Journal of selcuk communication

Selçuk İletişim, 7, 3, 2012 
 
194
la  ilgili  uzmanlarla  yapılan  röportaj,  seçilen 
gazete  metni  ve  diğer  GDO  materyallerine 
tepki  veren  kamu  üyelerinin  oluşturduğu  12 
odak  grup  görüşmesi  yapılmıştır.  Hem  basın 
hem  de  kamu  tepkilerinde,  GDO  konusu  dö-
nemin politik olaylarıyla, yani Irak’ın işgaliyle 
bağdaştırılmıştır.  Uzmanlar  dışında,  ulusal 
tartışmalarla  ilgili  farkındalığın  az  olduğu  tes-
pit edilmiştir. GDO yanlısı medya içeriklerinin 
hem  gazeteler  hem  de  uzmanlar  tarafından 
öncelikle bilimsel olarak nitelendirilmesi, GDO 
karşıtı basın ve kampanyacılar ile odak grubu-
nun katılımcıları tarafından reddedilmiş ve söz 
konusu  şirketlerin  güvenilirliğini  kabul  etme-
mişlerdir. Ayrıca, hem Amerikan hem de İngi-
liz  GDO  politikasını  doğrudan  Irak’ın  işgaline 
bağlamış ve GDO yanlısı argümanların güveni-
lirliğini reddetmişlerdir (Cook ve ark. 2006). 
Yukarıda  değinilen  çalışmada  da  görüldüğü 
gibi GDO, konuya ilişkin farklı bakış açılarına 
sahip  taraflar  arasında  mücadele  yaşanmasına 
neden  olmuştur.  Konuyla  ilgili  olarak  İngilte-
re’de  yapılmış  bir  başka  çalışmada  genetiği 
değiştirilmiş 
ürünlere 
yönelik 
olarak; 
bilimadamları, hükümet,  toplum,  biyoteknoloji 
firmaları arasında ideolojik farklılıklar olduğu-
nu  ortaya  koyabilmek  için  6  gazetede  yer  alan 
haberler  taranmış  ve  konuyla  ilgili  haberler, 
söylem  çözümlemesine  tabi  tutulmuştur.  So-
nuçta, GDO’lu ürün üretiminin tartışmaya açık 
bir  alan  olduğu  ve  bu  doğrultuda  medyanın 
tarafların  karşılaştığı,  adeta  bir  savaş  alanı 
haline  geldiği  vurgulanmıştır  (Augoustinos  ve 
ark. 2010).  
Yukarıda  değinilen  mevcut  çalışmalar  ışığında 
bu çalışmada, GDO’lara ilişkin haberlerin Türk 
basınında ne  tür  çerçevelerle  sunulduğu  ortaya 
konulmaya  çalışılacaktır.  Bu  doğrultuda  çalış-
mada çerçeve analizi yöntemi kullanılacaktır. 
2. YÖNTEM 
Literatürde haber  metinlerinin  çerçevelenmesi-
ne  yönelik  olarak  yapılmış  pek  çok  çalışma 
bulunmaktadır  (Edy  ve  Meirick  2007;  Simon 
ve  Xenos  2000;  Entman  ve  Rojecki  1993, 
Entman 1991). Haberlerdeki çerçeveler üzerine 
yapılan  daha  önceki  araştırmalarda,  haber  me-
tinlerinde  çerçevelerin  nasıl  tanımlanacağı, 
nasıl  belirleneceği  konusunda  tam  anlamıyla 
bir  görüş  birliği  bulunmamakla  birlikte,  temel 
olarak  çerçevelerin  konuya  özgü/tematik  çer-
çeveler  ve  genel  çerçeveler  olmak  üzere  iki 
şekilde  oluşturulduğu  söylenebilir  (de  Vreese 
2005: 54). 
Tematik  çerçeveler  kadın  hareketleri,  işgücü 
tartışmaları vb. gibi konuya özgü çerçevelerdir.  
Bu  yaklaşımı benimseyen araştırmacılar çerçe-
velerin  spesifik  dilsel  ve  görsel  unsurlar  ya  da 
‘çerçeveleme araçları’ olduğu konusunda hem-
fikirdirler.  Tematik  çerçevelerin  spesifikliği 
veya  konuya  özgü  oluşuna  karşılık,  genel  çer-
çeveler  daha  kapsayıcıdır.  Genel  çerçeveler 
üzerine  yapılan  bir  grup  çalışma  siyasetin, 
seçim  kampanyalarının  içeriği  üzerine  odak-
lanmıştır.  Diğer  bir  grup  ise,  gazeteciliğin  ge-
lenekleri içinde yapılanan genel haber çerçeve-
lerine yöneliktir. Bu gruptaki çalışmalar, haber 
çerçevelerini,  gazetecilik  değerleri,  normları 
gibi  daha  genel  haber  içeriği  özellikleri  ile 
ilişkilendirmektedir  (de  Vreese  2005:  55).  Bu 
doğrultuda  Neuman  vd.  (1992’den  aktaran  de 
Vreese  2005:  55)  tarafından  yapılan  çalışma 
önemlidir.  Çalışmada  araştırmacılar,  haber 
medyasındaki çerçeveler ile katılımcılarla yapı-
lan  görüşmeler  sonucunda  ortaya  çıkan  çerçe-
veleri  karşılaştırmışlardır.  Sonuçta  medya  ve 
katılımcılar  tarafından  en  yaygın  olarak  kulla-
nılan  çerçevelerin; insani  etki,  güçsüzlük,  eko-
nomi,  ahlaki  değerler  ve  çatışma  olduğunu 
tespit etmişlerdir.  
Genetiği  değiştirilmiş  organizmalara  ilişkin 
tartışmaların basında nasıl ve hangi çerçeveler-
le  sunulduğunu  ortaya  koymayı  amaçlayan  bu 
çalışmada,  literatürde  varolan  çerçevelerden 
hareketle  çerçeveler  oluşturulmuştur.  Bu  doğ-
rultuda  bu    çalışmada,  Neuman  vd.  (1992) 
tarafından  yapılan  çalışmadan  hareketle  di-
ni/ahlaki çerçeve, ekonomik sonuçlar çerçevesi 
ve politika çatışması çerçevesi  olmak üzere üç 
genel  çerçeve  kullanılmıştır.  Bunun  dışında 
literatürde konuyla doğrudan ilgili ya da benzer 
konularla ilgili çalışmalardan hareketle spesifik 
çerçeveler  oluşturulmuştur.  Listerman  (2010), 
Schütz  ve  Wiedamann  (2008),  Bickerstaff  vd. 
(2008)  ve  Marks  vd’’nin  (2007)  çalışmaların-
dan hareketle fayda çerçevesi ve risk çerçevesi; 
Listerman’ın  (2010)  çalışmasından  hareketle 
denetim çerçevesi; Monica’nın (2005) çalışma-
sından  hareketle  protesto  çerçevesi  oluşturul-
muştur. Ayrıca bu çerçevelere bilimsel gelişme 
çerçevesi  eklenmiştir.  Çalışma  doğrultusunda 

---

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara İlişkin Tartışmaların… (191-205) 
 
195 
oluşturulan  çerçevelerin  kapsamına  ilişkin 
tanımlama şu şekildedir: 
1.  Fayda  çerçevesi:  GDO’ların  ekonomik 
ve/veya  toplumsal  faydasını  ön  plana  çıkaran 
çerçeve. 
2. Risk çerçevesi: GDO’ların gıda güvenliğini 
tehdit ettiği, çevreyi ve insan sağlığını olumsuz 
etkilediği  vb.  yönündeki  konuları  ön  plana 
çıkaran çerçeve. 
3.  Denetim  çerçevesi:  Genetiği  değiştirilmiş 
organizmalara  ilişkin  olarak  yapılmış  yasal 
düzenlemeleri  ve  bu  ürünlerin  kontrolüne  iliş-
kin düzenlemeleri içeren çerçevedir. 
4.  Bilimsel  gelişme:  GDO  ile  ilgili  bilimsel 
buluşların  ve  gelişmelerin  aktarıldığı  çerçeve-
dir . 
5.  Protesto  çerçevesi:  GDO’ların  olumsuz 
etkilerini  ve  risklerini  önplana  çıkararak  bu 
süreci  protesto  eden  gösterileri,  eylemleri  ve 
toplantıları kapsayan çerçevedir. 
6.  Dini  /  Ahlaki  çerçeve:  GDO’nun  islama 
aykırı  olduğunu  öne  süren  veya  insanların 
kandırıldığını savunan çerçevedir. 
7.  Ekonomik  sonuçlar  çerçevesi:  GDO’lu 
ürün  üretiminin  başta  tarım  sektörü  olmak 
üzere  diğer  sektörler  üzerindeki  mali  açıdan 
olumsuz  etkilerini,  ekonomik  sonuçlarını  orta-
ya çıkaran çerçevedir.  
8.  Politika  çatışması  çerçevesi:  GDO’lar  ko-
nusunda  ilgili  tarafların  (hükümet,  muhalefet, 
uzmanlar, sivil toplum örgütleri) görüş ayrılık-
larını içeren çerçevedir. 
Çalışmanın  amaçları  doğrultusunda,  farklı 
ideolojileri temsilen  anaakım  medyadan  Sabah 
ve  Hürriyet  gazeteleri,  muhafazakar  kanadı 
temsilen  Zaman  gazetesi  ve  merkez  solu 
temsilen  Cumhuriyet  gazetesinin  internet  site-
lerindeki arşivleri taranmıştır. Tarama, ‘geneti-
ği  değiştirilmiş’  ve  ‘GDO’  anahtar  kelimeleri 
ile yapılmıştır. Tarama sonucunda çıkan haber-
lerin  tarih  aralığı  15.05.2004-18.03.2010’dur. 
Başlangıç  tarihi  tüm  gazetelere  göre  farklılık 
göstermekle  birlikte  bitiş  tarihi  tüm  gazeteler 
için  ortaktır.  18.03.2010  GDO  yasasının  mec-
listen  geçtiğine  dair  haberlerin  yayımlandığı 
tarihtir.  Nitekim  GDO  ile  ilgili  tartışmalar, 
Ekim  ayı  sonunda  yürürlüğe  giren,  GDO’lu 
ürünlerin kontrolü ve denetimine dair yönetme-
lik  ile  birlikte  güncellik  kazanmıştır.  Bir  kitle 
iletişim  aracı  olarak  medya  da  buna  aracılık 
etmiştir. Bu nedenle, GDO yasasının meclisten 
geçtiği  tarih,  çalışmanın  örneklemi  için  bitiş 
tarihi olarak alınmıştır.  
Bu  çalışmada,  genetiği  değiştirilmiş  organiz-
malara  ilişkin  haberlerin  hangi  çerçevelerle 
sunulduğunu ortaya koymak amacıyla, çerçeve 
analizi  yöntemi  kullanılmıştır.  Çalışmanın 
yöntemi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşama-
da çerçevelerin derinlemesine çözümlenmesine 
temel  oluşturması  için  çalışmanın  örneklemini 
oluşturan 368 haber; gazete, haberde kullanılan 
kaynak  ve  haberde  kullanılan  çerçeve  bazında 
niceliksel  olarak  çözümlenmiştir.  Niceliksel 
analiz  için  SPSS  15  paket  programı  kullanıl-
mıştır.  İkinci  aşamada  ise  GDO’larla  ilgili 
haberlerde  kullanılan  çerçeveler  derinlemesine 
çözümlenmiştir. 
3. BULGULAR 
Bu  çalışmanın  evrenini  oluşturan  farklı  bakış 
açılarına  sahip  Sabah,  Hürriyet,  Zaman  ve 
Cumhuriyet  gazetelerinin  internet  sitelerindeki 
arşivlerinde  ‘genetiği  değiştirilmiş’  anahtar 
kelimesi  ile  yapılan  tarama  sonucunda  doğru-
dan konu ile ilgili toplam 368 habere ulaşılmış-
tır.  Aşağıdaki  tabloda  çalışmanın  örneklemini 
oluşturan  genetiği  değiştirilmiş  organizmalarla 
ilgili  368  haberin  gazetelere  göre  sayı  olarak 
dağılımı yer almaktadır. 
Tablo 1. Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara 
İlişkin Haberlerin Gazetelere Göre Dağılımı  
Yapılan  tarama  sonucunda,  içinde  ‘genetiği 
değiştirilmiş’  sözcüğü  ve  GDO  kısaltması 
geçen,  konuyla  doğrudan  ilgili  toplam  368 
habere  ulaşılmıştır.  Bu  haberlerin  58’i  Sabah 
gazetesinde,  125’i  Hürriyet  gazetesinde,  73’ü 
GAZETE 
SIKLIK 
YÜZDE 
Hürriyet 
125 
34,0 
Sabah 
58 
15,8 
Cumhuriyet 
73 
19,8 
Zaman 
112 
30,4 
Toplam 
368 
100,0 

---