Жана тарийх1 Times doc



Yüklə 0,87 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/35
tarix24.12.2017
ölçüsü0,87 Mb.
#17349
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35

 

 XVII a`sirdin` ekinshi yarimda Frantsiyada  Gugenotlar qurallandi. 1658 jil Korol` 



1598 jil  Kant  Edik Zakonin biykar etti.  Onda  Gugenotlarg`a ko`p  huqiqlar berilgen 

edi.  10  min`lag`an  gugenot  Germaniya  ha`m  tag`i  basqa  jerlerge    qaship  ketti. 

Frantsiyanin`  ekonomikasinin`  rawajlaniwina  ta`sir  etti,  rabochiy  ku`shin  azaytti. 

Lyudovik  XIV  da`wirinde,armiya  ha`m  korol`  sarayi    ushin  ma`mleket  qaznasina 

aqsha za`ru`r boldi. 

Ma`mleket  shet  ellerge  tovar  shig`ariw  siyasatin  ju`rgiziwge  ma`jbu`r 

boldi.Sonliqtan  Nerkontalizm  siyasatin    ju`rgizdi    Lyudovik  XIV  birinshi  ministri 

finans  bas  kontroleri  Kol`bert waqtinda  nerkontalizm siyasati en`  ku`shli  da`rejege 

jetti.  Kol`bert  basshilig`inda  sanaat  o`se  basladi.  Kolbertizm  dvoryan,monarxlardin`  

ma`pin qannatlardirdi.Frantsiyada  kapitalizmnin` rawajlaniwina jol ashildi. 

 Evropada  Frantsiyanin`  ta`siri  ku`shli  boliwina    baylanisli  Frantsuz  tili  Latin 

tilinin`  ornina  diplomatiyaliq  a`hmiyetli  tilge  aylandi.  Frantsuz  tili  batis  Evropa, 

shig`is  Evropa  u`stem  klass  wa`killerinin`  so`ylew  quralina  aylandi.Ko`rnekli 

frantsuz  klassitsizmine tiykar saldi.  

Djon    Tomiste  komediyaliq  teatr  du`zdi.Bualo  klassitsizmi  tiykarg`i  Evropa 

a`debiyatina  o`zinin`  ta`sirin  tiygizdi.  Absolyutlik  eziwshilikke  qaramastan  Gomer 

ha`m  tag`i  basqalar  o`z  shig`armalari  menen  ja`miyettin`  unamsiz  ta`replerin 

kritikaladi. 

Frantsiya  sawda  sanaati  tez  rawajlandi.  Frantsiyada  manufaktura    sanaatin`  en` 

tiykarg`i  formasina aylandi. Paxtadan, ju`nnen ha`m jipekten material islep shig`ariw 

rawajlandi.  Lion  qalasi  jipek  toqiw  sanaatinin`  iri  orayina  aylandi.  Parijde    bezeniw 

buyimlari  ,  iyisli  a`tir  suwlarin  islep  shig`iw  boyinsha  Kyol`n  qalasi  orayi  boldi.Iri 

oraylarda manfakturalardin` sani ko`beydi.Bir neshe min`lag`an rabochiylar isledi. 

O`ndiriste reglamentatsiya siyasati alip barildi. Reglamentatsiya  o`z karxanasinda 

ne  islep  shig`arilg`anligina  qadag`alaw  ju`rgizdi.Bul  burjuaziyanin`  narazilig`in 

tuwdirdi.  Frantsiya  awil  xojaliq  o`nimin  islep  shig`ariw  quni    1715-1789  jillarinda 

96-99    million  liber  sanaat  tovar  shig`ariw  45-133  million  liberge  ko`terildi.  

Koloniyaliq sawda ken`eydi. 1715-1789 jillari 15-132 million liberge ko`beydi. 

1701-1714  jillari  Ispaniya  na`silligi  ushin  degen    uris  aqirinda    Frantsiya  xaliq 

xojalig`in  pu`tkilley    wayranladi,  xaliqtin`  turmis    da`rejesi  to`menledi,  Lyudovik 

XIV    yarim  feodal  absolyutlik  du`zim  eldin`    rawajlaniwi  idiraw  ha`m  qulaw 

basqishina  keldi.Korol`  sarayindag`i  biybastaqliqlar  saliqlardi    ko`beyitti.  Frantsiya 

agrarli    el  edi.  1789  jil  aldinda  barliq  kiris  awil  xojalig`inan  o`ndirildi.  25  million  

xaliqtin`  tek  g`ana  2  millioni  qalada  qaldi.  Awildag`i  feodalliq  qatnasiqlar 

kapitalizmnin`  rawajlaniwina  tosqinliq  jasadi.  XVIII  a`sirde  Frantsiya  awillarinda 

arenda aqsha  formasi basim  bolip, diyxanlar sen`orga  «chinsh» dep atalatug`in saliq 

to`lep  otirg`an.  Bul  Rossiyadag`i  obrokqa  uqsas  to`lem  ha`m  borshina  turmisi  awir 

boldi.  Diyxan  shirkewdin`  paydasina  desyatina    saliq  to`ledi.  XVII  a`sirdin`  ekinshi 

yariminda  Frantsiyada awil xojaliq feodalliq ta`rtip u`stemlik etti. 

Turmistin` barliq  tarawinda absolyutizm  kriziske ushiradi.. 

Korol`  Lyudovig XV 1715 – 1740 jillari korol`  boldi.  Sansiz kaboritkalari  menen 

waqtin o`tkerdi.Ma`mlekettin` ishki jag`dayina itibar bermedi. Frantsiya monarxiyasi 

a`skeriy diplomatiyaliq siyasat ju`rgiziwde jen`iske eristi.  



