liıdi. Təbiidir ki, “Kəlilə və D im nə” m ədəniyyətinin qədrini bilən, yaxşı və
pis kitabı bir-birindən ayıra bilən yunanların nozərindən qaça bilməzdi. "Kəlilo
və D im nə” ilk dəfo olaraq XI əsrin sonlarmda imperator Aleksey Komnenun
omri ilə Simeon S if tərəfındən yunan dilinə tərcümə edilir (təqribən 1081-ci
ildə). XII osrdə yunan dilindən slavyan dilinə tərcümə edilərək Rusiyaya da
gəlib çıxır. Burada “Kəlilə və D im nə” m üxtəlif dini kitablardan götürülmüş
sitatlar, ayəlor vo rəvayətlərlə mürəkkəbloşdirilir və kilsələrdə ondan istifa-
do edilir. Bu kitabm guya M üqəddəs İoann Damaskın, İoann Sinayski və
İoann Lestviçnik tərəfındən yazıldığı iddia edilir.
Təqribən, 1250-ci ildə “K əlilə və Dimnə” yəhudi dilino, daha 20 il sonra
latın dilinə, bu dil vasitəsilo isə Qərbi Avropa dillorinin əksəriyyətinə, o
cümlodən fransız, italyan, alman və başqa dillorə torcümə edilməyə başlanır.
Bu torcüməlordon istifadə edərək m üxtəlif dillərdə m üxtolif didaktik heka-
yolor, rovayotlor, təm sillər yaranmağa başlayır. Bu ibrətamiz hekayə və rə-
vayotlərdən yalnız xalq arasmda deyil, kilsələrdə, saraylarda, kübar cəmiy-
yotlorində də istifadə edilir. “Kəlilo və D im nə”do olan rəvayətlər şəkildən-
şəklə diişür, hadisələr yerini doyişir, heyvanlar öz mövqelərini bir-birinə ve-
rir, adlar bir-birini əvəz edir, yeni əm əle golən variantlar biri-birindən o qə-
dor uzaqlaşır ki, artıq onların eyni mənşədən olduğunu müəyyonləşdirmək
çotin olur. M əsəlon, 1762-ci ildə mütərcim Boris Volkov hind filosofu Pilpa-
yın “Siyasi və əxlaqi təm sillər” kitabmı çap etdirərkən çox az adam onun ho-
min “Stefonid və İxnalit” olduğunu başa düşə bilmişdi1.
Rus dilində “Kəlilə və D im nə” haqqında külli miqdarda ədobiyyat var-
dır. “K əlilə və D im nə” mövzusunda çoxlu təmsillor yazılmış, hind, ərəb vo
fars ədobiyyatına həsr edilmiş əsərlərdo bu barədo geniş danışılmışdır. Lakin
“Kəlilə və D im nə” əsərinin tam mətninin düzgün torcümosini yaratmaq
asanlıqla mümkün olmamışdır. “Kəlilə və Dimnə”nin rus dilinə ilk tam tor-
cümosi 1889-cu ildo məşhur ərəbşünas M.Attaye və onun toləbosi M.Rya-
binin tərofındən edilmişdir.
XX osrin hələ birinci rübündə Attaye və Ryabininin etdiyi bu tərcümo
artıq geniş oxucuların hörmətini qazanmış vo nadir tapılan kitablar sırasına
keçmişdir. Bundan əlavə, həmin torcümənin orobco orijinalı özü nöqsanlı
olduğundan ərobşünaslar qarşısında bu kitabın yenidən tərcüm ə edilmosi m ə-
soləsi durur. XX əsrin ən görkəmli alimlorindon biri hesab edilən, böyük so-
vet şərqşünası İ.Y.Kraçkovski bu vozifəni öz tolobəsi İ.P.Kuzmino tapşırdı.
Lakin bu vozifoni yerino yetirmok üçün, hor şeydon əvvəl, nisbəton düzgün
olan ərəb mətni tapmaq lazım idi. Bütün Avropa dillorinə edilən torcümələr
ya tarixon sən zamanlara aid olan nüsxəlordon, ya da moşhur fransız şorqşii-
nası Silvester-de-Sasinin 1816-cı ildo altı m iixtəlif nüsxə osasında tərtib et-
diyi tonqidi mətndon edilirdi. Toqribən biitün tənqidi mətnlordə olduğu kimi,
Silvester-de-Sasinin tortib etdiyi nüsxo do subyektiv xarakter daşıyırdı vo
onu nöqsansız hesab etmok olmazdı. Nohayət, 1905-ci ildo Şeyxonun Bey-
rutda nəşr etdirdiyi “Kəlilo vo Dimno” meydana çıxdı. Şeyxonun nəşr etdir-
diyi “Kolilo və Dimno"nin orijinal olyazması mövcud nüsxəlordon qodim idi
(1339-cu ildə yazılmışdır). Bundan olavə mətnlərin müqayisəsi onun “Pan-
çatantra”ya vo Suriya torcümolorinə daha yaxın olduğunu göstərir. Bəzi ifa-
dəlor, bədii ibarəlor öz tobiotlori etibarilo daha qədim üsluba uyğun gəlirdi.
Lakin bütün bunlara baxmayaraq, onu pəhlovi (orta fars) dilindoki “Kolilo vo
Dim no” nin tam torcüməsi hesab etmok olmazdı. H orhalda Şeyxonun bu noşri
İ.Y.Kraçkovskinin fıkrincə, elmi nöqteyi-nozərdən irəliyə doğru atılan bir
addım idi'. Bütün bunları nozoro alan mütorcimlər Şeyxonun noşrini osas
götünnok qorarına goldilor.
Şeyxonun noşrindon rus dilino edilon tərcümə başlıca olaraq İ.P.Kuzmin
torofındoı, ycrino yetirilir, lakin 28 may 1922-ci ildo onun ölümii bu əsori başa
çatdırmağa imkan vermir, kitabın qalan hissosini tərcümo edib tam şokildo çap
etdirmok onun müollimi İ. Y.Kraçkovskinin öhdəsinə düşür. İ.Y.Kraçkovski bu
barodo belo yazır:
“Torcümənin osas hissosi Şeyxonun birinci nəşri üzro holə 19 2 0 -2 1-ci
illərdo İ.P.Kuzınin torofındən yerino yetirilmişdir; torcüməni tam işloyib başa
çatdırmaqda ölüm (28 may 1922-ci il) ona mane oldu. İ.P.Kuzminin torcümo-
də çotinlik çokib boş buraxdığı bozi yerləri tamamlamaq, onun olyazmalan
içərisindo tapılmayan hissolori isə bütünlüklə tərcüm ə etmok onun müollimi-
nin (yoni İ.Y.Kraçkovskinin - R.S.) öhdəsinə düşdü. Bu sonuncular o qodor
do çox deyildi: olyazmasının üzünü köçüronin müqoddiməsi, Behnudun mii-
qoddimosinin başlanğıcı, İbn-ol-M üqəffanın müqoddimosi, “Şir vo Öküz
fosli”nin bir hissosi vo kitabın sonu”2.
Demok lazımdır ki, bu tərcüm ə yalnız rus dilino deyil, bolko bütün Av-
ropa dillorino edilon torcümolorin on düzgün vo on solisidir. Bu gözol
torcümonin ikinci çapı 1957-ci ildo Moskvada “Şərq odobiyyatı noşriyyatı”
torofmdon, moşhur sovet şorqşünası Y.E.Bertelsin müqoddimosi ilo nofıs
şokildo yenidon çap edilmişdir3.
1 MM.KpuHKOHCKuü. H ifipanıibie cowHiıenHsı. II
t o m
,
M., c rp . 439.
2 Y eno orada, səh. 440.
' “ Ka^iHJia
h
JİHMiıa” , nepeBOÄ c apaöc'Koro H.IO.KpaHKOBCKoro,
H . n . K y ı ı . M H -
ııa, H3jıaHHe
B'ropoe,
HmarejibCTBo B o c to h h o h jiHTepaTypw. M. 1957.
Dostları ilə paylaş: |