Kərimov Erkin İnqilab oğlu Kommersiya banklarında veksel əməliyyatları
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
Digər nəzəriyyəyə əsasən veksel tipli maliyyə alətləri Çində kağızın ixtirası ilə yaranıb.Tan sülaləsinin hakimiyyəti dövründə (VIIIəsr) pul köçürmələri üçün feyçyan (uçan pul) adlandırılan vasitədən geniĢ istifadə olunurdu.Sun (XI əsr) sülaləsi dövründə isə bu ödəniĢ vasitəsinə çevrilir və binçyan (rahat pul) adlandırılır. Vekselin yaranması barədə mövcud nəzəriyyələrə ümumi Ģəkildə baxaraq onun tarixinin dörləĢdiriməsi üzərində dayanmaq lazımdır.Qeyd edim ki, bu cür tarixi dövrləĢdirmənin bütün üsulları real tarixi hadisələrin yenidən qurulmasına yönəlmiĢ məntiqi modellər kimi nisbidir.
Ona görə də maliyyə alətlərinin (o cümlədən veksel) tarixi dövrləĢdirməsi həmiĢə Ģərti olacaq. V.Endeman “roman-kanonik təlimin iqtisadiyyat və hüquqa dair tədqiqatlar” (1874) əsərində, fərqli yanaĢma təklif edərək veksel tarixində 3 dövrü vurğulamıĢdır: XIV əsr baĢlayana qədər (ilkin veksel sənədlərinin yaranması, hansıki veksel əməliyyatlarının hüquqi əsaslandırılması yox idi ) XIV əsrin ortalarından – XVI əsrin əvvəlləri (hüquqĢünas-ilahiyyatçıların veksel barəsində ilk iĢlərin yaranması;veksel əməliyyatlarının qanuniliyi barədə diskussiyalar) XVI əsrin əvvəli – XVII əsrin ortalarına qədər ((veksel əməliyyatları hüquqi əsaslandırılması;yarmarkalar dövrü;recambium əməliyyatlarının meydana gəlməsi) Veksel əməliyyatlarının daha bir tarixi təsnifat varianti T.Qul (1880-1957) tərəfində irəli sürülüb.O “Ġsveçrə iltizam hüququ”(birinci nəĢr - 1933 ) adlı kitabında veksel hüququnun inkiĢafında bu mərhələləri qeyd ayırır: XII-XV əsrin ortalarınadək (sadə veksel zamanı;vekselin borc sənədi kimi dövriyyəsi) XVcəsrin ortalarından – XVII əsrin ortalarınadək (köçürmə vekselin yaranma dövrü)
12
XVII əsrin ortalarından – XVIII əsrin sonlarınadək (indossamentli kommersiya vekseli dövrü) XIX-XX əsr (veksel hüququnun milli dövrü; T.Qul onu alman veksel hüququnun təĢəkkülü ilə bağlayır) Vekselin 3 ənənəvi – italyan,fransız,alman düvrünə qaldıqda isə V.A.Belovun fikrini bölüĢərək razılaĢıram ki vekslin tarixi dövrləri haqqında deyil, onun tarixi nöləri haqqında araĢdırma aparmaq daha məqsədə uyğundur. Bu sənədlərin öyrənilməsi əsasında R.Ruver veksel tarixində 5 mərhələnin olduğu ideyasını irəli sürüb. I dövr (1275-1350) müqavilənin yeni növü yaranıb; roma hüququna məlum olmayan-veksel mübailəsi müqaviləsi. II dövr (1350-XVI əsrin sonu) notarius aktı adi iĢgüzar məktubla əvəz olunub,hansı ki,tacir baĢqa Ģəhərdə olan müxbirinə ünvanlayırdı. III dövr (XVI əsrin sonu-XIX əsrin sonu) indossamentin yayılması ilə bağlıdır,beləliklə vekselin ilkin xarakterində dəyiĢikliklər baĢladı. IV dövr (XIX əsri sonlarından) veksel kredit alətinə çevrildi və beləlikə müxtəlif Ģəraitə uyğunlaĢmaq imkanı əldə etdi. V dövr XXəsrin ikinci yarısına aiddir veksel əməliyyatlarının unifikasiyası ilə bağlıdır. Veksel əməliyyatlarının tarixində yuxarıda göstərilən baxıĢları nəzərə alaraq,fikrimcə aĢağıdakı dövrləri fərqləndirmək daha optimal olar. 2 [16]
Qədim dünyada veksel prototipləriin yaranması.
2-
13
əsr ġəqr
ölkələrində veksel
analoqlarının yaranması- Çin,Hindistan,müsəlman ölkələri. XII-XIII əsr Ġtaliyada vekselin ilkin versiyalarının mövcud olduğu dövr (veksel 2 sənəddən ibarət olurdu-notarial təsdiqli akt və ödəniĢ məktubu). Yarmarkalar dövrü,vekselin mühüm əlamətlərininin olması. Ġndossament dövrü (Avropanın əksər ölkələrinə yayıldığı dövr). Veksel öhdəliklərinin formalaĢması dövrü (Alman veksel hüququnda veksel əməliyyatlarının hüquqi əsaslandırılması). XX əsrdən indiki dövrə (vekselin unifikaçiyası).
14
Vekselin səciyyəvi əlamətləri,növləri,rekvizitləri. Veksel, üzərində göstərilmiĢ ödəyicinin müəyyən pul məbləğinin təyin edilmiĢ müddətdə ödəməsinə dair Ģərtsiz borc öhdəliyidir. Yalnız pul vəsaitləri veksel öhdəliyinin obyekti ola bilər. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində 1004-1048-ci maddələr vekselə həsr
olunub. Azərbaycan Respublikasında veksellərin buraxılıĢı, alınıbsatılması,ötürülməsi, veksel üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməsi və veksel dövriyyəsi ilə bağlı əməliyyatların aparılması Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin 2 fevral 2000-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikasında veksellərin dövriyyəsi haqqında” əsasmasi ilə tənzimlənir. Bununla yanaĢı, Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 2000-ci ilin mayında ölkəmizdə Cenevrə Veksel Konvensiyasına qoĢulmaq haqqında Qərarda qəbul etmiĢdir. Veksellərin təsnifatı VEKSEL Növü üzrə Vekselver ənin hüquqi
statusu üzrə
Təminatı üzrə
Müddətlər üzrə Diskontların dinamikası üzrə Sadə
Köçür-mə ġəxsi
Dövlət Bank
Digər Təminatlı (əmtəə, maliyyə, təminedici) Təminatsız (dost (qarĢılıqlı), Müddətli Müddətsiz Diskontlu Faiz Ģərti ilə Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|