Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
16 

 
Doğal  düĢman  monofag  veya  oligofag  olmalıdır.  Yani  konukçu  dizisi  az 
olmalıdır.  

 
Doğal düĢmanın biyolojisi ile konukçunun biyolojisi uyuĢmalıdır.  

 
Doğal düĢman konukçusunu arayıp bulma yeteneğine sahip olmalıdır.  

 
Konukçusuna oranla daha yüksek bir üreme yeteneğine sahip olmalıdır.  
Sayılan bu özelliklerin tümünün bir doğal düĢman türü üzerinde bulunması çoğu kez 
mümkün  değildir.  Bu  nedenle  yukarıdaki  özelliklerden  mümkün  olduğunca  çoğuna 
sahip olan doğal düĢman biyolojik mücadele açısından baĢarılı bir doğal düĢmandır. 
2.4.2. Doğal DüĢmanların Etkinliğini Etkileyen Faktörler 
Ekosistemde  doğal  düĢmanların  etkin  olmasını  engelleyen  faktörler  vardır.  Bunları 
bilmek  ve  tanımak  doğal  düĢmanların  yeteneğini  artırıcı  önlemlerin  alınabilmesi 
bakımından önemlidir. Böylece biyolojik savaĢ çalıĢmasının baĢarısıda artırılmıĢ olur. 
Bu faktörler aĢağıdaki gibi özetlenebilir; 
1.
 
Ġklim  
Ġklim bitki ve üzerinde yaĢayan zararlı tür için uygun olabilir. Fakat aynı iklim doğal 
düĢmanın  etkinliği  etkileyen  faktörlerde  olabilir.  Bu  durum  özellikle  ekzotik  yani 
dıĢarıdan getirilmiĢ türler için önemli ve geçerlidir. 
2.
 
Hayat Dönemlerindeki uyumsuzluk  
Bu durum çoğu kez iklim yüzünden ortaya çıkabilir. Bazen kalıtsal bir özellikten 
kaynaklanıyor olabilir. Bazen de zararlı ile doğal düĢmanı arasındaki karĢılıklı 
etkileĢimin ve aynı ortamda olmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar. 
3.
 
Ergin Besini  
Erginleri  zoofag  olmayan  doğal  düĢman  türlerinde  yaĢama  ve  üreme  için  erginin 
baĢka  besinlerle  beslenmeye  ihtiyacı  vardır.  Parazitoidlerin  hemen  tümü  ve 
predatörlerin pek çoğu ergin dönemlerinde farklı beslenme rejimine sahiptir. Bunlar 
çiçeklerin balözü, polen, nektar, meyvelerden herhangi bir nedenle sızan Ģekerli su, 
bazı  böcekler  tarafından  salgılanan  tatlımsı  maddeler,  konukçu  zararlının 
vücudundan  herhangi  bir  nedenle  veya  doğal  düĢmanın  ovipozitörünü  batırması 
sonucu  sızan  vücut  sıvısı  ile  beslenir.  Doğal  düĢman  erginlerinin  varlıklarını 
sürdürebilmeleri ve üreme güçlerinin yüksek olması için bazı dönemlerde erginlerin 
beslenmesine elveriĢli ortamın hazırlanması  gerekir. Örneğin ABD‟de yaz aylarında 
yaprak  bitlerinin  ve  bazı  lepidopter  yumurtalarının  predatörü  olan  Chrysoperla 

---

 
17 
carnea  (Steph)  erginlerinin  beslenmesi  için  pamuk  tarlalarına  sadece  Ģekerli  su 
pülverize  edilir.  Unlubitler,  kabuklubitler  ve  yaprakbitleri  gibi  tatlımsı  madde 
salgılayan  zararlıların  doğal  düĢmanlarının  fazla  sayıda  oluĢunun  bir  nedeni  de 
salgılanan tatlımsı madde ile doğal düĢman erginlerinin beslenmesidir. 
4.
 
Konukçu Uygunluğu  
Konukçunun iri oluĢu, yoğunluğu, bulunduğu yer ve konukçunun yakalanabilirliği 
gibi hususlar bu konuda önem kazanır. 
5.
 
Alternatif Konukçu  
Hedef  zararlının  bulunmadığı  zamanlarda  doğal  düĢmanlar  varlıklarını 
sürdürebilmeleri  için  bir  baĢka  konukçu  ile  beslenmelidir.  Örneğin  süne 
Eurygaster  integriceps  Put‟in  yumurta  parazitoitleri  Trissolcus  spp,  süne‟nin 
bulunmadığı  yaz  aylarında  diğer  heteropter  türlerinin  yumurtalarında  yaĢar  ve 
populasyonlarını gelecek ilkbahara kadar korumuĢ olurlar. Kültür bitkisine zarar 
vermeyen  alternatif  konukçu  zararlıların  populasyonlarını  arttırarak  doğal 
düĢman populasyonunu korumak ve arttırmak biyolojik savaĢ çalıĢmalarında bir 
yöntem olarak uygulanabilir. 
6.
 
Doğal DüĢman Rekabeti  
Burada önemli olan türler arası rekabettir. Özellikle ekzotik türlerin 
yerleĢtirilmesinde büyük önem kazanır ve sürekli olarak izlenmesi gerekir. 
7.
 
Kannibalizm  
Predatör  türlerin  bazılarında  rastlanan  bu  özellik  bir  tür  içinde  bireylerin 
birbirlerine  saldırması  olarak  açıklanabilir.  Birçok  Coccinellid  ve  Neuropter 
türlerinde  rastlanan  bir  özelliktir.  Genellikle  besin  azlığı  veya  populasyon 
yoğunluğunun  artması  gibi  durumlarda  ortaya  çıkar.  Doğal  düĢman 
populasyonunu  azaltan  bir  özellik  olarak  olumsuzluk,  besin  yokluğunda  bazı 
bireylerin  diğer  bireylerle  beslenerek  varlıklarını  sürdürebilmeleri  bakımından 
olumluluktur. Biyolojik mücadele amaçlı laboratuar üretimi sırasında Calosoma 
sycophanta (L.)‟nın özellikle larvaları kannibalizmi önlemek için ayrı tutulurlar.   
8.
 
Barınak Bitkilerin Varlığı  
Doğal düĢmanlar yazın aĢırı sıcaklarını veya kıĢın aĢırı soğuklarını bazı bitkilerin 
kabuk  çatlakları  ve  yarıkları  arasında,  kavlamıĢ  kabukların  altlarında  geçirirler. 
Böyle  bitkilerin  olmayıĢı  doğal  düĢmanın  populasyonunu,  dolayısıyla  etkinliğini 

---

 
18 
azaltır.  Örneğin  süne  yumurta  parazitoitleri  Trissolcus  spp.,  kıĢı  ergin  halde 
ağaçların  yarık  ve  çatlakları  arasında,  kavlamıĢ  kabukları  altında  geçirirler. 
Parazitoit  populasyonunun  Güneydoğu  Anadolu  Bölgesi‟nde  düĢük  oluĢunun 
nedeni  bölgenin  ağaçsız  oluĢundan  kaynaklanır.  Parazitoit  populasyonu  Ege, 
Marmara  ve  Trakya  bölgelerinde  süne  populasyonunu  baskı  altında  tutabilecek 
kadar  yüksektir.  Parazitoitin  Güneydoğu  Anadolu  bölgesi‟nde  akarsu 
kenarlarında ağaçların bulunması nedeniyle etkili olduğu ve süne‟yi baskı altında 
tutabildiği yapılan araĢtırmalarda saptanmıĢtır. 
Aynı Ģekilde meyve bahçelerinde rüzgar kıran ve çit bitkisi olarak bulunan bitkiler 
doğal düĢmanların barınma ortamlarıdır. 
9.
 
Karıncalar  
Karıncalar  genel  olarak  doğal  düĢmanları  kaçırıcıdır.  Karıncalar  yaprakbitleri, 
unlubitler  ve  kabuklubitler  gibi  tatlımsı  madde  salgılayan  böceklerle  ortak 
yaĢarlar. Karıncalar  bu zararlıların salgıladıkları maddelerle beslenirler ve onları 
doğal  düĢmanlarından  korurlar,  bir  bitkiden  diğerine  taĢırlar  ve  hatta  kıĢ 
aylarında  yuvalarına  götürüp  soğuklardan  korurlar.  Karıncalar  iĢte  bu 
nedenlerden dolayı doğal düĢmanların etkinliğini azaltan önemli faktörlerdendir. 
Örneğin  Turunçgil  unlubiti  planacoccus  citri  (Rissu)‟ye  karĢı  predatörü 
Cryptolaemus montrouzieri Muls‟nin turunçgil bahçelerine salıverilmesinden önce 
ağaçların kökboğazı çevresindeki 60-70 cm‟lik toprak yüzeyine toz bir insektisit 
serpilerek karıncalar öldürülür. Böylece predatörün etkinliği artırılmıĢ olur. 
10.
 
 Hiperparazitler  
Doğal düĢmanların populasyonlarını azaltmaları nedeniyle hiperparazitler zararlı 
kabul edilirler. 
11.
 
Kültürel Uygulamalar  
Bazı kültürel uygulamalar doğal düĢmanların varlıklarını sürdürmelerini, 
populasyonlarını korumalarını sağlar. Örneğin yoncada Ģerit halinde biçim doğal 
düĢmanların korunmasını sağlayan kültürel bir iĢlemdir. 
12.
 
Pestisitler  
Pestisitler doğal düĢmanların populasyonlarının azalmasına neden olurlar. 
Pestisitler doğal düĢmanları doğrudan öldürmek ve onların konukçularını 
öldürerek besinsiz kalmalarına neden olmak üzere hem doğrudan hem de dolaylı 
olarak etkiler. 

---