Joba: Pán, texnika hám texnologiyalardıń tez pát penen rawajlanıwında bilimlendiriw sistemasına qoyılatuǵın talaplar

1- tema: Texenologiya pánin oqıtıwda aldıńǵı sırt yel tájriybeleri

(2 saat lekciya)

Joba:

1. Pán, texnika hám texnologiyalardıń tez pát penen rawajlanıwında bilimlendiriw sistemasına qoyılatuǵın talaplar.

2. Rawajlanǵan mámleketlerde texnologiya pánin shólkemlestiriw hámde rawajlandırıw máseleleri.

a) AQSh bilimlendiriw sisteması.

b) Germaniya bilimlendiriw sisteması.

v) Franciya bilimlendiriu sisteması.

g) Yaponiya bilimlendiriw sisteması.

d) Qubla Koreya bilimlendiriw sisteması.

Tayanısh sózler: Pán, texnika, texnologiya, bilimlendiriw sisteması, rawajlanıw basqıshları, talap, tájriybe, zamanagóy qatnasıqlar, innovaciya, individual iskerlik, kásip-óner tálimi, kásip-óner mektepleri, kásip-óner oqıwshıları, dual sistema, ulıwma bilimlendiriw pánleri, kásiplik pánler.

1. Pán, texnika hám texnologiyalardıń tez pát penen rawajlanıwında bilimlendiriw sistemasına qoyılatuǵın talaplar.

Zamanagóy qatnasıqlar hám innovaciyalar tiykarında oqıtıw sistemasınıń wazıypası oqıwshınıń individual dóretiwshiligin yesapqa alıw hám rawajlandırıwdan ibarat.

Ilimiy-texnikalıq rawajlanıwda individual dóretiwshiliktiń jetik talaplarǵa juwap beriwshi qánigelerdi tayarlaw ushın oqıtıwda insan organizminiń, onıń sanasın pútkil imkanıyatlardan tolıq paydalanıw kerek boladı.

Bunday sharayatda informaciyalar beriwde, oqıw materialın sistemalastırıw hám klassifikaciyalaw usılları, oqıtıwdı kompyuterlestiriw, oqıw televediniyasınan paydalanıw h.t.b. zárúr boladı.

Ilimiy-texnikalıq rawajlanıwdıń tez pát penen yen jayıwı islep shıǵarılǵan ónimler ilim talap, haqıyqıy, quaramalı, joqarı sıpatlı hám kóp ónimliligi menen ajıralıp turadı. Mashina hám úskineler ónimdarlıǵı, olar puxtalıǵınıń bir neshe yese artqanlıǵı jumsalatuǵın energiyada bir neshe yese azaydı. Bunday jaǵdaylarda kadrlar tayarlaw sistemasına tiyisli talaplardı qoya basladı:

1. Individual hám óz betinshe islew, ilimiy – texnikalıq informaciya menen islew qánigeligin rawajlandırıw;

2. Haqıyqıy hám standart yemes qararlar, iskerlik qabiliyetlerin rawajlandırıw;

3. Oqıtıwdı individuallastırıw (okıwshılardıń har kıylı qabiliyetlerine qaray);

4. Bilim, háreketshenligi, kritikalı pikirlegende beyimlesiwshenligi hám dóretiwshilik, islep shıǵarıwdıń tez ózgeriwshenligine sáykes shaqqanlıqtı qáliplestiriwden ibarat.

2. Rawajlanǵan mámleketlerde texnologiya pánin shólkemlestiriw hám rawajlandırıw máseleleri.

A). Amerika Qurama Shtatı bilimlendiriw sisteması.

AQSh bilimlendiriw sisteması dúzilisi tómendegishe:

1. Balalar 3 jastan 5 jasqa shekem tárbiyalanatuǵın mektepke shekemgi bilimlendiriw;

2. 1 – 8 klasslarǵa shekem bolǵan baslawısh mektepler (bunday mekteplerde 6 – 13 jasqa shekemgi balalar tálim aladı);

3. 9 – 12 klasslardan ibarat orta mektepler (bul mekteplerde 14-17 jasqa shekemgi balalar bilim aladı).

Bular tómengi hám jokarǵı basqıshlardan ibarat bolıp, okıw jılı 180 kúndi óz ishine aladı.

AQSh ta joqarı bilimlendiriw 2 yamasa 4 jıl dawamında oqıtılatuǵın kolledjler hám universitetlerden ibarat. AQShta 16 jasqa shekemgi tálim májbúriy ámelge asırıladı. Bunda mámlekettegi oqıw orınları mámleket, jamaat, jeke, diniy shólkemler ıqtıyarında bolıwı múmkin.

Amerikada 3 jasqa shekemgi bolǵan balalar menen analar shuǵıllanadı, biraq olarǵa hesh qanday imtiyazlar berilmegen.

5 jasqa shekemgi balalar bolsa, “Kinder garten” dep atalǵan tayarlaw mekemelerinde bilim aladı.

Baslawısh mektep 6 jastan 13-15 jasqa shekemgi bolǵan “Middle school” balaların qamtıp aladı. Bul baslawısh mekteplerinde ulıwma sawatxanlıq hám kásipke baǵdarlanǵan wazıypaları orınlanadı.

Klasstan-klassqa kóshiw oqıwshınıń ózlestiriwshenlik dárejesine baylanıslı boladı. Mekteplerde texnologiya pánine tiyisli har qıylı dógerekler, ushırasıwlar, shoular hám sayahatlar shólkemlestiriledi, biraq bulardıń barlıǵı pulı xızmetten ibarat.

Orta mektepler tómengi hám joqarǵı basqıshlardan ibarat. 9 klasstı pitkergen oqıushılar tańlaw tiykarında orta mektepke qabıl yetiledi. Orta mekteplerde 4 baǵdarda kásip-óner tiykarları alıp barıladı:

1. Kásip-óner tálimi;

2. Biznes tálimi;

3. Qurılıs tálimi;

4. Sawda – sanaat tálimi.

Joqarı oqıw ornı 4 basqıshta ámelge asırıladı:

1. Kishi qanige (2 jıllıq kolledjlerde ámelge asırıladı);

2. Bakalavr (4 jıllıq kolledjlerde ámelge asırıladı).

3. 4 jıllıq tálimdi pitkergen oqıwshılar 1-2 jıllıq magistratura mektebin oqıuı múmkin.

4. Doktorantura.

Joqarı okıw ornında 2 baǵdarda oqıw ámelge asırıladı:

1. Individuallastırılǵan;

2. Óz betinshe islew.

Oqıtıwshı tek baǵdarlawshı rol oynaydı. Tiykarǵı maqsetokıwshı intelektin shınıǵıw yettiriw hám logikalıq pikirlewge úyretiwden ibarat.

AQSh orta mektepleri óziniń oqıwshılarına 3 baǵdarda:

1. Akademiyalıq;

2. Kásip-óner;

3. Ulıwma pánler boyınsha bilimler beredi.

AQSh ta hár bir oqıwshıǵa pánler boyınsha alǵan bilimleri toplanǵan attestatlar beriledi.

V). Germaniya bilimlendiriw sisteması.

Germaniyada bilimlendiriw aymaqlar boyınsha túrlishe qáliplesken hám 4 basqıshta ámelge asırıladı.

Ayırım federal jerlerde búgingi kúnge shekem mektepke shekemgi bilimlendiriw sisteması 4 basqıshlı bilimlendiriw sistemasına kirmeydi.

Bilimlendiriw sisteması balalar baǵshası hám mektepke shekegi bolǵan dáwirden keyin májbúriy baslawısh bilimlendiriw menen baslanadı.

1. Birinshi basqısh (Primarbereich) – baslawısh mekteptegi (qosımsha kómek beriwshi mekteptegi) 4 jıllıq dáwirdi óz ishine aladı. Ayırım federal jerlerde 6 jıllıq baslawısh mektepler de bar.

Mektep túrine baylanıslı bolmaǵan baǵdar basqıshları, 5-6 klasslar, yekinshi basqısh - I (Sekundarbereich I) yesaplanadı.

2. Yekinshi basqısh - I (Sekundarbereich I) – tiykarǵı mektep attestatı yamasa real mektep attestatın alıwǵa yamasa gimnaziyanıń joqarı klassına shekemgi bolǵan dáwirdi óz ishine aladı hám tiykarǵı mektep hám gimnaziya yamasa bir biriktirilgen mekteplerde ámelge asırıladı.

3. Yekinshi basqısh - II (Sekundarbereich II) – yekinshi basqısh - I den keyin baslanadı, ol gimnaziyanıń joqarı klassları yamasa kásip-óner mekteplerin óz ishine aladı. Qısqartırılǵan gimnaziyalarda 10 klass yekinshi basqısh - II niń bir bólegi yesaplanadı.

4. Úshinshi basqısh (Tertiarbereich) – joqarı oqıw ornına kiriw huqıqın alıw menen baslanadı hám joqarı oqıw ornı hám de kásiplik akademiyalarda ámelge asırıladı.

5. Tórtinshi basqısh (Quartarbereich) – kásip-óner bilimlendiriwinen keyingi jeke hám kásiplik qánigeligin arttırıw (kásiplik tayarlıq kursların ótkeretuǵın mekemeler hám xalıq universitetleri).

Germaniya bilimlendiriw sistemasında puqaralardıń pútkil ómiri dawamında oqıw ushın imkanıyatlarjaratadı.

Kásip-óner mektepleri. Germaniyada olar tómendegishe klassifikaciyalanadı:

• Kásip-óner bilimlendiriwinge tayarlawshı oqıw jılı;

• Kásip-óner bilimlendiriwiniń tiykarǵı oqıw jılı

• Kásip-óner mektepleri

• Qánigelestirilgen kásip-óner mektepleri

• Texnikumlar

• Joqarı basqıshlı arnawlı mektepler

• Kásiplik gimnaziya

• Kolledjler

Germaniyada tolıq oqıw hápteligi mektepke barıw májbúrligi 18 jasqa shekem yesaplanadı, oǵan shekem barlıq jaslar belgili bir mektepke barıwı tiyis. Mektepti pitkergennen soń, kásip-óner bilimlendiriwin baslamaǵan oqıwshılar ushın kásip óner táliminiń tiykarǵı oqıw jılı (BGL) shólkemlestirilgen hám onda oqıwshılar tańlaǵan kásip tarawındaǵı tiykarǵı qánigelerdi ózlestiredi. Tiykarǵı mektepti tamalaǵanlıǵı haqqında guwalıq almaǵan oqıwshılar kásip-óner tálimine tayarlawshı oqıw jılı (BVJ) da kásip-óner tálimi haqqında guwalıq alıwı múmkin.

1-súwret. Drezden qalasındaǵı kásip-óner mektebindegi oqıw processi.

Kásiplik kásip-óner mektepleri dual bilimlendiriwdiń bir túri yesaplanadı hám olar kásip-óner tálimi beriwshi karxanada mámleket tárepinen tán alınǵan kásip boyınsha tálim alıp atırǵan oqıwshılarǵa arnawlı pánniń teoriyalıq hám ulıwma tálimin beredi.

Bunnan tısqarı, qánigelestirilgen kásip-óner mektepleri bar bolıp, olarda dual tálim sisteması boyınsha kásiplik bilimdi hám mektep kásip-óner tálimin pitkeriwi múmkin.

Qánigelestirilgen kásip-óner mektebi tolıq háptelik mektep yesaplanadı hám mektepke shekemgi minimal 1 jıl dawamında alıp barıladı. Mektepke kásip-óner tálimine tayarlawshı tolıq háptelik mektepke barıw juwapkershiligin orınlaw ushın ıqtıyarlı barıladı. Mektepte oqıw juwmaqlawshı imtihan menen tamamlanadı.

Yeki jıl dawamında usı mektepte oqıw arqalı real mektepti pitkergenlik haqqında guwalıqqa teńlestirilgen qánigelestirilgen kásip-óner mektebin pitkergenlik haqqında guwalıqtı alıw múmkin.

Pitkeriwshiler guwalıqtı mámleket tárepinen tán alınǵan dual kásip boyınsha alıwı da múmkin. Texnikumǵa tamamlanǵan kásip-óner bilimlendiriwi hám ámeliy kásiplik tájriybeden keyingi, jeterli kóp jıllıq ámeliy kásiplik tájriybe yamasa kásipke tiyisli talantı tasdıyıqlawshı maǵlıwmatnamaǵa tiyisli ıqtıyarlı boladı.

Texnikumlar keyingi arnawlı kásip-óner bilimlendiriwdi (islep shıǵarıw karxanadaǵı ustalardı tayarlaw mektepleri, texniklerdi tayarlaw mektepleri) beredi.

Texnikumda okıw múddeti tolıq háptelik mektep tiykarında yarım jıldan 3 jılǵa shekem, tolıq háptelik bolmaǵan mektep tiykarında 6-8 jıl dawam yetedi.

Joqarı basqıshlı arnawlı mektep real mektepti tamamlaǵanlıǵı haqqında guwalıq yamasa soǵan teńlestirilgen guwalıqqa iye bolǵan jaslardı oqıtıw ushın arnalǵan. Joqarı basqıshlı arnawlı mektepte (FOS) oqıw ushın ulıwma orta mektepti pitkergenlik haqqında guwalıqqa iye bolıw kerek hám tolıq oqıw háptelik yeki jıllıq tálimnen soń jokarı basqıshlı arnawlı mektepti pitkergenlik haqqında guwalıq aladı.

Mektepte oqıw múddeti tolıq háptelik mektep tiykarında 1 jıl, tolıq háptelik bolmaǵan mektep tiykarında 3 jıl dawam yetedi. Usı mektepti pitkergenlik haqqında guwalıq joqarı texnika oqıw orınlarına kiriw huqıqın beredi.

Ayırım federal jerlerde joqarı basqıshlı arnawlı mektepte oqıw arqalı belgili bir kásipke baǵdarlanǵan joqarı oqıw orınlarına kiriw haqqında guwalıq yamasa ulıwma joqarı oqıw ornına kiriw haqqında guwalıqtı aladı.

Arqa Reyn-Vestfaliya hám Bavariya jerlerinde joqarı basqıshlı arnawlı mektepke teńlestirilgen joqarı basqıshlı kásip-óner mektebi bar hám mektep túriniń izshilligihám de beretuǵın guwalıqqa qarap barlıq túrdegi joqarı oqıw orınlarına kiriw huqıqın beretuǵın guwalıqtı da alıw múmkin.

Joqarı basqıshlı kásip-óner mektebinde oqıw ushın real mektepti pitkergenlik haqqnda guwalıq sıyaqlı kásip-óner tálimi pitkergenlik haqqında guwalıq talap yetiledi hám ol joqarı basqıshlı kásip-óner mektebi tárepinen anıqlanǵan tiykarǵı oqıw tarawlarına sáykes keliwi kerek.

Kásip-óner tálimi ishinde kásiplik gimnaziya ayrıqsha áhmiyetke iye (texnika gimnaziyası, ekonomikalıq gimnaziya, azıq awqa pánleri boyınsha gimnaziya, biotexnologiya gimnaziyası).

Kásiplik gimnaziyalar gimnaziyanıń jokarı basqıshları sıyaqlı ulıwma jokarı oqıw ornına kiriw boyınsha guwalıqtı beredi. Kásipke baǵdarlanǵan gimnaziyalar real mektepti tamalaǵanlıǵı haqqnda guwalıq alatuǵın mekemler sanaladı. Kásipke baǵdarlanǵan gimnaziyalar 3 jıl (11-13 klasslar) oqıw jılınan keyin, barlıq jokarı oqıw orınlarına oqıwǵa kiriw ushın qanigege iye bolǵanlıǵı haqqında guwalıq (ulıwma joqarı oqıw orınlarına kiriw haqqında guwalıq) beredi.

Kolledjlerde belgili bir kásip tarawına qaratılǵan gimnaziyanıń joqarı klasslarına uqsas ulıwma orta bilimlendiriwge teńlestirilgen kásip-óner tálimi beredi. Kolledjlerde texnika, ekonomika, jámiyetlik tarawlar bar.

Kolledjler kásip-óner tálimin pitkergenlik haqqında guwalıq (professional qánige hám texnik ortasında) hám ulıwma joqarı oqıw orınlarına kiriw boyınsha guwalıq beriledi.

Germaniya kásip-óner táliminiń dual sisteması.

Germaniyada kásip-óner tálimi dual sistemaǵa tiykarlanadı. «Dual» túsinigi yekilik sisteması bolıp, karxana hám kásip-óner mektebi degen mánisti bildiredi.

Karxana hám kásip-óner mektebi birge islesiwde kásip-óner tálimi processin támiyinleydi. Karxana hám kásip-óner mektebi ornalasqan orın hám jumıs islu waqtı túrlishe bolsada, bir-biri menen birge islese aladı.

Dual sistema, hátte ózin aqlaǵan bolsa da, onı kemnen kem mámleketlerde ushıratıw múmkin. Ol kásip-óner táliminiń bir neshe okıtıw orınlarında (kásip-óner mektebi hám kásip óner tálimin beriwshi karxanalar)ǵa bólingenligi menen xarakterlenedi hám ayırım jaǵdaylarda karxanalar aralıq oqıw oraylarına jiberiledi.

Kásip-óner mektebi arnawlı teoriyalıq hám ulıwma bilimlendiriw tálimin beredi. Olar anıq belgili bir kásipke baylanıslı pánlerdi, ulıwma kásiplik pánlerdi yamasa siyasıy hám ulıwma bilimlendiriw pánlerin oqıtadı. Bilimlendiriw. din hám mádeniyat jumısları ministrleri keńesinde tastıyıqlanǵan úlgili oqıw rejege tiykarlanıp hár bir kásip-óner mektebi óziniń oqıw rejesin islep shıǵadı. Islep shıǵarıw karxanasında, yaǵnıy jumıs ornındaǵı tálim ámeliy kásip-óner tálimin beredi. «Kásip-óner tálimi haqqında» Nızamda belgilep berilgendey, karxana óz waqtında rejelestiriliwin, oqıtıw ornın hám oqıtıw metodların yerkin tańlaydı. Karxanalar aralıq hám karxana ishindegi oqıw oraylarında shegaralanǵan (qisman) bilimlendiriw kursları ótkeriledi.

2-súwret. Gamburg qalasındaǵı “BLOM FOSS GMBX” firmasındaǵı kásiplik bilimlendiriw orayı ustaxanası.

Ádette karxana hám kásip-óner mektebiniń wazıypaları tómendegishe bólistiriledi: karxana ámeliy kónlikpelerdi úyretiwge, kásip-óner mektebi bolsa teoriyalıq bilimlerin beriwge juwapker boladı.

Real ómirde karxana teoriyalıq shınıǵıwlardı da ótkeredi, kásip-óner mektebinde bolsa teoriyalıq shınıǵıwlarǵa qosımsha túrde ámeliy shınıǵıwlarda ótkeriledi. Dual sisteması bir-birin qaytalaw ornına, bir-birin toldırıp barıw sisteması.

Kásip-óner mektebi oqıwshılar tańlaǵan kásbi boyınsha kerekli teoriyalıq bilimlerin aladı. Kásip-óner mektebi ámeliy shınıǵıwlardı toldırıp baradı. Mısalı ushın mekteptiń oqıw ustaxanasında avtomobildiń dúzilisin kórsetiw múmkin. Kásip-óner mektebinde nemis tili, siyasattanıw, dintanıw hám dene mádeniyatı sıyaqlı pánler oqıtıladı.

Kópǵana kásiplerdi iyelew ushın ingliz tilide oqıtıladı. Karxana hám kásip-óner mektebi ortasındaǵı birge islesiw dawamında karxana ustasında oqıwshı Ford hám Olksvagen avtomobil modelleri tiykarǵı dúzilisi hám wazıypaların úyrenedi.

Kásip-óner mektebinde oqıwshı avtomobildiń kerekli bóleklerin almastırıw boyınsha teoriyalıq bilimlerin úyrenedi hám bolajaq miynet iskerliginde basqa firma avtomobilleri modelleriniń kerekli bóleklerin almastıra alıwı kerek.

Oqıwshı teoriyalıq shınıǵıwlarda neni úyrense, sonnı ámeliy shınıǵıwlarda qollay alıwı kerek. Oqıwshı avtomobil bóleklerin kóriwi jeterli yemes, al onı ornata alıwı hám biliwi kerek. Sonday-aq. oqıwshı úyrengen bilim hám qonlikpelerin wazıypa hám shınıǵıwlarda qollay aladı.

Dual sisteması tómendegi orınlarda:

• karxanada;

• mámleket shólkemlerinde, mámleket basqarmalarında hám mekemelerinde;

• yerkin kásipler boyınsha mekemelerde (emlewxana, advokatura, arxitektura h.t.b.);

• bilimlendiriw mekemelerinde hám arnawlı mekteplerde,islep shıǵarıw ustaların tayarlaw mekteplerinde, qánigelestirilgen kásip-óner mekteplerinde ótkeriledi.

Germaniyada kásip-óner tálimi tiykarınan oqıwshılardıń karxanadaǵı kásiplik iskerligi menen baslanadı. Germaniyada mámleket tárepinen tán alınǵan 350 kásipler boyınsha karxanalarda oqıwshılarǵa kásip-óner tálimi beriledi. Germaniyada ádette kópshilik jaslar mektepti pitkergennen keyin, kásip-óner tálimin aladı.

Kásip-óner táliminiń tiykarǵı maqsetleri tómendegiler:

• oqıwshı tańlaǵan kásiptiń tiykarların úyreniw;

• oqıwshı kásiplik iskerlikke kerek bolǵan belgili bir bilim hám kónlikpelerdi ózlestiriwi;

• okıwshı óz kásiplik iskerliginde islew uqıplılıǵına iye bolıwı;

• okıwshı talim alıw dawamında jumıs tájriybelerin toplawı.

Kásip-óner tálimi juwmaǵında oqıwshı tiyisli organlar (sawda-sanaat palatası, ónermentshilik palatası) tárepinen imtixan ótkeriledi. Imtixanlardı tabıslı tapsırǵan oqıwshılar kásip-óner tálimin pitkergenlik haqqnda guwalıq aladı. Guwalıq oqıwshıǵa iyelegen kásiplik bilim hám kónlikpeleri boyınsha jumıs ornın tawıp, islew imkanıyatın beredi. Karxanalar oqıwshıǵa berilgen guwalıqtan onıń kerekli bilim hám kónlikpege iyelegenligin bilip aladı. Kásip-óner mektebi tolıqsız oqıw háptelik májbúriy mámleket okıw mekemeleri yesaplanadı. Kásip-óner mektebine barıw federal jerlerde hár qıylı tártipte alıp barıladı.

Arqa Reyn-Vestfaliya jerlerinde 21 jasqa shekem bolǵan jaslar kásip-óner táliminde okıwdı baslasa, kásip-óner mektebine barıw májbúriy yesaplanadı. Bunday májbúriyat kásip-óner tálimin pitkergen shekem dawam yetiledi. Oqıwshı 21 jasqa tolıp, kásip-óner táliminde oqıudı baslaǵan bolsa, kásip-óner mektebine barıw huqıqı ózinde saqlap qalınadı.

Karxana oqıwshılardı kásip-óner mektepke barǵanın dizimge alıp barıwǵa májbúr. Olardı mektepke barıwı ushın barlıq jumıslardan waz keshedi.

3- súwret. Gross-Gerau qalasındaǵı kásip-óner mektebindegi oqıw processi (parixmakeriya baǵdarı).

Kásip-óner mektebinde sabaq kestesi belgilengen tártipte islep shıǵıladı. Oqıwshılar mektepke háptede bir kúnnen yeki kúnge shekem keledi. Ayırım kásip-óner mekteplerinde blok sabaqlar bir neshe hápte dawamında oqıtıladı. Kásip-óner mektebinde oqıw dawamında oqıwshılarúyge tapsırmalardı hár kúnlik karxana hám kásip-óner mektebine barıwdag tısqarı waqıtlarda orınlaydı.

Kásip-óner mektebine bir kásip jeterli muǵdarda okıwshılar kelse, kásip boyınsha klass payda yetiledi. Bir kásip boyınsha jeterli muǵdarda oqıwshılar kelmese, uqsas kásiplerdi birlestirip klass payda yetiledi. Ayırım jaǵdaylada bir klass túrli kásipler boyınsha jıynalǵan oqıwshılar bilim aladı. Kem gezlesetuǵın kásipler boyınsha bir jer yamasa yeki jer dárejesinde bir klass payda yetiledi. Bunday jaǵdaylarda arnawlı belgilengen kásip-óner mekteplerine blok sabaqların oqıw ushın keledi. Karxana kóp muǵdarda oqıwshılardı oqıtsa, bunday karxanalar oqıwshıları ushın ayrıqsha klasslar shólkemlestiriledi.

Kásip-óner mektebindegi bilimlendiriw mazmunı:

Kásip-óner mektepleri hám kásip-óner tálimin beriwshi karxanalar tálim boyınsha ulıwma wazıypalardı orınlaydı. Kásip-óner mektepleri óz betinshe oqıw ornı yesaplanıp, kásip-óner tálimindegi basqa qatnasıwshılar menen teń huqıqlı partnyor sıpatında isleydi. Kásip-óner mektepleri kásip-óner tálimi talapların kózde tutqan halda oqıushılarǵa kásiplik hám ulıwma pánlerdi úyretiw kerek.

Bunnan basqa kásip-óner mektepleri jerlerdiń huqıqıy nızamlıqlarına tiykarlanıp, kásiplik qánigeligin arttırıw sıyaqlı qosımsha wazıypalardı orınlaw múmkin. Kásip-óner mektepleri haqqında ulıwma kelisimge (bilimlendiriw, din hám mádeniyat isleri ministrligi keńesiniń 14/15.3.1991 jıldaǵı qararı) tiykarlanıp, sabaqlardıń 2/3 bólegi kásipke baylanıstırılǵan hám 1/3 bólegi ulıwma bilimlendiriw pánleri boyınsha bólistiriledi. Barlıq sabaqlar keminde 12 hápteni óz ishine aladı.

Sabaqlardıń kásipke baǵdarlanǵan bólegi tálim, din hám mádeniyat isleri ministrligi keńesi tárepinen tastıyıqlanǵan úlgili oqıw rejeleri tiykarında islep shıǵıladı. Úlgili oqıw rejeler federal hám jerler ortasında tiyisli «Kásip-óner tálimi haqqında» Nızamǵa tiykarlanıp, ámelge asırıladı. Jańa úlgili oqıw rejeler oqıw tarawlarına qarap bólinedi. Oqıw tarawları belgili bir kásiptiń tiykarǵı wazıypalarınan kelip shıǵıp, belgilengen temalardan ibarat boladı. Bul koncepciya kásip-óner mekteplerinde ótiletuǵın temalar hám karxanalardaǵı okıw processi menen baylanıslı kompleks wazıypalardı orınlawǵa baǵdarlanǵan. Ulıwma bilimlendiriw pánlerine jámiyettanıw, ekonomika, nemis tili, shet tili, dintanıw hám dene mádeniyatı sabaqları kiredi hám olar kásipke baylanısqan halda ótiledi.

Kásip-óner tálimi oqıwshıları:

Germaniya karxanasında belgili bir kásip-óner tálimi boyınsha tálim alıwshı shaxs – oqıwshı yesaplanadı. Aldınları oqıwshıǵa shákirt ataması qollanılǵan hám bul házirgi kúnde tek ónermentshilik tarawında qollanıladı.

Ulıwma bilimlendiriw mektepleri pitkeriwshileri hám kásip-óner táliminde bilim alıw ushın bilimlendiriw ornın tańlawdan baslaydı hám sol waqıtta olardıń jası 16 jastan 19 jasqa shekem boladı. Ayırım jaslar kásip-óner táliminde tálim alıwǵa keshirek qarar yetedi, sonıń ushın olar 20 jasqa tolǵan jaslardı okıwshılıqqa tańlap aladı.

Karxanalar tiykarınan oqıwshılardı olardıń guwalıqtaǵı bahalarına qarap tańlap alınadı, biraq bolajaq oqıwshınıń bahaları tómen bolsa da karxanalar oǵan tálim beriw imkanıyatına iye. Bunday jaǵdaylarda karxana tańlaw sáwbeti dawamında oqıwshınıń qızıǵıwshılıqları, qábiliyeti bar yekenligine isenim payda yetiledi.

Bárqulla oqıwshıdan okıw processinde aktiv qatnasıw talap yetiledi. Oqıwshı kásip-óner tálimin tabıslı pitkeriwi ushın kerek bilim hám kónlikpelerdi ózlestiriwge háreket yetiw kerek. Oqıwshı oqıw processine baylanıslı bolmaǵan jumıslardı yamasa fizikalıq imkanıyatlarınan artıq bolǵan jumıslardı orınlaw qadaǵan yetiledi.

Mısalı, jumıs júrgiziwshi kopiya kóshiriw apparatı menen islew boyınsha kónlikpelerdi iyelewi tiyis, biraq ol kún dawamında dokumentlerdi kopiyalaw menen bánd bolmawı kerek.

Oqıwshı ushın oqıw processi dawamında tómendegi jumıslardı orınlaw májbúriy yesaplanadı.

• Islep shıǵarıw tálimi ustaları tárepinen berilgen kásip-óner tálimine tiyisli buyrıqlardı orınlaw;

• Kásip-óner mekteplerinde hám karxanalar aralıq okıw oraylarında ótkeriletuǵın sabaqlarda qatnasıw;

• Yesabat dápterlerin turaqlı toldırıp barıw hám olardı okıw processiniń hár bir basqıshın jazıp barıw;

• Karxananıń islep shıǵarıw sırların bayan yetiwden saqlanıw hám saq bolıw.

Oqıwshı qabıl yetiw tártibi:

• Oqıwshı qanday guwalıqqa iye bolıwı kerek?

• Qaysı pánler boyınsha jaqsı bahalarǵa ózlestirgen?

• Oqıwshı bolajaq kásibi ushın qanday ózgesheliklerge iye bolıwı kerek (ónermentshilik kásibi boyınsha sheberligi)?

Karxanalar oqıwshılıqqa alıw ushın bándlik agentligi járdeminde ámelge asırıp, gazetalarǵa daǵaza járiyalaydı.

Karxana daǵaza beriwden aldın qanday talaplar qoyılıwın anıq belgilep alıwı tiyis. Karxana kásip-óner tálimi ornına bolǵan birinshi qatnasın jiberilgen dokument papkasınan bilip aladı. Talabanlar dokumentler papkasında oqıwshınıń ómir bayanı, arizası, mektepti pitkergenlik guwalıǵı, basqa da guwalıqlar yamasa maǵlıwmatnamalardan ibarat.

Talabanlar dokumentler papkası sanı kóbeyip ketken jaǵdayda, karxana daslepki tańlaudı ótkeredi. Olar ádette talabanlar menen sáwbet yamasa qosımsha tańlaw testi ótkeredi. Talabanlar menen sáwbet dawamında karxananıń iyesi, islep shıǵarıw tálimi ustası, úlken firmalarda kadrlar bólimi baslıǵı hám kásip-óner tálimi juwapkeri bólimi baslıǵı qatnasadı. Bunday sáwbetler ótkeriw ushın karxana aldınan tayarlıq kóriwi tiyis. Jumıs beriwshi talabanlardı jaqınnan bilip alıwı ushın qanday sorawlardı beriwdi oylap alıwı kerek.

Sáwbette:

• Ne ushın siz bul kásipti tańladıńız?

• Ne ushın biziń karxanada tálim alıwdı qáleysiz?

• Siz 5 jıldan keyin bolajaq miynet iskerligińizdi qanday kóz aldıńızǵa keltiresiz?

Sáwbet dawamında talabanlar da soraw beriwi múmkin. Sáwbet natiyjesi talaban haqqındaǵı pikirler kelip shıǵadı hám sol sıyaqlı birge islesiw nátiyjeli tańlaw ótkeriledi. Joqarıdaǵılardan kelip shıǵıp kásip-óner tálimindegi oqıwshılardıń mektep tálimi, oqıwshılardıń tálim tarawına qaray bólistiriliwi, yer balalar hám qız balalar yeń kóp iyeleytuǵın 10 kásip haqqında bilim beriledi.

V) FRANCIYa BILIMLENDIRIW SISTEMASI

Franciya dúnyadaǵı ekonomikalıq rawajlanǵan mámleketler ishinde jetekshi orınlardan biriewin iyeleydi. Onıń bilimlendiriw sisteması júdá áyyemgi hám bay tariyxqa iye. Franciya mámleketiniń búgingi dáwirde házirgi dáwirde ámel qılınatuǵın «Bilimlendiriw haqqında» ǵı Nızam 1989 jıl 10 iyulde qabıl yetilgen bolıp, onıń ózgertiriliwine tálim strategiyasında payda bolǵan ózgerisler, mámlekettiń ishki hám sırtqı sıyasatındaǵı reformalar nátiyjesinde payda bolǵan ekonomikalıq jaǵdaylar, sırt yel pedagogikasındaǵı aldıńǵı texnologiyalardıń mámleket bilimlendiriw sistemalarına kirip keliwi, oqıw predmetleriniń integraciyaları hám basqalar sebep bolǵan. Franciyada tálimniń tiykarǵı maqseti – shaxstı hár tárepleme kamal tabıwın támiyinlew, onı óz betinshe iskerligine tayarlaw, bazar qatnasıqları jaǵdayında oqıwshılardı isbilermenlikke, principiallıqqa úyretiw, kásip-ónerge iye bolıwdan ibarat.

Franciyada bilimlendiriw sistemasın rawajlandırıw ushın mámlekettiń byudjetinen 21 % qarjı ajıratıladı.

Franciyada:

1. Mámleket mektepleri;

2. Jeke mektepler;

3. Aralıq mekteplerden ibarat.

Oqıtılatuǵın predmetler ishinde francuz tili hám ádebiyatı, oqıw hám jazıw ayrıqsha áhmiyetli boladı. Oqıw jılı 5 sherekke bólinedi. Francuz mektepleri baslawısh klasslarda oqıw azańǵı waqıtta boladı, túslikten keyin matematika hám basqa predmetlerden qosımsha sabaqlar aladı.

Matematika, ana tili hám ádebiyatı bazalıq pán, tariyx, geografiya, texnologiya, dene mádeniyatı sıyaqlı pánler rawajlandırıwshı predmetler yesaplanadı. Franciya baslawısh tálim mekteplerine 6 jastan 11 jasqa shekem bolǵan balalar oqıtıladı. Baslawısh mektep biypul hám májbúriy. Onıń wazıypası oqıw. jazıw, yesaplaw kónlikpelerin beriwden ibarat.

Oqıw shınıǵıwları azańǵı smenada 09 dan 12 ge shekemgi aralıqta hám 14 den 16 ǵa shekem 5 saat dawam yetedi. Mektepte awqatlanıw pulı, biraq júdá arzanlastırılǵan bahalarda ámelge asırıladı.

Baslawısh klasslarda oqıw 5 jıl bolıp, 3 basqıshlı ámelge asırıladı:

1. Tayarlaw basqıshı;

2. Elementar kurs (bul basqısh 2 jıl dawam yetedi).

3. Tereńlestirilgen basqısh.

1. Tayarlaw basqıshı: 1 jıl. Bunda balalar yesaplawǵa. oqıw hám jazıwǵa, qosıq aytıwǵa, oylawǵa, tábiyat kórinislerin tamasha yetiwge hám onnan zawıq alıwǵa, fizikalıq shınıǵıwlar menen shuǵıllanıwǵa, mekteptiń túrli sport jarıslarında qatnasıwǵa, muzıka hám miynetke úyretiledi.

2. Elementar kurs basqıshı: 2 jıl. Bunda oqıwshılardıń tayarlıq ciklinde predmetler boyınsha alınǵan bilimleri jáne de jetilistiriledi.

3. Tereńlestirilgen basqısh: Bunda okıwshılardıń tayarlıq hám elementar basqıshındaǵı bilimleri jánede tereńlestiriledi. Francuz mektepleriniń baslawısh basqıshında «Puqaralıq tálimi», «Iskusstvo tálimi» de oqıtıladı. Iskusstvo tálimine muzıka, súwret, miynet, sport kiritilgen.

Oqıwshılar menen jeke tártipte islew, olardı xoshametlew, jeke qábiliyet hám imkanıyatların ámelge asırıw, tálimde úzliksiz hám dawamlılıqtı támiyinlep beriw baslawısh klass oqıwshılarına qoyılatuǵın baslı talap yesaplanadı.

Oqıw programmalarınıń mazmunın tikkeley oqıtıwshınıń ózi belgileydi. Bir sóz menen aytqanda, oqıtıwshı balalar bilimine tolıq juwapker bolıp. onıń metodika tańlawına óz betinshe háreket yetiwge de tolıq yerkinlikler beriledi.

Oqıwshılar 11 jasta baslawısh mektepti tamamlap, orta mektepke ótedi. Orta bilimlendiriw bolsa kolledjler hám liceylerde ámelge asırıladı. Orta bilimlendiriw yeki basqıshta francuz tili hám ádebiyatı, shet tili (nemis, ispan, italyan tilleri), tariyx, franciya geografiyası, matematika, medicinalıq pánler úyretiledi.

* 6-5 klasslar ulıwma orta bilimler beredi;

* 4-3 klasslarda bolsa oqıwshılarǵa qábiliyeti hám beyimlesiwshenligi qaray bilim beriledi. Birinshi basqısh tamamlanǵannan keyin oqıwshılar kásiplik baǵdarları boyınsha guwalıq aladı. Bunnan keyin oqıwshılar 15 jastan 18 jasqa sheke tálim aladı. Oqıw 3 jıl dawam yetip, 2 kishi klass, 1 orta klass hám juwmaqlawshı klasslarǵa bólinedi.

