27
2. Qanunun 11-ci maddəsində göstərilir ki, hər bir uşağın hər-
tərəfli inkişaf etmək, milli və ümumbəşəri dəyərlərə uyğun, huma-
nizm və əxlaqi prinsiplər əsasında tərbiyə almaq hüququ vardır.
Valideynlik hüquqları haqqında Q.M.Sverdlov tərəfindən bö-
yük əhəmiyyət kəsb edən nəzəri konstruksiya irəli sürülmüşdür.
Həmin nəzəriyyənin ən əsas cəhəti ondan ibarət idi ki, burada ilk
dəfə uşaqların subyektiv hüquqlarından irəli gələn xüsusi hüquqi
münasibətlərin olması məsələsi göstərilmişdir.
Q.M.Sverdlov yazmışdır ki, istər valideynlər, istərsə də vali-
deynlərlə digər şəxslər arasında uşaq barəsində yaranmış müba-
hisələr ikitərəfli hüquq münasibətləri ilə ifadə olunur (81, 56).
N.M.Yerşova valideynlərlə uşaqlar arasındakı hüquq və
vəzifələrin qanunla müəyyən edilmiş qaydaya müvafiq olaraq
mənşə (qohumluq) əsasında yarandığını qeyd etmişdir (49,12).
Uşağın anadan olması özü özlüyündə yalnız emosional hal
deyil, həm də yeni hüquq və vəzifələr doğuran hadisədir. Onun
hüquqi nəticələri valideynləri ailə hüququnun yeni müstəvisinə
keçirmiş olur. Qeyd edək ki, valideynlərin hüquq və vəzifələrinin
meydana çıxması üçün, əvvəla, qan qohumluğu, ikincisi isə onun
dövlət tərəfindən tanınması vacibdir. Bu da xüsusi tibbi və dövlət
qeydiyyatı sənədləri ilə təsdiq olunmalıdır.
Uşaqların mənşəyinin müəyyənləşdirilməsi mühüm əhəmiy-
yət kəsb edən amillərdəndir. Bu məsələyə münasibətdə iki yanaş-
ma tərzini fərqləndirmək lazımdır. Uşağın mənşəyi könüllülük
və məhkəmə qaydasında müəyyən oluna bilər.
3. Nikahdakı valideynlərdən olan uşaqın mənşəyi valideyn-
lərin nikahı haqqında qeydlə təsdiq olunur. Nikahda olmayan
valideynlərdən olan uşağın mənşəyi onun ata və anasının icra
hakimiyyəti orqanlarına birgə ərizə vermələri yolu ilə müəyyən
edilir (Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 44.3-cü
maddəsi).
4. Nikahda olmayan valideynlərin birgə ərizəsi və ya uşağın
atasının ərizəsi olmazsa, atalığın müəyyən edilməsi valideynlər-
dən birinin və ya qəyyumun (himayəçinin), uşağı saxlayanın,
28
habelə yetkinlik yaşına çatan uşağın özünün ərizəsi ilə məhkəmə
qaydası ilə müəyyən edilə bilər.
5. Valideynlərin uşaqları sağlam böyütmək, uşa q ları öz ya-
nında qeyri-qanuni və məhkəmənin qərarı olmadan saxlayanlardan
geri tələb etmək, uşaqla ünsiyyətdə olmaq, onlardan ayrı yaşa yan
övladların tərbiyəsində iştirak etmək, onun barəsində hər cür məlu-
mat almaq, təhsil müəssisəsi və təlim forması seçməkdə sərbəst
hərəkət etmək hüququ qanunvericilikdə təsbit olunmuşdur.
6. Valideynlər eyni hüquqlara malikdirlər və uşağa münasi-
bətdə bərabər məsuliyyət daşıyırlar. Bu hüquqlar (yetkinlik yaşı-
na çatma) zaman kəsimi ilə məhdudlaşır. Valideynlər hüquqlarını
həyata keçirərkən, öz vəzifələrini icra edərkən uşaqların mənafeyi
prioritet təşkil edir. Məhz valideynlər uşağın tərbiyəsi məsələ-
sində başqalarına nisbətən üstünlüyə malikdirlər.
7. Uşaqlara soyad verilməsində də valideynlərin qarşılıqlı ra-
zılığı əsas götürülür. Uşağın soyadı valideynlərin nikahının po-
zulmasından sonra dəyişmir. Lakin bu məsələdə uşağın kimin
yanında qalmasından asılı olaraq, uşağın valideynin arzusu ilə,
uşağın mənafeyi əsas götürülərək soyadı dəyişdirilə bilər. Bütün
bu məsələlər öz həllini Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəl-
ləsinin 10 və 11-ci fəsillərində göstərilən qaydada tapır.
8. Qeyd etmək lazımdır ki, valideynlərin öz uşaqlarını tərbiyə
etmək vəzifələrini yerinə yetirməkdən boyun qaçırması və ya va-
lideynlik hüquqlarından sui-istifadə etməsi, uşaqlarla amansız
davranması, özünün əxlaqsız, cəmiyyətə zidd hərəkətləri ilə uşaq-
lara zərərli təsir göstərməsi müəyyən edilərsə, habelə vali deynlər
xroniki alkoqolik və narkomandırlarsa, onlar və ya onlardan biri
valideynlik hüququndan məhrum edilə bilər. Valideynlik hüqu-
qundan məhrum etmənin əsas məqsədi uşağın sağlamlığını,
əhvali-ruhiyyəsini qorumaq və onun həyatı üçün normal şərait
yaratmaq, valideynləri nalayiq, cəmiyyətə zidd davranışına görə
cəzalandırmaq və nəhayət, bu tədbirin həmin vali deyn lərə tətbiq
edilməsi ilə ailədə və məişətdə özlərini nalayiq aparan vətəndaş-
lara tərbiyəvi təsir göstərməkdən ibarətdir.
29
Tələbə bilməlidir ki, ailə qanunvericiliyi valideynlik hüquq-
larından biri kimi uşaqların tərbiyəsi üzrə valideynlərin vəzifələri
dedikdə valideynlərin bu sahədə davranış və hərəkətlərinin bütün
kompleksini nəzərdə tutur.
Valideyni, valideynlik hüquqlarından məhrum etmək üçün
onun uşağı tərbiyə etmək vəzifəsini yerinə yetirməməsi kifayət
deyil. Eyni zamanda müəyyənləşdirmək lazımdır ki, valideynlər
öz vəzifələrini yerinə yetirməkdən boyun qaçırırlarmı? Bu, o
deməkdir ki, onlar həmin vəzifəni bilə-bilə, qəsdən yerinə yetir-
mirlər, bütün xəbərdarlıq tədbirlərinə baxmayaraq, öz valideyn-
lik borclarını yerinə yetirməməyə davam edirlər.
Valideynlik hüququndan sui-istifadə edilməsi, o vaxt vali-
deynlik hüquqlarından məhrum etmənin əsası hesab oluna bilər
ki, valideynlər onlara aid olan hüquqlardan uşaqların tərbiyəsinin
əleyhinə olaraq istifadə edirlər.
Valideynin uşaqlarla amansız davranması dedikdə fiziki və
psixoloji zor tətbiq edilməsi, uşaqların insani ləyaqətinin alçaldıl-
ması və s. başa düşülür (Azərbaycan Respublikası Ali Məhkə məsi
Plenumunun 3 dekabr 2007-ci il tarixli qərarının 3-cü bəndi).
Özünün əxlaqsız, cəmiyyətə zidd hərəkətləri ilə uşaqlara
zərərli təsir göstərmək valideynlik hüquqlarından məhrum etmə
işlərinə baxılması zamanı tez-tez rast gəlinən haldır. Uşaqların
gözləri qarşısında nalayiq söyüşlər söymək, qadınla kişi arasın-
dakı münasibətlərin intim tərəfini nümayiş etdirmək kimi hərə-
kətlər valideynlərin əxlaqsız davranışına aid edilir ki, bu da uşaq-
ların tərbiyəsinə mənfi təsir göstərir.
Valideynlik hüququndan məhrumetmənin əsası olmaqla,
valideynlərin cəmiyyətə zidd davranışı ailə həyatında ayrıca epi-
zod kimi deyil, günbəgün yeniyetmənin şüurunu zəhərləyən, dai-
mi fəaliyyət göstərən mənbədir.
Valideynlik hüququndan məhrumetmənin əsası kimi xroniki
alkoqolizm və narkomaniya xüsusi yer tutur. Təcrübə göstərir ki,
çox vaxt valideynlik hüququndan məhrum edilən şəxslər xroniki
alkoqol və narkomanlardır. Bu, onunla izah olunur ki, xroniki al-
Dostları ilə paylaş: |