Kafedrasi

5 

 

Bilməliyik  ki,  nə  üçün  yeni  formalı  qida  məhsullarının  istehsalı  lazımdır. 

Mövcud qida məhsullarına tələbat ödənilmir. Dünyada əhalinin çoxu aclıq keçirir. 

Yeni  formalı qida  məhsulları  nə deməkdir?  Bunlar süni şəkildə  mövcud qida 

məhsullarının  (yaxud  ərzaq  xammalının)  əsas  komponentləri,  xüsusilə  zülallar  və 

polişəkərlərin əsasında formalaşdırılmış  məhsullardır və ilk növbədə orqanoleptiki 

göstəricilərinə görə istehlakçıların tələbatını ödəməlidir. 

Onların  istehsalını  doğuran  daha  hansı  səbəblər  mövcuddur?  a)  əhalinin  sayı 

çoxalmışdır.  ...................;  b)  bir  sıra  ölkələrdə  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının 

qıtlığı;  c)  ekoloji  fəlakətlərin  mövcudluğu;  d)  ərzaq  məhsullarının  qıtlığı;  e)  emal 

zamanı  çoxlu  miqdarda  qida  tullantıları  alınır  ki,  istifadəsiz  qalır;  j)  ənənəvi 

texnologiya  metodları  zülal  defisitini  meydana  çıxarmışdır  (emal  zamanı  zülallar 

əksərən ya dəyişilir, ya da itirilir), dənli (yağlı), paxlalı və taxıl bitkilərinin həm də 

ehtiyatlarının  bolluğu  səbəbi  və  onların  zülallarının  xoşagəlməyən  vəziyyətdə 

olması. Onların zülallarından toz, məhlul və pasta halında qida kimi istifadə etmək 

olmur  (iysiz,  dadsız  və  rəngsizdirlər).  Qatqı  kimi  işlədilmələri  tam  mənada 

öyrənilməmişdir. 

Deməli,  yeni  formalı  qida  məhsullarının  yaradılmasının  əsas  məsələsi 

zülalların qida kimi istehlaka yararlı vəziyyətə yönəltməkdir. 

 

 

 

 

 

 

 

---

6 

 

MÜHAZİRƏ   2

 

YENİ FORMALI QİDA MƏHSULLARI YARADILMASINI 

ŞƏRTLƏNDİRƏN ƏSAS ƏLAMƏTLƏR, MÖVCUD 

TEXNOLOGİYALARLA QİDA MƏHSULLARI İSTEHSALININ 

ÇATIŞMAZLIQLARI

 

 

Hal-hazırda tam mənada, demək olar ki, dünya miqyasında qida məhsullarının 

istehsalı  planetimizin  əhalisi  üçün  tələb  olunan  miqdarda  və  keyfiyyətdə  həyata 

keçirilmir.  Bu  özünü  xüsusi  olaraq  onda  göstərir  ki,  insan  orqanizmi  üçün  tələb 

olunan miqdarda zülalla təminat və kalori sayı yerinə yetirilmir. 

Dünyada  ərzaq  probleminin  həllində  qeyri-bərabər  miqdarda  istehsalın 

mövcudluğu  və ərzaq xammalının bölüşdürülməsi  və istehlakının ayrı-ayrı ölkələr 

və  regionlar  üzrə  qeyri-bərabər  şəkildə  olması  da  əhalinin  qida  məhsulları  ilə 

təminatına  mənfi təsir  göstərir.  Bütün bunlar əhalinin az qala 60%-indən çoxunun 

normal  qidalanmamasına,  xüsusilə  zülala  olan  ehtiyacının  ödənilməməsinə  səbəb 

olmuşdur.  Başqa  sözlə,  dünya  miqyasında  Asiya,  Afrika  və  Latın  Amerikası 

ölkələri  əhalisinin  xeyli  hissəsi  hal-hazırda  aclıqdan  və  normal  qidalanmama 

ucbatından əziyyət çəkir. 

Normal  qidalanmamanın  səbəblərinə  əksər  ölkələrin  maliyyə  sisteminin 

zəifliyi,  burada  sənaye  sahələrinin  geniş  inkişaf  etməməsi,  texnoloji  və  nəqliyyat 

bazalarının  zəifliyi,  kənd  təsərrüfatının  monokultura  (dar)  səviyyəsində 

mövcudluğu, ixtisasçı kadrların çatışmazlığı, qidalanma sahəsində əhalinin normal 

biliyə malik olmaması, elm və texnikanın mövcud inkişaf səviyyəsindən hərtərəfli 

istifadə edilməməsi və s. aiddir. Əlbəttə, buna mənfi təsir edən səbəblərdən biri də 

inkişaf  etmiş  ölkələrdə  təsərrüfat  sahələrində,  xüsusilə  kənd  təsərrüfatında  müasir 

emal  metodlarının  tətbiqi  ilə  əhali  və  ölkələr  arasında  gəlir  və  xərclərin  düzgün 

bölüşdürülməməsi,  kiçik  təsərrüfat  sahələrinin  sıxışdırılıb  aradan  çıxarılması, 

məşğuliyyəti  əsasən  kənd  təsərrüfatı  ilə  əlaqədar  olan  bir  sıra  ölkələrdə  əhalinin 

---

7 

 

alıcılıq  qabiliyyəti  və  qidaya  olan  tələbatının  aşağı  düşməsidir.  Başqa  sözlə,  yeni 

texnika  və  texnologiyaların  tətbiqindən  əldə  olunan  mənfəətin  xalqın  bütün 

təbəqələrinə  çatmamasıdır.  Beləliklə,  dünyada,  o  cümlədən  bizim  ölkəmizdə  də 

elm  və  texnikanın,  texnologiyaların  yüksək  sürətlə  inkişaf  etməsinə  baxmayaraq, 

ərzaq  məhsullarına  və qida təminatına olan tələbat  hələ də tam  və yüksək  mənada 

ödənilmir ki, bu da ölkələrin sosial-iqtisadi baxımdan inkişafına qeyri-bərabər təsir 

göstərir. 

Əhali  sayının  artımı  da,  ekoloji  tarazlığın  pozulması,  təbii  fəlakətlər  və  bir 

sıra qeyri-təbii fəlakətlərin mövcudluğu ərzaq qıtlığını doğuran səbəblərdəndir. 

Bütün bunlar dövlətlərarası inteqrasiyanı artırmağı tələb etməklə bərabər, qida 

məhsulları  istehsalı  tempinin  artırılmasını,  yeni-yeni  xammal  mənbələrinin 

tapılmasını,  ənənəvi  istehsalla  bərabər,  keyfiyyətcə  yeni  istehsal  metodlarının 

işlənib hazırlanmasını və tətbiqini ön plana çəkir. 

Bildiyimiz  kimi,  ənənəvi  baxımdan  qidalanma  probleminin  həlli  əsasən 

torpaqşünaslıqda  məhsuldarlığın  artırılması,  heyvandarlığın  genişləndirilməsi, 

quşçuluq,  balıqçılıq  sahələrinin  inkişafı,  qida  xammalının  istehsalı  və  saxlanması 

zamanı  meydana çıxan  itkilərin azaldılması  ilə əlaqədardır. Bununla belə, ənənəvi 

üsullarla  qida  məhsullarının  istehsalında  qida  zülalı  çatışmazlığının  mövcudluğu 

halında,  rasional  şəkildə  istifadə  olunmayan  çoxlu  miqdarda  zülalla  zəngin 

ehtiyatların  yaranması  da  meydana  çıxır.  Buraya  yağ  verən  bitkilərin,  paxlalıların 

və  dənli  bitkilərin,  südün,  mayaların,  təkhüceyrəli  orqanizmlərin,  yarpaqlı  tərəvəz 

bitkilərinin,  qeyri-ənənəvi  balıq  və  digər  dəniz  məhsullarının  emalı  zamanı 

meydana çıxan və tam istifadə olunmayan ehtiyatlar aiddir. Bunların hamısı zülalla 

zəngin olan ehtiyatlardır ki, hələ də zülal şəklində tam istifadə oluna bilmirlər. 

Zülalların  geniş  istifadə  olunmasını  çətinləşdirən  səbəblərdən  biri  də,  onların 

istehlakçılar  üçün  əlverişli  görünüşdə  olmamalarıdır.  Belə  ki,  zülallar  yüksək 

molekullu birləşmələr olmaqla dada, iyə malik deyillər və əsasən rəngsizdirlər. Bu 

---