Oqıwshılar ulıwma bilimlendiriw hám texnikalıq liceylerdi tamamlaǵan soń, bakalavr dárejesi hám diplom jumısı ushın imtixan tapsıradı. Mine usı diplomǵa iye bolǵanlarǵana joqarı oqıw orınlarına kiriw huqıqın qolǵa kiritedi.

G) YaPONIYa BILIMLENDIRIW SISTEMASI

Yaponiya bilimlendiriwiniń qáliplesiwi 1867-1868 jıllarda baslanǵan. Yaponiya óz aldına yeki wazıypanı:

1. bayıw;

2. batıs texnologiyasın yeńgiziw máselelerin qoyadı.

Yaponiya 1872 jılı «Bilimlendiriw haqqında» Nızam qabıl yetedi. Bunda yapon tálimi batıs tálimi menen integraciyalastırıladı. 1893 jılı kásip baǵdarındaǵı dáslepki kolledj payda boldı. 1908 jılı Yaponiyada baslawısh tálim májbúriy 6 jıllıqqa aylantırıladı. 1946 jılı qabıl yetilgen Konstituciya puqaralardıń bilimlendiriw tarawındaǵı huqıq hám minnetlerin belgilep berdi. Onda barlıq balalar biypul ulıwma bilimlendiriw tálimin alıwı shárt yekenligi belgilep qoyıldı. Házirgi zaman yapon bilimlendiriw sistemasınıń quramı tómendegishe:

1. baǵshalar;

2. baslawısh mektep;

3. kishi orta mektep;

4. joqarı orta mektep.

Bunnan tısqarı, yaponiya tálim sisteması quramına joqarı okıw orınlarına kiriwshi oqıw orınları da kiredi.

Balalar jas ózgesheliklerine qarap, 3, 2, 1 jıllıq bilimlendiriw kurslarına qamtıp alınadı.

Májbúriy tálim. Tálimniń baǵanaları 6 jastan 15 jasqa shekem bolǵan balalardı óz ishine aladı. 6 jıllıq baslawısh tálim hám 3 jıllıq kishi orta mektep, 9 jıllıq májbúriy tálimdi quraydı hám ol biypul ámelge asırıladı, biypul sabaqlıq penen támiyinlenedi. Mútááj shańaraqlardıń balaları biypul azańǵı awqat, oqıw quralları, medicinalıq xızmet menen támiyinlenedi.

Zárúr bolǵan jaǵdayda olardıń shańaraklarına da materiallıq járdem korsetiledi. Sol qatarında jeke mektepler de bar. Joqarı basqısh orta 10, 11, 12 klasslardı óz ishine aladı, bunday mekteplerdiń kúndizgi, sırtqı hám keshki bólimleri bar.

Oqıwshılardıń 95 % kúndizgi mekteplerde oqıydı. Yaponiyada oqıw jılı 240 kún (AQSh ta 180 kún). Oqıw jılı 1 aprelden baslanıp, mart ayında tamamlanadı. Jazǵı kanikul iyun ayınıń aqırında baslanıp, avgust ayında tamamlanadı. Sabaqlar 7 saat ótiledi.

Kolledjler:

1. Kishi kolledj;

2. Texnikalıq kolledj;

3. Arnawlı kolledjlerden ibarat.

Onı pitkergen oqıwshılar bakalavr diplomın aladı hám universitettiń 3 yamasa 4 kurslarına qabıl yetiledi. Joqarı oqıw ornına úlken orta mektepti 12 jıllıq ápiwayı mektepti tamamlaǵan oqıwshılar qabıl yetiledi. Bul jerde 460 universitet bolıp, 95 mámleket ıqtıyarındaǵı, 34 municipal, 331 jeke, 1-tayıpalı universitetlerde hár bir oqıtıwshıǵa 8 student, 2 – tayıpalı universitetlerde 20 student tuwra keledi.

Universitetlerge qabıl yetiw yeki basqıshqa bólinedi:

1-basqısh turar jayda ótkeriledi, bunıń ushın yapon tili, yeski yapon tili, matematika, fizika, ximiya, jámiyettanıw, tariyx boyınsha test sınawlarınan ótkeriledi. Bir qatar jeke universitetler óziniń úzliksiz punktlerine iye (baǵshadan baslap barlıq basqıshlardı qamtıp aladı).

Yaponiyada baslawısh mektepte hám joqarı oqıw orınlarında texnologiya páni úzliksiz túrde okıtıladı. Texnologiya páni quramına sızıw, súwretlew óneri kiritilgen halda ámelge asırıladı.

D). QUBLA KOREYa BILIMLENDIRIW SISTEMASI

Koreyanıń zamanagóy tálim sisteması Yaponiya basqınshııǵınan azat yetilgen soń 1945 jılda baslanǵan. Biraq, koreyslerde tálim sisteması 1894 jılı reformalardan keyin baslanadı. 1881 jılı Koreyadaǵı Chosan húkimeti mámleket qáuipsizligin kúsheytiriw maqsetinde arnawlı armiya dúzedi hám batıslıqlar áskeriy tálimnen sabaq bere baslaydı. Bul óz náwbetinde shet tili hám basqa pánler táliminiń payda bolıwın támiyinleydi. 1882 jılı arnawlı armiya ushın sabaqlar toqtap qalǵan bolsa da, bir qansha ámeliy pánler sabaqları dauam yettiriledi.

Bul dáwirde áste aqırınlıq penen Gvangxevon, Bejexakdan, Ixvaxakdan sıyaqlı jeke bilimlendiriw mekemeleri de payda bola basladı hám keyinala universitetler ushın tiykar bolıp xızmet yetti. 1894 jılı jeke bilim orınları biriktirilip, mámleket talim sistemasın baskarıwshı institut shólkemlestiriledi. 1895 jıldan baslawısh mektepler hám mektep ushın kadrlar tayarlaytuǵın pedagogika mektepleri dúziledi.

Koreya tálim sistemasında baslawısh mekteplerdiń roli júdá áhmiyetli. Koreya baslawısh tálimi ushın okıw jılında 1 martqa shekem 6 jastan joqarı bolǵan balalar qabıl yetiledi. Biraq 5 jaslı balalar da okıwǵa kiriwge haqlı bolıp, bunıń ushın mektep juwapker shaxstıń ruxsatnamasın alıwı kerek boladı. Oqıw jılı bolsa 1 mart Koreya respublikasında mámleket bayramı múnásibeti menen 2 marttan baslanadı. 6 jıl dawa yetetuǵın baslawısh tálim májbúriy yetip belgilengen.

Baslawısh tálimde 1 jıl yeki semestrge bólingen halda alıp barıladı. Baslawısh tálimnen keyin orta tálimde oqıydı. Orta tálim Koreyada 3 jıl dawam yetedi. Orta tálim májbúriy bolıp, bir oqıw jılı 1 marttan keyingi jıl mart ayına deyin dawam yetedi. Sabaqlar 45 minut dawam yetedi, bir jıl dawamında 1222 saattı quraydı. Orta tálim mekteplerinde mámleketlik til, ádeptanıw, jamiyetlik pánler, matematika, dene mádeniyatı, muzıka, texnologiya, iskusstvo, shet tili sıyaqlı 10 ǵa jaqın pánler okıtıladı. Sonday-aq, orta mektepte oqıwshı ushın tańlaw pánler bar. Orta mektep tamamlanǵannan soń jokarı mekteplerde tálim dawam yettiriledi.

Joqarı mektepler tómendegi túrlerge bólinedi:

1. Mámleket joqarı mektepleri (Koreya tálim hám texnika pánleri ministrligi, Mádeniyat, dene mádeniyatı hám turistlik ministrligi basqaradı).

2. Ulıwma joqarı mektepler (hár bir walayatdaǵı jokarı shólkemler tárepinen basqarıladı).

3. Jeke jokarı mektepler.

Joqarı mektepler oqıtıw pánlerine qaray bir qansha túrlerge bólinedi: ulıwma mektepler, arnawlı mektepler (licey kórinisindegi mektep), texnika mektepleri, shet tili mektebi, dene mádeniyatı mektebi, iskusstvo mektebi.

Koreya tálim ministrligi arnawlı shólkemlestirilgen jokarı mektepler de bar. Bular tiykarınan awıl xojalıǵı, balıqshılık. sanaat, xalıqara tillerge qánigelestirilgen boladı.

Qubla Koreya tálimi haqqında Nızam 1948 jıldaqabıl yetilgen. Bilimlendiriw sistemasına tiykar salıp, dástúriy batıs modeli alınǵan: 6 jıl - tómengi mektep, 3 jıl – orta mektep, jáne 3 jıl joqarı mektep; 4 jıllıq kolledj hám bakalavr ataǵı beriledi; tańlanǵan pán 2 jıl tereń úyrenilgennen keyin magistr ataǵı beriledi.

Pán doktorı bolıw ushın 3 jıl. Mámlekette jokarı okıw orınlarınıń jumısları jaqsı jolǵa qoyılǵan. Koreyada 104 joqarı oqıw ornı bar, olardıń 80 % jeke. Joqarı oqıw ornına kiriw hár jılı mektep pitkeriwshileriniń 40 % tin quraydı. Studentler sanı boyınsha Koreya dúnyada birinshi orında turadı.

Baslawısh mektep klasslarda oqıwshılar tıǵız bolıp. ayrım klasslarda 50 okıwshıǵa shekem bala oqıydı. Sabaq qıyınshılıqları da kóp, biraq oyınlar dem alıw okıw dástúrine kiritilgen. Baslawısh mektepte sabaq 40 minut. Orta mektepte sabaqlar 45 minut. Joqarı mektepte sabaqtıń dawam yetiwi 50 minut. Joqarı mektepte kiriw imtihanları tapsırıladı, oqıwlar tólemli. Baslawısh mektepte 9 pán oqıtıladı. Koreys tilin úyreniwge ayrıqsha itibar beriledi. Arifmetika, ayrım jámiyetlik pánler de okıtıladı.

Orta mektepte pánler sanı - 13, 7 klasstan baslap shet tili úyretiledi. Mámlekette ingliz tiline itibar kúshli. Kópshilik yerkin sóylesedi. Shet tilin oqıtıw háptesine 4-5 saat ajıratılǵan. Koreysler klassik qıtay tilin májbúriy úyrenedi. 8 klasstan baslap, Qıtay tariyxı úyreniledi.

Oqıwshılarǵa óner úyretiw hám kásipke baǵdarlaw máselesi Yaponiya tálim haqqnda nızamınıń talaplarınan biri sıpatında belgilengen. Koreyada óner mektepleri 600di quraydı. Bul mekteplerdiń 45% bolajaq múlkdarlardı tayarlaydı, 23% texnikalıq kásip iyeleri yetip jetisedi. Qalǵan mekteplerde teńizshilik, awıl xojalıǵı qánigeleri jetilistiriledi. Mektepler atalıqqa alınǵan. Mektepler ushın oqıtıwshı kadrlar tayarlaw máselesine ayrıqsha itibar beriledi.

Koreyada 6,5 % studentler pedagog boladı. Mámlekette 11 okıtıwshılar kolledji bar. Hár bir provinsiya óx kolledjine iye. Baslawısh klasslar oqıtıwshısı bolıw ushın 2 jıl oqıw kerek. Pán oqıtıwshısı kóbirek tálim aladı. Yeger buǵan pedagogika jokarı oqıw ornına okıwǵa kiriwdegi joqarı tańlawdı da qossaq, bul mámlekette oqıtıwshı kásibiniń ardaqlanıwı belgili. Mámlekettiń byudjet sistemasınan hár jılı bilimlendiriwge 24 % qarjı ajıratıladı.

Bekkemlew ushın sorawlar:

1. Rawajlanǵan mámleketler bilimlendiriw sistemasınıń ózine tánligin túsindirip beriń?

2. AQSh tálim sisteması haqqında nelerdi bilesiz?

3. AQSh orta mekteplerinde neshe baǵdarda kásip-óner tiykarları úyretiledi?

4. Germaniya tálim sistemasında kásip-óner mektepleri qanday ámelge asırıladı?

5. Germaniya kásip-óner sistemasında dual sisteması mazmunı neden ibarat?

6. Germaniyada balalardı mektepke qabıl yetiw qalay ámelge asırıladı?

7. Franciyanıń bilimlendiriw sisteması qanday?

8. Franciyada tálimniń maqseti neden ibarat?

9. Yaponiya tálim sisteması haqqında nelerdi bilesiz?

10 Koreya tálim sistemasın bayan yetiń.