JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 I BÖLÜM TV-NİN ÖZƏLLİKLƏRİ / KİNO + RADİO = TELEVİZİYA? Fərqlərdən biri kimi kinoda hərəkətin, televiziyada isə sözün, danışığın aparıcı rol oynaması da vurğulanır. Bununla yanaşı,televiziyanın özəllikləri sırasında sinkretikliyin, hadisənin baş verdiyi andaca auditori- yaya çatdırılması və bu kommunikasiya vasitəsinin daha üstün kütləviliyə malik olması ön plana çəkilir. “Televiziya tamaşaçısı ilə olay arasında ən kəsə yoldur” ifadəsi də məhz bu fikirdən doğur. Qeyd etdiyimiz kimi, bu iki kəşfin - kino və radionun vəhdətindən yaranmalı olan “sehrli qutu”nun araya- ərsəyə gəlməsi bir nəfər və bir məkanla bağlı olmayıb. Həm eyni, həm də ayrı-ayrı zamanlarda müxtəlif ölkələrdə paralel şəkildə alimlər bu ideya üzərində çox vaxt da kollektiv şəkildə işləyiblər. Az qala, dünyanın səmtini dəyişən, bir mövzu ətrafına, bir ünvana bircə anın içində yüz milyonlarla insanın diqqətini yönəltməyi bacaran, gündəmin hədəfini təyin etmək gücündə olan bu “sehrli qutu”nun mahiyyəti, əslində, olduqca sadədir. Qədim yunancadan (tele-uzaq) və latıncadan (visio- gör) götürülmüş televisio – televiziya - uzaqgörmə səsin və hərəkət edən təsvirin müəyyən məsafəyə ötürülməsi və qəbulu üçün rabitə sistemidir. İlk televiziya sistemləri mexaniki idi və yalnız təsviri göstərirdi. Təsvirin məsafəyə ötürülməsi ideyası alman mühəndisi Paul Nipkova məxsusdur. İlk dəfə Nibkov bu ideyanın mümkünlüyünü nəzəri olaraq irəli sürüb və 1866-cı ildə ideyasını patentləşdirib. Lakin o vaxt insanların düşüncə səviyyəsi belə bir ideyanın qəbuluna hələ tam hazır deyildi. 1873-cü ildə Smit tərəfindən icad edilən fotoeffekt televiziyanın kəşfi yolunda növbəti uğurlu addım oldu. Bu kəşfdən ruhlanan Nipkov ideyasını gerçəyə çevirmək üçün daha bir addım atdı. O, 1884- cü ildə skanlaşdırılan diski ixtira etdi. 1906-cı ildə M. Dikman, K.Ferdinanda və Q.Olage təsvirin ötürülməsi üçün Braunun kəşf etdiyi enerji mərkəzini – ekranı təkmilləşdirdilər. Əksər mənbələrdə elektron televizor patentinin məhz Boris Rozinqə məxsus olduğu qeyd olunur. İlk hərəkətsiz təsvir yayımı məhz 1911-ci ildə bu alimin adı ilə bağlansa da, əsas ixtiraçı kimi şotland mühəndis Con Logi Berd göstərilir. Bu isə təsadüfi deyildi. Lap uşaq yaşlarında evlərinin arxasında neftlə işləyən generator quraşdıraraq Şotlandiyanın Helesburq şəhərində gecə işığı yanan ilk evin sakini məhz Berd olmuşdu. 1898-ci ildə anadan olan gələcək ixtiraçı 12 yaşında ikən evdə balaca bir “telefon stansiyası” qurmuşdu ki, bu da ona evdən kənarda dostlarıyla telefonla danışmaq imkanı verirdi. Berdin növbəti fantaziyası, axır ki, ilk televizorun gerçək simasını müəyyən etdi: 1925-ci ildə o, biskvit qutusu ilə ikinci bir karton qu- tunu adi tikiş iynəsi ilə birləşdirib, içərisinə avadanlığını yerləşdirdi və uzaq məsafəyə ötürülən sifət görünüşünü “tutmağı” bacardı. Gənc ixtiraçı, beləliklə, 1925-ci il iyunun 25-də bu kəşfini patentləşdirdi. Qutusuna “televizor” adını qoymaqla, əslində, Berd tarixdə öz yerini bir qədər də möhkəmləndirdi. 