 

10 


1735  jil  Frantsiya  a`skerleri  Lotaringiyani,  1761  Korsikani  iyeledi.Frantsiyanin` 

xaliq  araliq  jag`dayda  abiroyi  to`menley    basladi.  1756  –  1762  jillar  7  jilliq  urista 

Angliya  Kanadani  aldi.    Bul  Frantsiya    absolyutizmnin`    ha`lsirewinin`  da`lili  edi. 

Korol`  o`zinin`  artiqmashlig`i    huqiqinan  ayrilg`isi  kelmedi.  Korol`    “Bizden    keyin 

meyli  suw  alip  ketsin”  degen  siyasat  ju`rgizdi.  Frantsiya  sanasiz  jalqaw    Lyudovik 

XVI  taxtqa  shiqti.  Onin`  waqitinda  hayali  Avstriya    printsessasi    Mariya 

Antuanettanin`  ta`siri  ku`shli  boldi.Saray  shig`inlari  ,waqti  xoshliq  ,kiyiniw  ushin 

ha`mmesi  esapqa  alindi.  Sonliqtan  oni  Madam  Defitsit  dep  atadi.Frantsiyada  bul 

da`wir absolyutlik monarxiyanin` kriziske ushirawina alip keldi. 

XVIII  a`sirdin`  aqirinda  ulli  frantsuz  burjuaziyaliq  revlyutsiyasi  baslandi. 

Kapitalistlik rawajlaniw jerge feodalliq menshik ha`m absolyutlik monarxiya korolliq 

vlast`  biybastaqliqlarina  feodalliq  salg`irtqa  qarsi  boldi.  Sosloviyaliq  wa`killer 

naraziliq tuwdirdi. Xaliq monarxiyani qulatiw ushin gu`reske tayar boldi. Dvoryanlar 

menen ruwxaniylar eski du`zimdi saqlap qaliwg`a umtildi. Lyudovik XVI ta`repinen, 

bas  finans  ministri  etip  bay  Tyurgoni  sayladi.Sarayda  jumsalatug`in  shig`inlardi 

azaytiwg`a  umtildi.  Biraq  Mariya  Antuanetta  basshilig`inda  korol`  saray 

xizmetkerleri  reformag`a  qarsi  shiqti.  Tyurgo  otstavkag`a  ketti.  1787-1789-jillarda 

Frantsiyada  revolyutsiyaliq  situatsiya  qa`liplesti.  Angliya  menen  Frantsiya  ortasinda 

sawda  kelisimi  du`zildi.  Angliyadan  tovar  ko`p  keliwi  kapitalistlik  manufaktura 

jabiliwina  alip  keldi.  Elde  jumissizliq  kelip  shiqti.  1789-jili  175  jildan  berli 

shaqarilmay  kiyatirg`an  Bas  shtatlar  shaqiriwg`a  kelisim  berdi.  Bas  shtatlar  saylaw 

qizg`in  jag`dayda  o`tkerildi.  3-shi  soslovie  ta`repinen  ko`plegen  komplektler  payda 

boldi. Burjuaziya siyasiy vlastti talap etip shig`a basladi. 1789-jili 5-mayda Versal`da 

general  shtat  ma`jilisi  ashildi.  Saray  adamlari  ortasinda  ku`shli  kelispewshilikler 

payda boldi. 

Pravitel`stvonin`  u`shinshi  soslovie  wa`killerin  quwip  tarqatiw  ushin  a`skerler 

jiynaldi. Absolyutizmge gu`reske Frantsiya xalqi massaliq ko`terildi. 

Xaliq  revolyutsiyasi  1789-jili  13-iyul`da  Parijde  ko`terilis  basladi.  14-iyul`  ku`ni 

Parij.  Bastiliya  xaliq  qolina  o`tti.  Parijde  revolyutsiya  jen`iwi  a`hmiyetke  iye  boldi. 

Frantsiya  feodallari bolg`an Bastiliya tyur`masinin` aliniwi absolyutizmnin` qulawin 

ha`m  konstitutsiyaliq  monarxiyanin`  ornawina  alip  keldi.  Xaliq  massasi  basshilig`i 

ha`reketke  keltiriwshi  ku`shke  aylandi.  Revolyutsiyag`a  liberal  dvoryanlar  qosildi. 

Solay  etip  1789-jili  14-iyul`da  revolyutsiya  pa`ti  Frantsiyada  Markiz  Lafayet 

basshilig`inda  iri  konstitutsiyaliq  monarxiya  ta`repdari  hu`kimet  basina  shiqti. 

Frantsiya  boyinsha  munitsipalitetlik  revolyutsiya  tasqini  payda  boldi.  Adam  ha`m 

grajdanlar  prava  deklaratsiyasi  qabil  etildi.  Deklaratsiyanin`  birinshi  stat`yasinda 

adamlar  erkin,  ten`  huqiqli  boldi  dep  ko`rsetilgen.  Deklaratsiya  soslovie 

artiqmashliqlari ha`m samoderjaviege qol tiygizbew ja`riyalandi. Usinday ha`m tag`i 

basqa  klassliq  sheklewlerge  qaramastan  u`lken  revolyutsiyaliq  a`hmiyetke  iye  boldi. 

Burjuaziyaliq  demokratiyaliq  huqiq  bekkemlendi.  Feodalliq  absolyutlik  du`zimge 

soqqi  berdi.  Deklaratsiya  printsipleri  feodalliq  absolyutizm  gu`resine  u`lken  ta`sir 

tiygizdi. Quriltay jiynalisinda gruppa payda boldi. 

Birinshi  gruppag`a  liberal  dvoryanlar  kirip,  konstitutsiyaliq  monarxistler  dep 

ataldi. Konstitutsiyaliq monarxistler graf Mirabo, Abbat boldi. 




Yüklə 0,87 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə