene uitgebreide oppervlakte lands zoude zijn verbeterd, en welvaart en vertier door die geheele streek verspreid. De raming was ƒ 500,000, waarin door de Provincie Utrecht voor ƒ 150,000 en door Gelderland ƒ 100,000 zou worden bijgedragen. De geteekende naauwkeurige plannen zullen bij eene latere hervatting van den arbeid te stade komen. 25. Zie Mr. J .G.A. BOSCH , Koning W ILLEM
III binnen Utrecht, Verslag der feestelijkheden, Utrecht 1853, met 1 pl. Het nieuwe volkslied bij den intogt, 14 September, Utrecht, J .J.H. KEMMER . Welkomstgroet, Utrecht bij J .H. SIDDRÉ . De Utrechtsche jongens bij denzelfden. Chassinet-Verzen en Opschriften, bij denzelfden en de lithographiën van P .W. VAN DE WEYER . De intogt van Z.M. W ILLEM III binnen Utrecht en het feest in de nieuwe baan te Utrecht. Ook verscheen in 1854 een portret van
VAN HEEMSTRA ,
222 dat echter niet zeer gelijkende is; VAN HEEMSTRA is daarop te jong voorgesteld. Het is, met een korte levensschets door L .E. BOSCH , geplaatst in de Utrechtsche
26. Zie Utrechtsche Courant, 1 April, 10 en 18 Mei 1858. Gedeputeerde Staten boden hem een kristallen beker met zilveren deksel en voetstuk aan. De ambtenaren van het provinciaal bestuur een zilveren tafelmilieu, de burgemeesters der provincie Utrecht een paar prachtige zilveren schenkbladen benevens twee schenkkannen. 27. Van onzen Leidschen Akademievriend Mr. S . VAN DER SWALM , Griffier der Staten van Zeeland. 28. Handelingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde 1857, Levensb. bl. 64. 29. Bij de stemming over de interpellatie DE BRAUW , 27 April 1860, die zulk een onverwachte wending nam, bevonden wij ons in Amsterdam. 30. Zie het Dagblad van Zuid-Holland April, Zondagsblad, 22/29 April, en voor latere ophelderingen, over de wezenlijke waarde van de aanvrage der Concessie 's Hage-Gouda, hetgeen 9 Jan. 1865 in de Eerste Kamer werd medegedeeld in het Dagblad van Zuid-Holland 10 Januarij en 16/17 Julij 1865. 31. Handelsblad, 30 Julij. ‘Ofschoon wij nu niet deze wet van zoodanig bewind bekomen (!) als wij gewenscht hadden, wij geven eer wien eer toekomt, en prijzen dus de energie en rondborstigheid, door de Regering, vooral door den Minister van Binnenlandsche Zaken bij de verdediging van het ontwerp aan den dag gelegd.’ En in het N. Amst. Handels- en Effectenblad las men het volgende: ‘Voor den Minister van Binnenlandsche Zaken is de aanneming van het voorstel met zoo groote meerderheid eene groote zelfvoldoening. Er zijn in het Ministerie mannen, voor welke een ieder hoogachting gevoelt, en onder hen behoort in de eerste plaats die Minister. De heer VAN HEEMSTRA heeft de spoorwegzaak niet tot hefboom genomen om eene portefeuille magtig te worden, en het moet dus wel zijne overtuiging zijn geweest, die hem heeft doen medewerken tot het voordragen van staatsspoorwegen. Op hem rustte bovenal de taak, om de Tweede Kamer tot de aanneming te bewegen, en hij heeft die op uitmuntende wijze vervuld. De Minister heeft met nadruk en met kennis van zaken alles gezegd, voor wat hij van zijn standpunt en in zijn stelsel tot aanprijzing van zijn voorstel kon bijbren- Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865 223 gen. Ook zij, die dat stelsel niet of slechts gedeeltelijk beamen, zullen moeten erkennen, dat de Minister het met talent heeft verdedigd. Hij heeft daarenboven met waardigheid en kalmte zijn standpunt gehandhaafd, en zijne verklaring, dat hij het voorstel zou intrekken, indien het amendement op art. 1 door den heer T HORBECKE
en 13 medeleden voorgesteld, ware aangenomen (verworpen met 46 tegen 25) bewees, dat hij met overtuiging zijne taak bepleitte. Dat bewijst ook zijn slotwoord bij de discussie van het amendement P OORTMAN
enz.’ 32. Het stoffelijk overschot werd den 23 sten met stille plegtigheid te Utrecht aan de aarde toevertrouwd. In een hoogst gepaste toespraak bragt zijn vriend en hoogschatter, VAN DOORN , Commissaris des Konings van Utrecht, een regtmatige hulde aan den overledene, die door Mr. B . TH.
Baron VAN HEEMSTRA , als diens oudsten broeder beantwoord werd. Talrijk waren de bewijzen van belangstelling van hoog en laag in den lande aan de familie VAN HEEMSTRA in dit smartelijk en onverwacht sterfgeval bewezen. - VAN HEEMSTRA werd in Junij 1860, toen hij Minister van Binnenlandsche zaken was, tot Lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde benoemd. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865 Yüklə 3,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|