Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N


“Kəlilə  və  Dimnə”nin  başqa  Şərq  dillərinə  tərcümələri



Yüklə 14,08 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/124
tarix17.01.2018
ölçüsü14,08 Kb.
#21406
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   124

“Kəlilə  və  Dimnə”nin  başqa  Şərq  dillərinə  tərcümələri
Ərob  vo  Suriya  dillori  nəzərə  alınmazsa,  “Kəlilə  və  Dimnə”nin  başqa 
şorq  dillorinə  torcüməsindən  danışdıqda,  birinci  növbodə,  onun  fars  dilinə 
edilmiş  torcümolori  nəzər-diqqəti  özünə  colb  edir.  Bu  torcümələr  yalnız  öz 
qodimliyi  ctibarilə  deyil,  “Kəlilə və D im nə”nin başqa xalqlar arasında yayıl- 
ması,  ona  çoxlu miqdarda nəzirələr yazılması,  bu  ədəbi  tarixi  abidəyo  dünya 
ohomiyyəti  qazandmnası  ilə  də  çox  əhəmiyyotlidir.  Əgor bütün  Avropa  dil- 
lorino  cdilon  torcümolərin  əsasmı  “Kəlilo  və  Dimno”nin  orob  nüsxəsi  toşkil 
cdirso,  bütün  qalan  Şorq  dillərinə  orta,  yaxın  və  uzaq  şorq  xalqlarının,  Orta 
Asiya  və  Qafqaz  xalqlarının  dillərinə  edilən  torcümələrin  osasını  iso  başlıca 
olaraq  fars  nüsxosi  təşkil  edir.  Maraqlı fakt burasıdır ki,  fars  dilindən  yenidən 
orob  dilino  tərcümo  etmək təşəbbüsləri  do  olmuşdur.
Tarixi  məxozlərin  verdiyi  məlumata göro,  “Kolilo  vo  Dimnə”ni  ilk  dəfə 
fars dilino torcümo edon tacik-fars şerinin banisi  hesab  cdilən  Rudoki  olmuş- 
dur.  Rudokinin  1100  illiyi  münasibətilo  onun  hoyat  vo  yaradıcılığı  haqqında 
olduqca  çox  yazılmışdır.  Ona  görə,  biz  burada  yalnız  “Kolilo  vo  Dimnə”  ilo 
olaqodar olan  məsolələrdon bəhs  etməklo  kifayotlonocoyik.
Rudokinin  “Kəlilə və Dimno” si gəlib bizo çatmamışdır,  onun tam şokildə 
torcümo edilib-edilmədiyi  do hələlik qəti  müoyyon  edilməmişdir.  Lakin ayrı- 
ayrı  tozkirələrdo,  lüğətlərdə,  ədəbiyyat kitablarında bu  haqda  məlumat verilir 
vo  Rudokinin torcümolərindon  misallar gotirilir.
Rovayoto  görə,  Samani  şahlarından  Nosr  bin  Əhmodin  omri  ilo  onun 
voziri, görkomli  dövlət xadimi, moşhur Tobori  tarixinin  miitorcim və tofsirçisi 
Əbdiil  Fozl  Məhommod Bələmi (974-cü ildo vofat etmişdir) “Kolilo vo Dim- 
no”nin  orobcəsini  farsca  Rudokiyə  oxumuş,  Rudoki  iso  onu  nəzmo  çək- 
mişdir.
Firdovsi  do  həmin  hadisoyə  işaro  edorok  “Şahnamo”do  yazır:
c j    4-aU 
Ij  o_lj  j|j>S
l j » J j £ l  
( j j i a .   (jJ İ  ı l l i u j  
İJ   O ^ j s i j j   U j S   tİLulJJJJ
Torcüməsi:
M iitorcim   oxudu,  ho r  fosli,  babı,
Dcdi  R udokiyo  bütün  kitabı.
Şair do  sözlordon  d ü rr  tap a-tap a,
FJo  bil  m irvari  düzürdü  sapa.
Rudəkinin  “Kolilo  vo  Dimnə”si  oldo  olmadığı  üçün  onun  bodii  xüsusiy- 
yotlori,  kamilliyi haqqında tam  fıkir yiirütmok çotindir.  Lakin  buna baxmaya-
raq,  porakəndo  halda tosadüf edilon parçalar Rudokinin “Kəlilo vo  Dimnə"ni 
böyük  moharətlə,  mümkün  qodor orijinala  yaxın  torcümə  etdiyini  göstərir.
Rııdokidən  sonra  “Kolilo  vo  Dimno”ni  fars  dilinə  şeirlo  tərcümə  etmok 
üçün bir sıra təşəbbüslor göstorilmiş,  lakin onlar böyük müvəffoqiyyət qazan- 
mamış  vo  gözlonilon  notico  verməmişdir.  Bunların  içərisində  nisbətən  tam 
olub,  'ndiyo  qodər öz  ohəmiyyotini  itinnoyəni  655-ci  (1257/58)  ildə  M olik- 
üş-Şüəra Əırıir Bohaoddin  Əhmod  Qaani  torəfındon edilmiş tərcümədir.  Yeri 
gəlm işkən,  demək  lazımdır ki,  “Kəlilo vo  Dimnə”nin şeirlə  tərcümələri  şöh- 
rət  tapa  bilmomiş  vo  bu  nüsxolor  başqa  dilləro  tərcümə  edilmək  üçün  əsas 
götürülməmişdir.
“Kolilo vo Dimno”nin nosrlə edilon tərcümələrinin müqoddəratı  iso tama- 
milo  başqa  cür olmuş,  onlar yuxarıda qeyd  edildiyi  kimi,  toqribən,  bütün  Şorq 
xalqlarının  dilino tərciimo edilmok üçün orijinal  əsorkim i  götürülmüşdür.
İlk dəfo “Kəlilo və Dimno”ni ərəbcodən farscaya çevirən, çox ehtimal ki, 
Bolomi  olmuşdur.  Qodim  əlyazmalarında,  “Şahnamə”nin  bəzi  müqoddimo- 
lərindo  bu  barodə  molumat vardır1.
M əxozlordən  bolli  olur  ki,  vaxtilo  bu  tərcümə  çox  böyük  şöhrot  tapmış, 
əldon-əlo,  ölkodon-ölkoyo  keçmiş,  çinlilor  ona  tosvirlər,  şokillər  əlavo  edo- 
rək  çin  dilino  çevirmiş  ona  daha  nofis  və  gözəl  bir tortibat  vermişlor.  O,  Ru- 
dəkinin  torciimosi  üçün osas olmuşdur.  T əəssüf ki, bu tərcümə bizo qodor go- 
lib  çatmamış,  onun  taleyi  elm  alomino  naınolum  qalmışdır.
“ Kolilo  vo  Dimno”nin  fars  dilinə  ilk  mütərcimi  Nosrullah  bin  Mohom- 
mod  bin  Əbdülhomid  Əbül  Moali  hesab cdilir.
O, 
Əbül  Moali  adı  ilo  şöhrot  tapdığından  burada  biz  do  onu  yalnız  bclo 
adlandıracağtq.
Bir  sıra  başqa  tarixi  şoxsiyyotlor  kimi,  Əbül  Moalinin  do  hoyat  vo  ya- 
radıcılığı  tam şokildo molum  deyildir.  Tarixi  moxozlor,  tozkirolor onun  dövlot 
xadimi  olmaqla  borabor  istcdadlı  şair,  mütorcim  olduğunu  da  qeyd  edirlor. 
Əbıil  Moali  öz  dövrünün  görkomli  alimlori  ilo  dostluq  etmiş,  tcz-tcz  toşkil 
edilon odobi  moclislordo  iştirak etmiş,  mütoroqqi,  maarifporvor şoxsiyyotlorlo 
sıx  olaqo  saxlamışdır.  O,  torcüırıo  ctdiyi  “Kəlilo vo  Dimno”yo  bir müqoddimo 
do  yazmış,  burada  öz  torcümeyi-halına aid  bozi  molumatlar vennişdir.
Əbül  Moalinin  “Kolilo  vo  D im no”yo yazdığı  müqoddimo,  osason,  Q oz- 
novi  siilalosini  vo  onun  son  nümayondosi  Bohram  şahı  modh  etmoyo  hosr 
olunmuş,  orada  “Q uran”  ayolorindon  sitatlar  gotirilmiş,  İbn-ol-M üqoffanın, 
Büzürgmehro aid edilon  müqoddiməlorin bir sıra yerlori  olduğu kimi  saxlan- 
mışdır.  Ona  göro  do  biz  onu  tam  şəkildo  tərcüm o  etmoyi  lazım  bilmodik.
1  Ə h d ü l  Ə zim   Qarib.  M ontoxobe  K olile  vo  D im ne  boraye  dobirestanha,  Tchraıı, 
1320  hicri  şom si,  soh.  100  (fars  dilində).


Burada  yalnız  Əbül  Moalinin  tərcüm eyi-hahna,  “K əlilə  vo  Dimnə”ni  no 
üçün  torcümə  etm əsinə  aid  olan  hissələri  oxucuların  nəzərinə  çatdırm aq 
istəyirik.
