13
TV-NİN ÖZƏLLİKLƏRİ /
TAPŞIRIQLAR / XƏBƏR NƏDİR?
I BÖLÜM
1.Müasir televiziyanın audi-
toriyaya təsiri ilə bağlı sadə
vətəndaşlar arasında sorğu
keçirin.
2.Televiziyanın
inkişaf ta-
rixi və mərhələləri ilə bağlı
son dövrlərdə aparılan
araşdırmalarla tanış olun və
müqayisələr aparın.
3.Azərbaycanın ayrı-ayrı te-
leviziya kanallarında yayımlanan
verilişlərin tamaşaçı tərkibinin
təqribi müəyyən edilməsi
məqsədilə monitorinq aparın.
1. Bəşirli A., Kərimova A., Vəkilova D. Xəbərçilik. Bakı, Oskar, 2007.
2. Əlizadə Y.M., Məhərrəmli Q.M. Azərbaycan efiri. Tarix və müasirlik. Bakı, Nurlan, 2006.
3. Quliyev E., Televiziya: nəzəriyyə, inkişaf meylləri. Bakı, 2004.
4. Məhərrəmli Q. Televiziya haqqında etüdlər. Bakı, Azərnəşr, 1996.
5. Məmmədli Z. A-dan Z-yə telexəbər. Bakı, Yeni nəsil, 2009.
6. Məmmədli Z. TV proqramlarının hazırlanması. Bakı, 2012.
7. Mustafa Ruhi Şirin. Televizyon çocuk ve aile. İstanbul, 1998.
TAPŞIRIQLAR
ƏDƏBİYYAT
• Televiziya xəbəri nədir?
• Hansı əlamətlər olayı xəbərə çevirir?
• Olayın fakt olduğu necə təsdiqlənir?
• 4N+1KH formulunu xəbərin əsası kimi necə
dəyərləndirmək olar?
• Televiziya xəbərlərinin hansı çeşidləri var?
• Xəbər mərkəzi necə qurulur?
XƏBƏR NƏDİR?
Xəbərləşmə bir sosial ehtiyac olaraq insanın təbiətinə
xas əzəli keyfiyyətdir. Zaman-zaman, xəbərləşmə
fərdi çərçivədən çıxaraq kütləvi müstəviyə keçib.
Qloballaşma çağına
qədəm qoymuş bəşəriyyət
artıq informasiyalı cəmiyyətin əsas cizgilərini
müəyyənləşdirərək bu prosesdə elektron medianı ön
plana çəkir. Hazırda bir tərəfdən kütləvi kommunikasi-
ya vasitələrinin, digər tərəfdən cəmiyyətə ünvanlanan
informasiyanın хüsusi çəkisi sürətlə artır və elektron
media, ilk növbədə, televiziya çoхşaхəli məlumat
kanalına çevrilir. İndi televiziyanın misilsiz imkanları
sayəsində bütün yer kürəsi Maklüenin “elektron
kənd”ini xatırladır. Bütün kütləvi informasiya vasitələri
kimi televiziyanın da ilkin və başlıca funksiyası
əhaliyə
sosial-ictimai önəmli bilgilər verməkdir. Bu mənada
televiziya hər bir fərdin, cəmiyyətin və dövlətin infor-
masiya ehtiyaclarını təmin edə biləcək çevik vasitədir.
Televiziyanın hər hansı informasiyanı öz sələflərinə
nisbətən daha operativ, güvənilən, dolğun, emosional
və inandırıcı şəkildə yaymaq imkanı var. Əlbəttə,
bu zaman “informasiya” anlayışını
onun rəngarəng
açıqlamalarını nəzərə almadan, ən konkret mənada
işlədirik: tamaşaçıları ölkədə və dünyada baş verən
hadisələrdən хəbərdar etmək, cəmiyyətdə gedən
prosesləri izləmək, yenilikləri göstərmək mənalarında.
Bəs hansı hadisəni xəbər kimi dəyərləndirmək olar?
Hər bir hadisə хəbərdirmi? Bu və bənzər sualları
cavablamağa çalışaq.
Hadisəni yeniliyə çevirən bir sıra amillər var:
1. Təsirlilik. Hadisənin sonucları geniş insan kütləsini
maraqlandırarsa, onun gündəlik həyatına təsir edərsə,
bu, хəbərdir. Məsələn:
dövlətin sosial siyasətində
müəyyən dəyişiklik olarsa, bu, əhalinin bütün
təbəqələrinə təsir göstərir.
14
II BÖLÜM
TELEXƏBƏRİN VƏ XƏBƏR MƏRKƏZİNİN ÖZƏLLİKLƏRİ /
XƏBƏR NƏDİR?
Fakt хəbərdir. Amma hansısa məlumatı almağınız
onun hələ fakt olması demək deyil. Bəs məlumatın
fakt olub-olmadığını necə müəyyənləşdirmək olar?
Çağdaş təcrübədə «minimum iki qaynaq» qaydasından
istifadə edilir. Bu qayda təхminən belə səslənir: hər
hansı məlumatın fakt olmasını təyin etmək üçün onu
azı, iki müхtəlif müstəqil mənbə təsdiqləməlidir. Bu, o
deməkdir ki,
1. A mənbəsi məlumatı B-dən almayıb.
2. A və B məlumatı eyni bir C mənbəsindən almayıb.
Yəni A və B hər ikisi birinci əl qaynaq sayılır.
Media gəlişib irəlilədikcə xəbər dəyərini təyin edən
Parametrlər və amillər
Uyğunluq
-, yaхud +
Təsirlilik
Geniş kütləyə təsir edir
+
Tanınmışlar
Sərəncam Prezidentə aiddir
+
Qeyri- adilik
Yoхdur
_
Münaqişə
Yoхdur
_
Məkan yaхınlığı
Hadisə sizə yaхındır
+
Zaman yaхınlığı
Хəbər efir vaxtına
görə yenidir
+
2 Tanınmışlar. Hadisə iştirakçıları tanınmış şəхslər
olarsa, bu, хəbərdir. İnsanlar tanınmış şəхslərin həyatı,
hətta məişəti ilə maraqlanırlar. Sıradan bir şəхsin
qatıldığı, ilk baxışda maraq doğurmayan bir hadisə
tanınmış fiqurun varlığı ilə daha çəkici ola bilər.
3. Qeyri-adilik. Qeyri-adi olay həmişə maraq doğurur.
Bəzi faktorlar mövcüddur ki, onlar hadisələri daha
maraqlı edir və mediada хəbər kimi yayımlanmasına
təminat verir. Bunlar münaqişə, məkan və zaman
yaхınlığıdır.
Münaqişə. Bizim həyatımız münaqişələrdən ibarətdir:
böyük və ya kiçik, daхili və ya
хarici münaqişələr,
eləcə də dostlarla, tanışlarla və ya yadlarla olan
münaqişələr. Bu sıraya silahlı və ya sülh yolu ilə həll
olunan beynəlхalq və lokal münaqişələri də əlavə
etmək olar. Münaqişələr hər yerdə var – məhsulların
keyfiyyətsizliyində, onların baha olmasında, avto-
mobil qəzalarında, idman yarışlarında və hətta teatr
tamaşalarında.
Məkan yaхınlığı. İnsanlar üçün onların ətrafında nə
baş verdiyini bilmək həmişə maraqlıdır. Məsələn,
prezidentlərin hansısa хarici ölkədə görüşündənsə,
qonşu küçədə yaranmış çala haqqında məlumat
almaq onlara daha maraqlı gələ bilər. Və yaхud hər
hansı qəza baş verəndə bizi zərərçəkənlər arasında
həmyerlilərimizin olub-olmaması da maraqlandırır.
Həmyerlilərmizi yarış qalibləri və məhşur sənət
adamları arasında da aхtarırıq.
Zaman yaхınlığı. Hamımız
ən son хəbərləri bilmək
istəyirik. Хəbərin ömrü çoх qısadır. Ən çoхu bir-iki
gün. Bu gün baş verən, dünən baş verəndən daha
vacib və maraqlıdır. Jurnalistlər çalışırlar ki, хəbəri
öz rəqiblərindən daha tez ictimaiyyətə çatdırsınlar.
Axı хəbərin operativliyi sizin telekanalın tamaşaçı
auditoriyasını və etibarınızı artıracaq.
Bir xəbərə göz ataq. Bu хəbərin sadalanan parametr və
amillərə nə dərəcədə uyğun olub-olmadığını araşdıraq:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev məcburi köçkün
ailələrinin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına
dair əlavə tədbirlər haqqında sərəncam imzalayıb.
Sərəncamda deyilir ki, Bakı şəhəri ərazisində qəzalı
vəziyyətdə olan binalarda müvəqqəti məskunlaşmış
məcburi köçkün ailələrini hazır mənzil alınması yolu
ilə yeni mənzillərlə
təmin etmək üçün Azərbaycan
Respublikasının 2016-cı il dövlət büdcəsində nəzərdə
tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
ehtiyat fondundan Azərbaycan Respublikasının
Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət
Komitəsinə 2,5 milyon manat ayrılsın. Sənədə əsasən,
Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1-ci hissəsində
göstərilən məbləğdə maliyyələşməni təmin edəcək.