6
I BÖLÜM
TV-NİN ÖZƏLLİKLƏRİ /
ÖN SÖZ
kimi yetişməklə
kifayətlənməyib, artıq menecer
keyfiyyətlərinə yiyələnməyə can atacaqsan. “Telexəbər
proqramının menecmenti” adlanan bölümdə,
adından bəlli olduğu kimi, buraxılış hazırlamağın
əlifbasından tutmuş, onun bitkin formasınadək
keçilən mərhələlərdən, bu işin həm yaradıcı, həm
də texniki tərəflərindən söz açılacaq. Xəbərlərin
düzümü – sıralanması, təqdimatı, xəbər başlığının
müəyyənləşdirilməsi, xəbər işində improvizə imkanı,
uğurlu keçidlər, canlı bağlantılar, proqram biçimləri
barədə bilgi qazanacaqsan. Bir daha əmin olacaqsan
ki, xəbər teleməkanın canı, dadı-duzu,
xəbərçi isə
onun əsas simasıdır. “Telexəbərdə etika” bölümü səni
etik dilemmalarla üz-üzə qoyacaq, düşündürəcək. Sən
bir daha əmin olacaqsan ki, əsl peşəkarlıq məhz bu
dilemmaların həllindədir.
Beləcə bu dərsliklə səndə ümumilikdə televiziyanın
işi barədə təsəvvür yaratmağa çalışacağıq. İstəyirik
ki, sonucda televiziyaya adi tamaşaçı kimi deyil, onun
yaradıcısı kimi yanaşasan.
Və bir məqamı da gərək unutmayasan: nə yaza-
caqsansa, nə göstərəcəksənsə, o, işə sevgidən,
seyrçiyə sayğıdan doğmalıdır. Sağlam,
peşəkar jurna-
listikada qərəzə, nifrətə, tamaşaçıya yuxarıdan aşağı
münasibətə yer yoxdur. Bunlar xəbərçinin mənəvi
məsuliyyət daşıdığı və cavabdeh olduğu məqamlardır.
Beləliklə, uğurlar, əziz dost və təbii ki, gələcək həmkar!
Hələ görüşəcəyik!..
7
TV-NİN ÖZƏLLİKLƏRİ /
KİNO + RADİO = TELEVİZİYA?
I BÖLÜM
KİNO + RADİO = TELEVİZİYA?
Televiziya necə yarandı?
Televiziya ilə kinonu nə
birləşdirir?
Televiziyanın hansı xarak-
terik özəllikləri var?
Televiziyanın auditoriyaya
təsiri necə xarakterizə
edilir?
Azərbaycan
televiziyasının inkişaf
mərhələləri hansılardır?
Televiziyanın yaranma tarixinə göz yetirsək,
bu texniki
nailiyyətin məhz ondan daha öncə mövcud kino və
radionun birləşməsindən yarandığını görərik – bun-
dan ötrü kino və radionun, yəni görüntü və səsin
qovuşması gərəkirdi. Bu barədə geniş və dolğun
məlumata lüzum olmasa da, bir cümlə ilə xatırladaq
ki, kinonun da, radionun da tarixi 1895-ci ildən
başlanır. Müxtəlif rakurs və yanaşma bucağından
həm jurnalistlərin, həm də sənətşünasların
ən ciddi
müzakirə mövzusu olan kinonun kəşfi arxasında
fransız Lümer qardaşları dayanırsa, təbliğata ac bir
siyasətçinin deyimiylə “kağızsız və məsafəsiz qəzet”
adlandırılan radionun kəşfi alman alimi Henriks Hers,
italyan Gulielma Markioni və nəhayət, rus fiziki Alek-
sandr Popovla bağlıdır. Beləcə, 1895-ci il tarixə radio
və kinonun kəşfi kimi düşdü.
Televiziya çap mediası və radio ilə eyni hədəfə
köklənsə də, daha çox uzun illər estetik sənət sahəsi
sayılan kinoya bənzəyir və
daha çox bu sahə ilə
müqayisə edilə bilər. Təsadüfi deyil ki, əksər ölkələrin
ali məktəblərində telejurnalistika ayrıca bir fakültə
deyil, o, kino ilə qarışıq tədris edilir.
Onların ən başlıca oxşarlığı, təbii ki, vizuallıq ami-
lidir. Kino da, televiziya da ikiölçülü ekrana və səslə
müşаyiət оlunаn təsvirə - görüntüyə dayanır. Hər
iki sənət sahəsi bizi əhatə edən aləmin həqiqi ekran
obrazını yarada bilir.
Televiziya ona qədərki təcrübə əsasında yaransa da, öz
üstün məqamlarını kino və radioya səxavətlə paylayıb.
Məsələn, müasir əyləncə kinosunun üslubundakı
improvizasiyalılıq, sənədlilik, “ləng” nəqlə maraq,
xırdalanmış montajdan imtina və digər geniş yayılmış
keyfiyyətlər məhz televiziyanın təsiri ilə meydana çıxıb.
Bugünkü televiziya çoxsaylı və müxtəlif peşəli insanların birgə
əməyindən yoğrulub. Vaxtilə nağıllarda və
fantastik əsərlərdə bir
xəyal kimi təsvir edilən mənzərə ilə bu gün üz-üzəyik. Hər birimiz öz
mənzilimizdə və ya iş masamızın arxasında əyləşərək planetin dörd
bir tərəfində baş verən hadisələri çox rahat bir şəkildə izləyə bilirik.
Daha bir texnoloji möcüzə sayılan İnternetdən öncə, yəni XX yüzilin
sonlarınadək bizə bu imkanı məhz televiziya verib.
Televiziyanın təşəkkülü ilə daha geniş, univer-
sal audiovizual vasitə yarandı. Informasiyanın baş
verdiyi anda, yerindəcə çatdırılması və qavranılması
sənaye, nəqliyyat, rabitə, ticarət və s. kimi sahələrdə
də televiziyanın geniş tətbiqinə yol açdı.
Mədəni
dəyərlərin nümayiş və tirajlanmasında kino ilə
müqayisədə TV-nin xeyli üstün özəllikləri var: daha
geniş auditoriya toplayır, hər kəsin evində ola bilir və
rəngarəng proqram seçimi nümayiş etdirir.
Tеlеviziyа ilə kinоnun ortaq özəlliklərindən danışarkən
mütləq o da qeyd edilməlidir ki, həm tеlеviziyаdа,
həm də kinоdа görüntünü müхtəlif ölçülərdə vеrmək
mümkündür. Hər iki vаsitədə görüntü və оnun
еlеmеntlərindən (kаdr, plаn, mоntаj, rаkurs və s.),
еləcə də musiqi və nitqdən istifаdə оlunur. Аdətən,
tеlеtаmаşаçı qrupu çох yığcаm, təхminən,
iki-üç
yахud dördnəfərlik kiçik аuditоriyаlаrdаn ibаrətdir.
Tеlеviziyаdа hər bir bахış vеrilişlə, оnun iştirаkçılаrı
ilə, tеlеviziyа tаmаşаsı ilə, tеlеviziyа mаtеriаllаrı
ilə fərdi görüş dеməkdir. Bu, insаnın cəmiyyətdə
dаvrаnışının şərtiliklərindən аzаd оlduğu bir şərаitdə
bаş vеrən görüşdür. Bu şərtiliklərdən kənаrdа оlаn,
tеlеqəbulеdici qаrşısındаkı insаn – öz еvindədir.
Kinоfilm isə əksinə, həmişə (studiyа bахışı istisnа
еdilməklə) sаycа хеyli çох insаn kоllеktivində bахılır.
Bu, еlə bir ictimаi tаmаşаdır ki, аuditоriyаnın “nəbzi”,
оnun еkrаndа bаş vеrənlərə rеаksiyаsı önəm daşıyır.
Filmin yаrаnmаsının sоnuncu yеri kinоtеаtrdır.
Tеlеviziyа kinоnun mаlik оlduğu tаmаşа təsirindən
məhrumdur. Çünki tеlеviziyа sırf tаmаşа sənəti dеyil
və kinеmаtоqrаfdаn da,
ilk növbədə, məhz bununlа
fərqlənir. Dеməli, tеlеviziyа prоqrаmlаrınа bахış
ictimаi хаrаktеr dаşımır və еv şərаitində bаş vеrir. Bu,
tеlеviziyаnı kinеmаtоqrаfdаn fərqləndirən mühüm
özəllikdir.