Journal of selcuk communication


-2000 DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE ELİT ZİHNİYETİ



Yüklə 4,77 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə57/108
tarix22.07.2018
ölçüsü4,77 Mb.
#58481
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   108

1960-2000 DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE ELİT ZİHNİYETİ 
Gazi Berber
*
 
ÖZET 
Bu araştırmanın temel amacı, Türkiye’nin modernleşme sürecinde kendine has özellikler taşıyan, 
1960-1980 ve 1980-2000 arası dönemde, küçük burjuva aydınındaki kültürel değişimi karşılaştır-
malı olarak anlamaktır. Bu amaç doğrultusunda, 1960–1980 ile 1980–2000 yılları arasında yazı-
lan  ve  küçük  burjuva  aydınını  konu  alan  “Tutunamayanlar,  Bir  Düğün  Gecesi,  Kara  Kitap, 
Yüz:1981” isimli romanlarda; bu aydınların “Doğu Batı”, “aydın halk”, “kent taşra” ikilikleri, 
ayrıca  iktidara  ve  zenginliğe  bakışlarındaki  değişim  saptanmaya  çalışılmıştır.  Çalışmada  nitel 
araştırma  yöntemlerinden  “belge  incelemesi”nin  özel  bir  türü  olan  hermeneutik  teknik  kullanıl-
mıştır.  Her  iki  dönemde  küçük  burjuva  aydınının  iktidara  bakışında  belirgin  bir  farklılık  bulun-
mamakla  birlikte  “Doğu  Batı”,  “kent  taşra”,  “aydın  halk”  ikilikleri  ve  zenginliğe  bakışlarında 
çeşitli farklılıklar vardır. 
Anahtar sözcükler: Küçük burjuva aydını, Türk romanı, seçkinler, Türk modernleşmesi. 
MENTAL SET OF THE ELITE IN TURKEY IN THE PERIOD OF 1960-2000 
ABSTRACT 
Main aim of this thesis is to understand cultural transformation of petite bourgeoisie intelectuals, 
in  sui  generis  periods  of  1960-80  and  1980-2000,  in  Turkey’s  modernization  process.  In 
accordance with this aim, it is tried to be understood that the transformation of petite bourgeoisie 
intelectuals  perception  of  “east-west”,  “intelectual-public”,  “city-countryside”  dualities  and 
power and richness, by the novels which had been published between the periods of 1960-80 and 
1980-2000;  “Tutunamayanlar,  Bir  Düğün  Gecesi,  Kara  Kitap,  Yüz:1981”.  “Hermeneutic 
technic”, one of the specific sort of documantary research, which is a qualitative research method, 
is used in this research. Despite the fact that there isn’t an obvious difference between two periods 
from the point of power, there are several differences from the point of “east-west”, “intelectual-
public”, “city-countryside” dualities and richness for  petite bourgeoisie intelectuals. 
Keywords:  Petite  bourgeoisie  intelectual,  Turkish  novel,  elites,  Turkish  modernization
                                                
*
 Dr, Anadolu Üniversitesi SBE İletişim ABD Doktora Programı Mezunu 
GİRİŞ 
Osmanlı  İmparatorluğu’nda  savaşlarda  alınan 
yenilgiler,  Batı  karşısında  gerilik  bilincinin 
oluşmasını  sağlamıştır  (Berkes  2006;  Zürcher 
2006; Lewis 2004). Bu bilincin devletin kurta-
rılması  ve  reforme  edilmesine  yönelik  üretim 
ve  girişimleri,  önce  askeri  alanda  mühendis 
yetiştirmeyle  başlamış;  doktor,  öğretmen,  su-
bay,  bürokrat  ile  devam  etmiştir.  Batı  örneği 
izlenerek yetiştirilen ve Osmanlı Türk modern-
leşmesinde  önemli işlevler  gören  bu  toplumsal 
grup, nevi şahsına münhasır bir Y.K.B’dir (1). 
Onlar  öncelikle  devlet  kadrolarında  istihdam 
edilmişlerdir. Sanayileşmenin ve  özel sektörün 
gelişmeye  başladığı  1950’li  yıllardan  sonra 
büyük  bir  hızla  sayıları  artmış  ve  1980’li  yıl-
larda  yapılan  reformlarla  birlikte  özel  sektör 
yoğunluklu bir istihdam alanına sahip olmuştur 
(Şimşek 2005). 
Osmanlı  Türk  geleneğinde  küçük  burjuva  ay-
dını  (2)  bütün  modernleşme  sürecinin  mimarı-
dır  (Mardin  2005;  Berkes  2006;  Lewis  2004; 
Belge  1983).Varolan  bilgi  şemasının  ve  kültü-
rel  yapının  sarsıldığı  19.  yüzyıldan  itibaren 
bütün  modernleşme  sürecini  gazeteci,  edebi-
yatçı,  subay,  öğretmen,  avukat...  olarak  yöne-
ten  hep  bu  toplumsal  tabaka  olmuştur  (Lewis 
2004; Berkes 2006).  
Batı karşısında alınan askeri yenilgilerin yarat-
tığı  gerilik  bilinci  ve  kurtuluş  olarak  Batı  top-
lumlarının  teknoloji  ve  kültürünün  alınmak 
istenmesi;  Doğu  Batı  ikilemini  önemli  bir  tar-


Selçuk İletişim, 7, 3, 2012 
 
118
tışma  konusu  olarak  toplum  gündemine  getir-
miştir  (Çetinsaya  2004;  Berkes  2006;  Gökalp 
1970).  Osmanlı  Türk  modernleşmesi  yoğun 
Batı etkisinde gerçekleşmiş ve bu etkiden önce 
saray, sonrasında ise Batı tipi okullarda yetişen 
K.B.A.  etkilenmiştir.  Doğu  ve  Batı  kültürleri-
nin ikisi birden aydınların zihninde ve toplum-
sal  yaşamın  her  alanında  etkili  olmaya  başla-
mıştır (Mardin 2004a; Belge 1983).   
Osmanlı  İmparatorluğu’nda  saray  ve  halk  kül-
türleri  arasında  varolan  ikilik;  modernleşme 
sürecinde  Batı  kültürünün  de  etkisiyle  yeni 
boyutlar  kazanarak  K.B.A.  ve  halk  arasındaki 
ikilik  olarak  devam  etmiştir  (Gökalp  1970). 
Dünyayı  yazılı  kültürle  anlamlandıran  K.B.A. 
ve  dünyayı  sözlü  kültürle  anlamlandıran  halk 
kitleleri  arasındaki  mesafe;  Batı medeniyetinin 
K.B.A.  üzerinde  etkili  olmasıyla  daha  da  bü-
yümüştür (Mardin 2004a).  
Osmanlı  İmparatorluğu  döneminde  hem  Batı-
daki  aydınlanma  düşüncesinden  etkilenen  ay-
dınların,  hem  gayrimüslim  nüfusun  yoğun 
olduğu İstanbul ve Selanik ile Anadolu taşrası-
nın kültürel çelişkisi büyüktür (Mardin 2004a). 
K.B.A.  için  taşra,  milli  edebiyat  akımı,  dilde 
sadeleşme  ve  halka  yönelik  akımların  da  etki-
siyle  önemli  bir  ilham  kaynağı  olmuştur 
(Berkes  2006;  Gökalp  1970).  K.B.A.’nın  bu 
dönemlerdeki  taşraya  bakışını  Köy  Enstitüle-
ri’nin  kurulması  ve  1950’li  yıllarda  başlayıp 
1980’lere kadar etkisini sürdüren köy romanla-
rında  izlemek  mümkündür.  1980’li  yıllara 
kadar  taşra,  hem  “öğrenilen”,  hem  de  “öğreti-
len” ve değiştirilmesi gereken bir yeri semboli-
ze  etmektedir.  1980’li  yıllardan  sonra  taşranın 
K.B.A.’nı  için  taşıdığı  önem  azalacaktır  (Bora 
2005). 
Toplumsal  tabakalaşmanın  ürettiği  doğal  so-
nuçlardan  birisi  insanların  üzerinde  kurulan 
tahakkümün kurumsallaşması ve sistematik bir 
hal almasıdır  (Şenel 2001).  Batı  toplumlarında 
Antik  Yunan  ve  Roma  geleneğinde  de  görüle-
bileceği  gibi  sınıflara  dayalı  bir  tabakalaşma 
bulunmaktadır  (Davies  2006;  Şenel  2001). 
Devlet  dışında  merkezkaç  güç  odaklarının  var 
olması  Batı  geleneğinde  aydınların  bağımsız-
laşması  için  uygun  bir  ortam  yaratmıştır.  Os-
manlı Türk geleneğinde ise devlet temel iktidar 
odağı olarak alternatif güç odaklarının oluşma-
sına  izin  vermemiştir.  Bu  çerçevede  oluşan 
zihniyet dünyası K.B.A.’nın devlet içinde ken-
disini  konumlandırmasına  ve  iktidarın  bir  par-
çası  olarak  ortaya  çıkmasına  neden  olmuştur 
(Mardin 2006; Ülgener 2006b; İnalcık 2005).  
Osmanlı  Türk  geleneğinde  zenginlik  iktidarın 
bir  fonksiyonudur  (Ülgener  2006a;  Mardin 
2004b). Batı toplumlarında ise iktidar zenginli-
ğin  bir  fonksiyonudur.  Bu  yapısal  farklılık, 
zenginliğin temel iktidar odağı olan devletin bir 
fonksiyonu  olarak  ortaya  çıkmasına  neden 
olmuştur.  Buna  rağmen  1980’li  yıllara  kadar 
kendini  devlet  ile  özdeşleştiren  K.B.A.  için 
zenginlik, halkta  olduğu  gibi  olumsuz  bir  çağ-
rışıma  sahiptir  (Mardin  2004b).  1980’li  yıllar-
dan başlayarak zenginliğe bakış bütün toplum-
da  olumlu  yönde  farklılaşmaya  başlamıştır 
(Bali 2002). 
Bütün toplumsal tabakalar gibi K.B.A. da belli 
karakteristiklere  sahiptir.  Bilgiye  ve  eğitime 
dayalı olarak elde edilen statü nedeniyle ortaya 
çıkan “üstünlük bilinci”;  bilgi ile ve bilgi saye-
sinde  toplum  ile  arasına  mesafe  koyma;  kitabi 
bilginin  yarattığı  idealize  edilmiş  toplumsal 
hedefler nedeni ile ütopyacılık; bilgi ve kültürel 
analiz  yeteneğinin  sonuçlarından  birisi  olan 
liderlik bunlar arasındadır.  
Bu araştırma, K.B.A.’nın 1960–1980 ve 1980–
2000  arası  dönemde  yaşadığı  dönüşümü  ve 
temel  eğilimlerini  Türk  romanı  üzerinden  ve 
Türkiye’deki  modernleşme  ile  ilgili  temel  tar-
tışma alanları bağlamında karşılaştırmalı olarak 
anlamaya yönelik bir çalışmadır. Bu bağlamda, 
Türk  modernleşme  sürecinin  yarattığı  sosyo-
kültürel  dönüşüm,  bu  sürecin  toplumda  ortaya 
çıkardığı  yeni  zihinsel  kalıplar,  yaşam  tarzları, 
statü  farklılaşması  ve  sınıfsal  boyut,  küçük 
burjuva  aydınının  Türk romanındaki  betimlen-
mesi çerçevesinde ele alınmıştır. Küçük burju-
va  aydınının  betimlenmesinde,  Türk  modern-
leşme  sürecinde  önemli  yer  tutan  temel  tartış-
ma  alanları  olan  Doğu-Batı,  aydın-halk,  kent-
köy  ikilikleri  ile  zenginliğe  bakış  ve  iktidara 
bakış irdelenmiştir. 
1. KÜÇÜK BURJUVA AYDINININ 
ÖZELLİKLERİ 
1980’li  yıllara  kadarki  zihniyet  dünyasında 
devletin  merkezi  bir  konumda  yer  aldığı  gö-
rülmektedir (Belge 1983). Dolayısıyla, Osman-
lı Türk geleneğinde K.B.A. insanlar; başlangıç-
ta  bütünüyle  bürokrasi  içinde  yer  almıştır.  Bu 
durum  K.B.A.’nın  şekillenmesinde  de  önemli 


Yüklə 4,77 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   108




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə