Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz
lel olaraq davam etmişdir, daha bu müzakirələrə nöqtə qoya
bilmədiyimiz halda informasiya texnologiyalarındakı inkişafla
birlikdə iqtisadiyyatda paradiqmaların dəyişməsinin zəruriliyi
mövzusu əhəmiyyət qazanmağa başlamışdır.
16
İnformasiya texnologiyalarının iqtisadiyyata olan təsirləri‐
nə tamamən skeptik prizmadan yanaşan elm adamları olduğu
kimi, daha ehtiyatlı bir görüşü mənimsəyənlərlə yeni bir “Rö‐
nesans” çağının başladığı və iqtisadda başlıca qanunları da eh‐
tiva edən önəmli bir transformasiyanın yaşandığını irəli sürən‐
lər də mövcuddur. Shapiro və Varian isə texnologiyanın dəyiş‐
diyini amma iqtisadi qanunların eyni qaldığını vurğulayırlar.
17
Əslində, yeni iqtisadiyyatı tərif edərkən “new economics”
deyil də, “new economy” ifadəsindən istifadə edilməsinin sə‐
bəbi; əsas iqtisadi qanunların dəyişmədiyini, amma bunun
əvəzində, metodların, prinsiplərin, biznes strategiyalarının və
qurumların dəyişdiyinin önə sürülməsidir. Bu mövzuda mü‐
zakirələrin daha uzun zamana yayılacağını söyləmək müm‐
kündür. Belə görünür ki, bu müzakirələr davam etdiyi və yeni
paradiqmalar formalaşdıra bilmədiyimiz müddətcə iqtisadı da
“köhnə” və “yeni” iqtisad olaraq sinifləşdirmək məcburiyyə‐
tində qalacağıq...
16
İlkin Sabiroğlu, “İqtisadi paradiqmalar dəyişir?!”, IqtisadNet, 25 mart 2004,
http://www.iqtisad.net/is010.htm, (01.03.2006).
17
Carl Shapiro and Hal R. Varian, Information Rules, Harvard Business School
Press, Cambridge, 1999, səh.2.
‐ 15 ‐
İlkin Sabiroğlu
‐ 16 ‐
Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz
Yeni iqtisadiyyat
nədir?
Artıq Bakıda da informasiya və kommunikasiya texnologi‐
yaları üzrə universitet açılacaq. İsveçin Göteburg Universiteti
Azərbaycanda bununla bağlı təkliflərin hazırlanması üçün
qrant da ayırıb. Rabitə və informasiya texnologiyaları naziri
deyib ki, hazırlanacaq təkliflər hökumət tərəfindən qəbul olu‐
narsa, 2008‐ci ildən belə bir universitet artıq Azərbaycanda da
fəaliyyət göstərə bilər.
18
Azərbaycanda bir çox əhəmiyyətli məsələlər kimi informa‐
siya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) üzrə universitet
layihəsinin də sadəcə bir qrant layihəsi olaraq qalacağından
narahatlıq keçirməyə bilmirsən. Bütün dünyada iqtisadi para‐
diqmaların dəyişdiyinə və yeni iqtisadiyyatın ortaya çıxmaqda
olduğuna dair müzakirələr gedir. Məhz yeni iqtisadiyyat İKT
üzrə universiteti zəruri edən başlıca səbəblərdəndir.
Bəs nədir bu yeni iqtisadiyyat? Ümumiləşdirilmiş formada
rəqəmsəl iqtisadiyyat ya da tekonomi olaraq da adlandırılan
19
yeni iqtisadiyyatın dörd əsas xüsusiyyətindən bəhs etmək
mümkündür: rəqəmsəlləşmə (internet iqtisadiyyatını, başda
da e‐ticarəti bu çərçivədə dəyərləndirmək mümkündür), inno‐
vasiya fəaliyyətlərinin artması, qloballaşma və insan ehtiyat‐
ları profilində yaşanan radikal dəyişmə (qurumların insan eh‐
tiyatlarını əsas alaraq yenidən qurulması).
20
18
“Azərbaycanda İnformasiya Texnologiyaları Universitetinin yaradılması ilə
bağlı müzakirələr aparılıb”, APA, 1 dekabr 2005.
19
Doug Aldrich və Patrick Mc Hugh, “Content Crisis” Information Strategy,
Sentyabr 1997, səh.18.
20
İlkin Sabiroğlu, “Yeni iqtisadiyyat ilə “köhnə iqtisadiyyat”ın fərqi”,
IqtisadNet, 4 aprel 2004, http://www.iqtisad.net/is011.htm, (01.03.2006).
‐ 17 ‐
İlkin Sabiroğlu
William D. Nordhaus isə yeni iqtisadiyyatı, informasiyanı
hazırlayan hardware (avadanlıq), informasiyanı əldə edən və
paylaşdırılmasını həyata keçirən kommunikasiya sistemləri və
insan yardımı ilə bütün sistemi idarə edən software (proqram
təminatı) olmaqla üç başlıca komponent şəklində ələ almaqda‐
dır.
21
Digər tanınmış iqtisadçı Don Tapscott, yeni iqtisadiyyatı
aşağıdakı 12 maddə şəklində xarakterizə edir:
22
‐ Yeni iqtisadiyyat informasiya iqtisadiyyatıdır: İnformasi‐
ya texnologiyaları bir iqtisadiyyatın informasiya əsaslı olması‐
na imkan yaratmaqdadır. İnformasiya iqtisadiyyatında infor‐
masiyanın yaradılması həm informasiya işçilərinə həm də in‐
formasiya istehlakçılarına, yəni insanlara aiddir. Əmtəə və xid‐
mətlərin tərkibi müştəri düşüncələri əsasında müəyyənləşər‐
kən, informasiya texnologiyası əmtəə və xidmətlərin bir hissəsi
halına gələcəkdir.
‐ Yeni iqtisadiyyat rəqəmsəl iqtisadiyyatdır: Yeni iqtisadiy‐
yatda informasiyalar tamamən 1 və 0‐dan təşkil olunan məlu‐
matlar şəklində göndərilməkdədir. Günümüzdə hər növ infor‐
masiya, səs, yazı, görüntü, hərəkətli təsvir və s. kompüter şə‐
bəkələri tərəfindən göndərilməkdədir.
‐ Yeni iqtisadiyyatda virtuallaşma önəmli rol oynamaqda‐
dır: İnformasiyanın analoqdan rəqəmsələ çevrilməsi, fiziki var‐
lıqların virtual hala gəlməsinə imkan verməkdədir. Bəhs edi‐
lən virtuallaşma iqtisadiyyatın strukturunu, qurumların növlə‐
rini və aralarındakı əlaqələri, dolayısilə iqtisadi fəaliyyətin bir‐
başa özünü dəyişdirməkdədir.
‐ Yeni iqtisadiyyat molekulyar bir iqtisadiyyatdır: Əvvəlki
böyük şirkət quruluşları seyrəlməkdə və dinamik fərd və qu‐
21
William D. Nordhaus, “Policy Rules in the New Economy”,
http://www.econ.yale.edu/~nordhaus/homepage/sbc%20cbo%20060500.PDF,
(01.03.2006)
22
Don Tapscott, The Digital Economy, Mc Graw Hill, New York, 1996, səh.44.
‐ 18 ‐
Dostları ilə paylaş: |