1929-cu ildə o, ilk televiziya stansiyasını qurdu. Eyni zamanda BBC ilə razılaşma əsasında televiziya verilişlərinin hazırlanmasına start verdi. Tezliklə tel- eviziya bütün dünyaya yayıldı. Bu qutunun Azərbaycana çatmağına, təbii ki, hələ çox vardı. İngiltərədə 1937-ci ildə elektron şüa borulu televizorun kəşfi mexaniki televizoru üstələdi və istehsal sürətli inkişafa başladı. BBC 1936-1939-cu illərdə yayımlarını vaxtaşırı davam etdirirdi. ABŞ bu texniki nailiyyətə 1939-cu ildən qapı etdirirdi. 50-ci illərdə, demək olar ki, əksər amerikalı artıq televiziya tamaşaçısı idi. Beləliklə, İkinci Dünya Savaşından sonra ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrində televiziya erası başlandı. Dünyanın ən güclü ikinci ölkəsi sayılan SSRİ (keçmiş Sovetlər Birliyi) isə bu texniki nailiyyəti 1931-ci il aprelin 30-da Moskvada gerçəkləşdirilən ilk sınaq verilişində tətbiq etdi. Həmin ilin oktyabrından vaxtaşırı verilişlərin yayımına da start verildi. 9 TV-NİN ÖZƏLLİKLƏRİ / “GÖSTƏRİR BAKI” I BÖLÜM “GÖSTƏRİR BAKI” Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, İkinci Dünya Savaşı baş verməsəydi, Azərbaycanda artıq 40- cı illərin sonlarında televiziya yayımının təşəkkülü reallaşa bilərdi. Bir qədər gec olsa da, zaman öz sözünü dedi. 1954-cü il sentyabrın 2-də Bakı televiziya studiyasının təməl daşı qoyuldu. Studiya ilyarıma tikildi və beləliklə, 1956-cı il fevralın 14-ü Azərbaycan televiziyasının yaranma tarixinə çevrildi. İlk veriliş günü ekranda əvvəlcə sınaq cədvəli göstərildi, sonra o vaxt çox gənc olan gözəl aktrisamız Nəcibə Məlikova kadrda görünərək: “Diqqət! Göstərir Bakı”, - dedi və Azərbaycanda aramsız yayımın başlanması münasibətilə tamaşaçıları təbrik etdi. Bunun necə bir şərəfli tarixi an olduğunu Nəcibə xanım illər sonra mətbuata verdiyi müsahibələrində xatırlayacaqdı. İnsanların dünyagörüşündə, təsəvvüründə yeni bir mərhələnin ilk siması kimi əbədiləşmək, “televiziya” müjdəsini gətirən qaranquş olmaq hər kəsə nəsib olan şans deyil. Nəcibə xanımın tarixi təbrikindən sonra kibrit qu- tusundan bir az böyük olan ekranda “Bəxtiyar” filmi yayımlandı. Milli televiziya tariximizin ilk günündə kamera arxasında Sərvər Quliyev, rejissor pultu arxasında Kamil Rüstəmbəyov olub. Bu, Güney Qafqaz və Orta Asiya Respublikaları arasında ilk televiziya studiyası idi. Bütövlükdə götürsək, Azərbaycanda teleyayım bir çox ölkələrlə müqayisədə daha tez yaranıb (məsələn, Türkiyədən 12 il öncə). Maraqlı faktdır ki, həmin gün teleqüllənin inşası hələ tamamlanmamışdı, ona görə də 14 fevral 1956-cı ildə yayım 44 metrlik neft buruğuna bağlanmış studiya ötürücüsü ilə başladı. Məhz bu səbəbdən ilk teletamaşaçılar həmin gün “Bəxtiyar” filmini, unudulmaz sənətkarımız Rəşid Behbudovu, sadəcə, seyr etmiş, dinləyə bilməmişdilər. Film səssiz yayımlanmışdı. O gündən milli televiziyamız 2 saat olmaqla, həftədə iki dəfə tamaşaçılarla görüşə gəldi. Bir ildən sonra hündürlüyü 180 metr olan teleqüllə işə başladı. Bununla da yayımın keyfiyyəti və həftəlik efir müddəti artdı: 70-ci illərdən 10, daha sonra 18 saat, 2005-ci ildənsə fasiləsiz yayıma keçildi. Azərbaycan tamaşaçısının ekrandan gördüyü ilk sima – aktrisa Nəcibə Məlikova. Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|