Əbül  Məali  öz  əsrinin  ən  məşhur alimləri  hesab  edilən  Razi  M ohəmmod 
bin  Əbdülhəmid  İshaq,  Burhanəddin  Əbdürroşid  Nəsr,  imam  Ə li-ol-Xoyyat, 
Səid Neyməni, Əbdürrəhman Bosti, M əhəm m əd Seyfi,  M əhəmməd Nişapuri, 
Əbdülhomid Zahidi, İsmail  Rəbati, Mahmud  Sokzi,  Səid Xozi, Ədib Moboşşir 
Rizovi,  M əhəm m əd bin Osman  Bosti,  Mahmud Nişapuri  və  s.  ilə məclislərdo 
oturaraq  elmi  m əsələləri  müzakirə  etməkdən  çox  böyük  həzz  aldığmı  deyir. 
Bu  məclislərdo  bir  sıra  elmi-dini,  siyasi  və  ictimai  mosələlərin  təhlili,  yeni 
kitabların  oxunub  müzakirə  edilməsi  Əbül  Məalini  valeh  edir.  O,  işdən,  vo- 
zifədon ol çəkib belə məclislərdə iştirak etmoyi daha üstün tutur.  Lakin birdən 
ruzigarın  dağıdıcı  əli  onların  büsatım  pozur,  məclisin  üzvlori  dağılmalı  olur. 
Əbül  Məali  bunun  sobəbini  yazmır.  Ədəbi,  elmi,  siyasi,  dini  mübahisələrə 
alışmış,  yeni  fikir  deyib,  yeni  əqidə  eşitməyə  adət  etmiş  Əbül  Məali  bundan 
sonra öz təsollisini  yalnız kitablarda axtarmağa başlayır.  Bu  zaman əsrinin din 
alimlərindən  biri  hesab  edilən  Əli  ibn  İbrahim  “Kolilo  vo  Dimnə”  kitabınm 
yeni  əlyazmasım  ona  töhfə  gətirir.  “Kəlilə  və  Dimnə”nin  başqa nüsxəlori  ilə 
tamş  olmasına baxmayaraq bu əlyazması  Əbül Məalini  heyran edir,  oxuduqca 
marağı  artır.  Kitabdakı  dərin  fıkirlər,  incə  mənalar  onu  hoyəcana  gotirir.  O, 
“Kəlilə  və  Dim nə”ni  fars  dilinə  tərcümə  etmək  qorarına  golir.  Əbül  Məali 
“Kəlilə vo  Dimnə”nin moziyyətindən danışaraq onu ölüyə can  veron dormana 
oxşadır.  Hindistanda  ona  məhz  belə  qiymət  verildiyini  qeyd  edir.  Firdovsinin 
“ Şahnamo”sindo də buna işarə vardır.  Əbül  Moali  yazır:
“Hind  brəhmənlərindon  birinə  dedilər:  -   Belə  damşırlar  ki,  Hindistanda 
elə  dağlar  var  ki,  orada  biton  otlardan  hazırlanan  dormanlar  ölüyə  can  verir. 
Bu  dərmanları  necə  əldə  etmək  olar?  Brəhmon  cavab  verdi...  Bu,  bizim  ba- 
balar  tərəfındən  deyilmiş  rəmzi  sözdür.  Dağlar  oranın  alimləri,  ölüloro  can 
veron  isə  onların sözləridir,  cahil  adamlar bu sözlori  eşitdikdə dirilir və obodi 
hoyat tapırlar.  Bu  sözlər isə  “K əlilə  vo  Dim no”  adlanan  kitabda toplanmışdır 
vo  hind  şahlarınm  xəzinələrindo  saxlanır.  Əgor onu  tapdırıb  gotizdirə  bilsən, 
moqsədinə  çatarsan” .
Əbül Məali bu kitabm bir neçə dofo torcümo edildiyini  xatırladaraq  əlavo 
edir:
“M üqəffa oğlunun  (İbn-ol-M üqəffanın  -   R.S.)  torcüməsindon  və  Rudo- 
kinin  nəzmindən  sonra bu  kitabı  bir neçə  dəfə  torcümə  etmişlor,  hər kəs  söz 
meydanında öz qabiliyyətinə göro qəlom  oynatmışdır.  Lakin  onlar hikmətləri 
dərk  etmok,  müommaları  açmaq  dcyil,  hekayoləri  noql  etmok,  rovayətləri 
oxumaqla  vaxt  keçirmək  məqsədi  güdmüşlər.  Bundan  olavə,  indi  artıq  onlar 
tamamilə  itib ortalıqdan getmiş,  orobco oxuyub başa düşənlərin miqdarı xeyli
azalmışdır.  Belə  bir kitabın  itib-batmasına  imkan vermək olmaz,  onu yenidon 
tərcüm o  etmək  lazımdır” 1.
Əbül Məali belo  mühakimo yürütdiikdən  sonra onu torcümə etməyə baş- 
ladığmı  söyloyir.  Birinci  fosli  qurtardıqda bu  xəbor  Bəhram  şaha çatır.  Bəh- 
ram  şah  Əbül  Məalini  yanına  çağırtdırıb  homin  fəsli  oxutdurur,  çox  xoşuna 
gəlir,  axıra  çatdırmasını  omr  edir.  Əbül  Məali  əmri  yerino  yetirərək  “Kəlilo 
və  D im nə”ni bıitünlüklə fars dilino torcümo edir.  Lakin o,  Sadəcə torcümə ilə 
kifayətlonmir,  “Kolilə vo Dimno”yo hekayənin təbiətindən,  rəvayotin  sociy- 
yəsindon  asılı  olaraq  “Quran”  ayolorindon  misallar  gətirir,  dövrünün  məşhur 
şairlorinin,  xüsusilə  Mosud  Sod  vo  sənainin  şeirlərindən  istifadə  edir.  Tərcü- 
mə toqribon  536 hicri-qəm ərido (1143/44 miladido) başa çatdırıhr.  Bu “Kolilo 
və  Dim no”  Bəhram  şah  adı  ilo  şöhrot  tapır.  “Kolilo  və  D im nə”nin  tərcümosi 
Əbül  Məaliyo böyiik  şöhrot qazandırır, onun  hörməti get-gedo  artır.  Bu,  dost- 
ların  qolbindo  sevinc,  diişmonlorin  üroyindo nifrət oyadır.
Əbül  Moali  Xosrov  Molik bin  Xosrov şah  bin  Bohram  şah  (1 160-1186/87) 
dövründo  vəzirlik  monsəbino  çatır,  sonra  düşmənlorinin  soyi  nəticosində  həbs 
edilir, daha sonra şahm omri ilo edam olunur. Əbül Məalinin ölümü maarifpoıvor 
adamları  kədorlondirir,  bozilori  onun  haqqında qəsidolor də yazırlar.
Bir  neçə  osr  Əbiil  Moalinin  torcümosi  toxunulmadan  oldon-olo  gozir. 
Lakin  zaman  keçdikco  zövqlor  doyişilir,  dil  inkişaf edir,  üslublar  bir-birilo 
ovoz  olunur.  XVI  osrdo  torcümonin  dili  köhnolmiş,  ifadolori  yabançılaşmış 
nozəro  çarpır, onu  yenidon  işlomok,  mühitin toləbinə uyğun  bir şoklo  salmaq 
ehtiyacı  hiss edilir.  Teymurilor dövründo  Hüseyn  Bayqaranın  omri  ilo  “Kolilo 
vo  Dimno”  Hüscyn  Vaiz  Kaşifi  torofindon yenidon  işlonir.  Hüseyn  Vaiz  Ka- 
şifı  “Kolilo  vo  Dimno”ni  daha  tontonoli  vo  dobdoboli  ibarolorlo  bozoməyo 
başlayır,  sadə,  qısa  ifadoli  cümlolor  uzun,  gurultulu  torkiblərlo  ovoz  edilir, 
müasir vo  klassik  şaiıiordon  gotirilon  parçalar xeyli  artırılır,  yeni  omolo  golon 
variant “Ənvare Süheyl”, yoni  “Süheyli  ulduzunun  işıqları” adlanır vo  I lüseyn 
Bayqaraya  ithaf edilir.
Böyük moğol hökmdarı  Əkbor şah (1556-1605) dövründo “Kəlilo vo  Dim- 
no”  doğma  votoni  Hindistana  qayıdır,  burada  Əkbor  şahın  voziri  Əbülfozl  bin 
Mübarok  şah  (toqribon  1602-1603-cü  illordo  vofat  etmişdir)  “Ənvare  Siihey- 
li”ni  yenidon  işloyorok  onu  bir  az  sadoloşdirir  vo  əsorin  adını  “İyare  Daneş”, 
yoni,  “bilik  meyarı”,  “bilik  mohok  daşı”  qoyur.
“Kolilo  vo  Dimno”  sonralar  farscadan  müxtolif dilloro  torcümo  edilmo- 
yo başlayır, türk dilindo “ Hüm ayun-nam o” (XVI osr), adı  altında şöhrot tapır, 
1888-ci  ildo  türk  dilindon  özbok  dilino  torcümo  olunur.
1  “ K.
0
IİI
0
  vo  D im n o ” ,  T eh ran ,  536  h icri-q əm ə ri,  dibaço.


Yüklə 14,08 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   124




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə