edilməz mövqeyi nöqteyi-nəzərindən “K əlilə və D im nə”dən heç də az sevil-
m əyən “ 1001 gecə” kimi əsərlərin belə, “K əlilə və Dimnə” təsirindən kənar-
da qalmadığı hiss olunur. “Kəlilə və D im nə” mövzulannın ayrıca olaraq kitab,
mənzum hekayə, nağıl və rəvayətlər şəklində yayılması isə, demək olar ki,
artıq bütün dünya xalqlanm n ədobiyyatmda adi bir şəkil almışdır. İndi elə bir
təmsil, alleqorik hekayə tapmaq olmaz ki, o, “Kəlilə və Dimnə” ilə tanış olan
adamda assosiasiya əm ələ gətirm əsin, “Kəlilə və Dimnə” isə hələlik ən
qədim abidə olduğundan bütün bu əsərlər bilavasitə və ya bilvasitə onunla
əlaqoləndirilməsin.
“Kəlilə və D im nə” mövzusuna, daha çox Şərq ədəbiyyatmda təsadüf
edilir. Biz burada yalmz bədii ədəbiyyatda deyil, tarixi, fəlsəfı əsərlərdə də
“Kəlilə və D im nə” təsirini hiss edirik. Burada “K əlilə və Dimnə” dünə-döno
çap edilir, üzü köçürülür, ona nəzirələr yazılır, ayrı-ayrı təmsilləri nəzmə çə-
kilir. Böyük şair, yazıçı, filosof, alim və təbiblər bu kitablardakı hikmət inci-
lərini öz əsərlərinə daxil edir, vəzir-vəkillər, m ərifətli mürəbbilər hökmdar-
lara, şahzadələrə nəsihət edərkən onlara “K əlilə və D im nə” sözü ilə müraciət
edirlor. “K əlilə və D im nə”yə nəzirə olaraq “Mərzbannamə”, “Tutinamə”
kimi əsərlər meydana çıxır. XI əsrdə yaranmış “Qabusnamə”, XII əsrdə
yaranmış “Sindbadnamə” , XIII əsrdə yazılmış Sədinin “Gülüstan”ı “Kəlilə
və Dimnə”də təsadüf edilən mövzu, ibarə və ifadələrlə doludur. XIV əsrdə
yaşamış m əşhur Übeyd-Zakaninin “Siçan və pişik” dastanı bilavasitə “Kəlilə
və D im nə”ni xatırladır.
“Kəlilə və D im nə” mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatı üçün də çox yaxın
olmuşdur. Böyük Nizamidon başlamış müasir dövrümüzə qədər yazıçı və
odiblərimizin Azərbaycan ədəbiyyatm da təmsil, rəvayət və hekayələrdən
neco moharətlə istifadə etdiklərini görürük. Bunlarm bir qismi, demək olar ki,
bilavasitə “Kəlilə və D im nə”dən götürülmüş və ya ona nəzirə olaraq yazıl-
mışdır. Nizami özünün “Xosrov və Şirin” əsərində Xosrovu tərbiyə etmək, onu
ədalət yoluna qaytarmaq üçün “ Kəlilo və Dimnə” yə müraciət etməli olur.
Filosof Büzürgümid “Kəlilo və D im nə”dən 40 -a qədər təmsil söyləməklo
Xosrovu düz yola qaytarır. Xosrov tutduğu əm əllərdən peşman olur, ədalət
nuru onun qəlbinə dolur. Nizami Büzürgümidin dili ilə dediyi bu təmsillərdə
“K əlilə vo Dimno”nin osas m ahiyyətini açıb göstərmiş, onun tərbiyəvi gü-
cünü ən parlaq bir şəkildə nümayiş etdirmişdir.
Biz burada homin parçam veririk,
Büzürgümidin “Kəlilo vo D im nə”don damşması.
Büzürgümid birdən açıldı gültək,
Qırx m ənə açdı, qırx nağıl deyorək:
Ehtiyatlı olan uduzmaz, sözsüz,
Necə ki, qorundu aslandan öküz,
2
Boş arzuya uyma, bu, çox mahaldır,
Meymun xarrat olmaz, əbəs xəyaldır.
3
Tülkü nə gördüsə yırtıq təbildən,
Onu görəcəksən, hiylə işlətsən.
4
Zahid xirqəsini oğruya verdi,
Sən də xəsis olma, artırma dərdi.
5
Heç bir vaxt meyl etmə ilqar pozmağa,
Bilirsən ilana neylədi qarğa?
6
Gör balıq ycyənə neylədi xərçəng,
Onları yada sal, hiylədon ol çək.
7
Solom yeyən olma, unutma bir an,
Solom yeyon şirə neylədi dovşan.
8
Tordan xilas olan qoca balıqtək,
Candan keçon burdan qurtarar, bişək.
9
Morozdon ağılla olarsan azad,
Neco ki, pis ordon qurtuldu arvad.
10
Çaqqal, qurd vo qarğa birlik edirkon,
Xilas olmuşdular kinli dovodon.
11
Düşmonindon qurtar, tədbir tökərok,
Neco ki, tubandan qurtuldu ördək.
Apardı çox dillər başı torpağa,
Buna ibrət verir ördək, tısbağa.
13
Yaramazdan gen dur, qov kənar olsun,
Gördünmü neylədi toyuğa meymun?
14
Hiyləylə xalq malı yeyilməz, inan,
Nə aldı cahildən alim, bazirgan?
15
Ağıllıya qarşı olsan hiyləgər,
Qurbağatək başm bu yolda gedər.
16
Dəmir yeyən siçan, inanma əbəs,
Qırğı uşaqları apara bilməz.
17
Çadırı yandıran naqqaş kimi sən,
Hiylogərlik etmə, əl çək hiylədon.
18
Ağıllı adamla yaşar solamot,
Nadanın dərmanı törodər illot.
19
Zomanə torundan biliklə qurtar,
Neco ki, qurtardı bozəkli quşlar.
20
Tor kosən siçandan, dinməz qarğadan,
Vəfadarlıq öyron, ey nazlı canan!
21
Zülm ilo bir arpa alma insandan,
Qızıl əvoz verdi arpaya siçan.
22
Çox da lovğalanma, yay tutan qurdtok,
Oxa tutar soni qofləton fəlok.
23
Ağıllılar kimi tamahı et az,
Qarğanın bayquşla dostluğu tutmaz.
24
Fillori qovmuşdu çeşmədən dovşan,
Kiçik görünmosin gözüno düşman.
25
Tamahı buraxdı, hiyloni atdı,
Oruc tutan pişik ruziyə çatdı.
26
Hiyloyo ol atsa, hor kos pişiktək,
Qoyunun gözünə görünər köpok.
27
Gör oğrudan qorxub neylədi arvad,
Fitnokarlıq etmo, vofaya əl at.
28
Düşmonlor vuruşsa, qazandın işi,
Oğru ilo divdon qurtardı kişi.
29
Arvadın mokrino göz yumdu xarrat,
Son gözünü yumma, belodir hoyat.
30
Siçandan ibrot al, tayını tap son,
Piso yoldaş olma, gor pis deyilson.
31
Üz döndor dünyadan, xilas ol, canan,
Böylo qurtarmışdı meymun bağadan.
32
F.şşok olma kimi, hoyatda qafıl,
Qoflotdo mohv etdi, onu tülkii, bil.
33
Xurma siçanına öldüron zahid,
Yaman zülm cylodi, ondan hozor et.
- * * ç :) 29 r ' j
»
Dostları ilə paylaş: |