Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi kafedrasi

6-Mavzu. TABIATNING SOGLOMLASHTIRUVCHI KUCHLARI VA GIGIENIK OMILLAR JISMOIY MADANYAT TA’LIMI VA TARBIYASI JARAYONINING VOSITASI SIFATIDA


Reja:

1. 
   Tabiatning soglomlashtiruvchi kuchlari.
   
2. 
   Gigienik omillar jismoniy tarbiyaning vositasi sifatida.
   

Tabiatning soglomlashtiruvchi kuchlari
Xavo, quyosh nuri, suv jismoniy madaniyat jarayonida tabiatning Sog‘lomlashtiruvchi kuchlari tarzida madaniyatning vositasi sifatida foydalaniladi. Hayotiy sharoit, muhit insonni turli sharoitda moddiy ne’mat yaratish, yashashga majbur qiladi. Bunga kunikish, tayyor bo‘lish muhim axa miyatga ega. SHuning uchun tabiatning in’omi - xavo, suv, quyosh nuri inson ish qobiliyatini oshirish, salomatligini mustahkamlashning asosiy vositasidir.
Jismoniy tarbiya jarayonida tabiatning sog‘lomlashturuvchi kuchidan foydalanish ikki yo‘nalish bo‘yicha amalga oshiriladi:
1. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini muvaffaqiyatli tashkil etish va o‘tkazish sharti hamda chiniqtirishning mustaqil vositasi sifatida;
2. Odamlar sog‘lig‘ini mustahkamlash va ish qobiliyatini oshirishning muhim vositasi sifatida.
Jismoniy madaniyat jaraspila tabiatning Sog‘lomlashtiruvchi kuchlari harakat bilan (ochiq xavoda, quyosh nuri ostida va boshqalar bilan) jismoniy mashqlarni qo‘shib olib boriladi. CHumilish, oftobda toblanish, xavo ning issik-sovugi jismoniy mashqlar bilan inson orga nizmiga turlicha ta’sir etadi. Mashg‘ulotlar davomida bu vositalardan tizimli fondalanish muhim yahamiyat kasb etadi.
Ishni shunday qayd qilish lozimki, jonajon respublikamizning geografik, iklimi va ekologik holati barcha viloyat va xududlarda tabiatning Sog‘lomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanishning ilmiy asosi ni ishlab chiqarishni takazo etadi. Masalan, quyosh nuridan foydalanish soat 10.00 dan 12.00 gacha bo‘lib, 16.00-17.30 gacha yoshi, jinsi va boshqa individual xususiyatlarini hisobga olgan tarzda bulmogi kerak. Jismoniy mashqlarning me’eri, YUklamaning umumiy mikdori, mashqning intensiv lignin e’tibordan chetda qoldirish salbiy natijalarga olib kelishni unutmaslik lozim.
SHug‘ullanuvchilarda quyosh vannasi, suvda chinikishning nazariy bilimlarini berish va ulardan sistemali foydalanish, xavoning o‘zgarishi organizmning issik-sovukka, keskin o‘zgarishlarga tez moslashishining oshirishiga olib kelishi amalda isbotlangan. CHiniqtirish individning yoshligidan amalga oshirilishi lozim. Har tomomnlama chiniqtirish uchun omillarining turli jismoniy mashqlarni bajarish bilan qo‘shib olib borilishi tashqi muxigning salbiy ta’sirlariga organizmning qarshilik ko‘rsata olish qobiliyatini yanada oshiradi.
Jismoniy madaniyat jarayonida erishilgan chinikishning samarasi "kuchuvchan" bo‘ladi, ya’ii u insonning boshqa faoliyati (asosan, mehnat, harbiy xizmat)da namoyon bo‘ladi va jismoniy madaniyatning hayotiy-amaliy ligini oshiradn. Kolaversa, ruhiy irodaviy xislatlarini xam kuchayti radi. Ayniqsa, chaykalish, tebranish, me’ersiz nagruzkaga chidau, vaznsiz lik holatiga tez vazifalar oson xal bo‘ladi.
Tabiatning sog‘lomlashtiruvchi kuchidan foydalanishning asosiy talablaridan biri ularni jismoniy mashqlar bilan muntazam ravishda majmuali qo‘llash, birga qo‘shib olib borishdan iboratdir. Chunki ularni birgalikda samarali qo‘llash insonning sog‘lig‘ini mustahkamlashga hamda jismoniy qobiliyatlarini o‘stirishga imkon beradi. Me’yorni aniqlash vaqtida o‘quvchilarning xususiyatlarini va pedagogik vazifalar xususiyatini hisobga olish lozim. Bu, birinchidan, jismoniy tarbiya jarayonidagi chiniqtirish samarasining mehnat va o‘quv faoliyatiga o‘tkazilishini ro‘yobga chiqaradi; ikkinchidan, ko‘proq yuqori yuklamalarni qo‘llash uchun imkoniyat yaratadi, demak, ish qobiliyatini o‘stiradi; uchinchidan, ortiqcha yuklama ta’siriga, titrash va tebranishga organizmning qarshiligini oshiradi va h.k.; to‘rtinchidan, iroda sifatini yuqori darajaga ko‘taradi.