Kafedra: Mühəndis Fizikası və Elektronika Fənnin adı: Fizika 2 slayd fakültə

E  t  h.

Bu o, deməkdir ki, orta yaşama müddəti t olan sistem, enerjinin tam müəyyən qiyməti ilə xarakterizə edilə bilməz – enerjinin qiymətindəki qeyri-müəyyənlik

Dalğa funksiyası və onun statistik mənası

De-Broyl dalğası haqqında danışdıqda biz onun fiziki mahiyyətindən daşınmadıq. De-Broyl dalğası elektromaqnit dalğası deyil. Belə ki, fəzada elektromaqnit dalğası yayılarsa, onda orada dəyişən elektromaqnit sahəsi yayılmalıdır. De-Broyl dalğası yayıldıqda fəzada elektromaqnit sahəsi yayılmır. Fikirləşmək olardı ki, yüklü hissəcik fəzada hərəkət etdikdə onunla bağlı dalğavari elektromaqnit prosesi də baş verir. Təcrübə bunu təsdiq etmir. Belə ki, məlum olduğu kimi, bərabərsürətli düzxətli hərəkət edən hissəcik elektromaqnit sahəsi şüalandırmır. Elektronun dalğa xassəsi o, bərabərsürətli düzxətli hərəkət etdikdə də özünü göstərir . Beləliklə, De-Broyl dalğasının elektromaqnit təbiəti olması faktı təsdiq edilmir. Eləcə də, De-Broyl dalğası klassik fizikada məlum olan müxtəlif təbiətli dalğaların heç biri deyil. De-Broyl dalğaları klassik fizikda analoqu olmayan kvant təbiətli dalğadır.

Dalğanın təbiəti haqqında suala cavab vermək üçün elə onun amplitudunun fiziki mənasını tapmaq lazımdır. Amplitud əvəzinə isə dalğanın intensivliyindən istifadə etmək əlverişlidir, çünki intensivlik amplitudun kvadratı ilə mütənasib­dir, o, da öz növbəsində enerji ilə bağlıdır

Elektronun difraksiyasına aid təcrübələrdən məlum olur ki, qayıdan və ya səpilən

elektronlar müxtəlif istiqamətlərdə qeyri-bərabər paylanır: bəzi istiqamətlərə, digər istiqamətlərə nisbətən daha çox sayda elektron müşahidə edilir.

Dalğa nöqteyi-nəzərdən bəzi istiqamətllərdə maksimum sayda elektron müşahidə edilməsi o, deməkdir ki, bu istiqamətlərdə De - Broyl dalğasının intensivliyi ən böyükdür. Başqa sözlə, fəzanın verilmiş nöqtəsində intensivlik, elektronların 1 san. ərzində bu nöqtəyə düşmə ehtimalının sıxlığını xarakterizə edir. Bu isə De- Broyl dalğasının statistik, ehtimal xarakterli olması fikrinə gətirib çıxardır.

Ümumiyyətlə, mikrohissəcikləri xarakterizə etmək üçün ehtimallı yanaşma kvant nəzəriyyəsi üçün xarakterik haldır. Bu o, demək deyildir ki, De - Broyl dalğasına ehtimal dalğası kimi baxmaq olar. Bu düzgün deyil, çünki onda hissəciyi fəzanın hər hansı nöqtəsində tapma ehtimalı mənfi də ola bilərdi ki, bunun da fiziki mənası yoxdur. Bu çətinliya aradan qaldırmaq üçün alman alimi Born təklif etdi ki, dalğavari qanunla ehtimalın özü yox, (x, y, z, t) ilə işarə edilən və ehtimalın amplitudu adlanan kəmiyyət dəyişir. Bu kəmiyyəti (psi-funksiyasını) dalğa funksiyası adlan­dırırlar. Ehtimal, dalğa funksiyasının modulunun kvadratı ilə mütənasib olur:

Beləliklə, mikrohissəciyin vəziyyətini dalğa funksiyası ilə ifadə etmək, statistik ehtimal xarakteri daşıyır: dalğa funksiyasının modulunun kvadratı (De - Broyl dalğası amplitudunun modulunun kvadratı), t anında fəzanın koordinatları x və x+dx, y və y+dy və z və z+dz olan nöqtəsində hissəciyin tapılma ehtimalını müəyyən edir.

Beləliklə, kvant fizikasında mikrohissəciyin halını dalğa funksiyası vasitəsilə ifadə edirlər: mikrohissəciyin korpuskulyar və dalğa xassələri haqqında bütün məlumatla­rın daşıyıcısı da məhz dalğa funksiyası olur.

Hissəciyin fəzanın dV həcmində tapılma ehtimalı

ifadəsinə bərabər olur. Burada

nisbəti ehtimalın sıxlığını ifadə edir. Onda hissəciyin tanında V həcmində olma ehtimalı

bərabər olar.

Qeyd edək ki, sonuncu ifadəni, --dan +-a qədər inteqrallasaq, onda

almalıyıq. Bu, psi-funksiyanın normallaşma şərti adlanır və hissəciyin obyektiv olaraq zamana və fəzaya görə mövcud olduğunu göstərir.

Dalğa funksiyasının hissəciyi obyektik xarakterizə etməsi üçün o, aşağıdakı üç şərti ödəməlidir: