Kərimov Erkin İnqilab oğlu Kommersiya banklarında veksel əməliyyatları
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
26
müxtəlif variantları ola bilər. Veksel tədavülündə ödəmə müddətləri aĢağıdakı cür tətbiq olunur: 1. Ödəmə müddəti qətiləĢməyib, veksel təqdim olunduqda müəyyən olunur. Belə halda vekseldə “Təqdim olunduqda ödənilməli” qeydi göstərilməlidir. Bəzi hallarda vekselin ödəməyə təqdim oluna biləcəyi zaman kəsiyi təyin olunur. Belədə, vekselin hansısa konkret tarixdən tez ödəməyə təqdim oluna bilməməsi göstərilməlidir. Zaman kəsiyi təyin olunmayıbsa, veksel onun yazıldığı gündən baĢlayaraq bil il müddətində istənilən vaxt ödəməyə təqdim oluna bilər. 2. Ödəmə müddəti vekselin təqdim olunma tarixindən etibarən müəyyən sayda gün ərzində təyin olunur. Ödəmə müddətinin göstərilməsinin bu variantı, məsələn “Təqdim olunduqdan 30 gün sonra ödənilməli” qeydi ilə rəsmiləĢir. Təqdimolunma tarixi kimi ödəmə aksepti tarixi yaxud akseptə protest (etiraz) tarixi hesab olunur. Burada, vekselin tədavül müddəti nəzərə alınmalıdır ki, o da, bir ildən çox olmamalıdır. Buna görə də, veksel əvvəlcədən təqdim olunmalıdır ki, yazılma günündən etibarən onun tədavül müddəti ödəmə müddəti ilə birlikdə bir ildən çox olmasın. 3. Ödəmə müddəti yazılma günündən baĢlayaraq müəyyən müddət ərzində təyin olunur. Belə olduqda vekseldə “Ġrəli sürülmə günündən baĢlayaraq (filan qədər) gündən sonra ödənilməli” ifadəsi olmalıdır və yazılıĢ gününün səhərisi veksel ödəməyə təqdim oluna bilər. Lakin trassat göstərilən müddətin son günündə də vekseli ödəyə bilər. 4. Ödəmə müəyyən gündə edilir. Vekseldə ödəmənin konkret tarixi göstərilir. Yuxarıda deyildiyi kimi, veksel üzrə ödəmənin təxirə salınmaz yol verilməzdir. Lakin veksel tədavülü tarixi böyük olan ölkələrin təcrübəsindən o da məlumdur ki, cari fəaliyyətdə ödəmə tarixinin uzadılması tələb olunur. Bunun üçün vekselin üz tərəfində “ödəmə tarixi (filən tarixə) qədər uzadılmıĢdır” qeydi edilir. Qeydin qüvvəyə minməsi üçün veksel üzrə borclu olan bütün Ģəxslərin imzası tələb olunur. Bu Ģəxslərdən hansası yeni ödəmə tarixi ilə razı olmadıqda, o, əvvəlki ödəmə vaxtı keçdikdən sonra veksel üzrə öhdəlik daĢımır. Ödəmə tarixinin təxirə salınmasının 27
baĢqa yolu ödəmə tarixi uzadılmıĢ yeni vekselin yazılmasıdır. Belə halda, əvvəlki veksel ödəyici yeni aksept etdikdən sonra ona qaytarılır. Hansısa üçüncü Ģəxsin veksel üzrə ödəyici təyin edilməsi vekselin domisilyasiyası adlanır. Vekselin domisilyasiyaya məruz qalması onun mətnində “ödəmə (filən) bankda ifadəsinin olmasından bilinir. Adətən bu vəzifəni bank yerinə yetirir. Bank veksel üzrə borclu olan Ģəxslə onun veksellərinin domisyasiyası barəsində müqavilə bağlayır. Müqaviləyə əsasən bank müĢtərinin veksellərini ödəyir, veksellərin ödəniĢə təqdim edilməsi qaydasına riayət edir. Qeyd olunmalıdır ki, bank müĢtərinin vekselləri üzrə ödəmələri yalnız müĢtəri tərəfindən müvafiq pul məbləğləri əvvəlcədən təqdim olunduqda həyata keçirir. Əks halda bank vekselləri ödəməkdən imtina edir.
28
Vekselin hesablaşma vasitəsi kimi kommersiya kreditində rolu. Veksel krediti banklar tərəfindən veksel sahiblərinə və təchizatçılar tərəfindən alıcılara verilən kredit növüdür.Müəsisələrə xas ilk formas öz alıcı və sifariĢçilərinə geniĢ kommersiya krediti təklif edir və uyğun olaraq samballı veksel portfelinin bir hissəsini banka uçot üçün təqdim edir.Müəssisələr əhəmiyyətli veksel portfelinə malik olmadığı təqdirdə təchizatçı tərəfindən verilən veksel krediti növündən istifadə edə bilər- öz tədarükçülərinə yazmaq olar sonuncu isə onu alıcının bankına sata bilər. Müəssisə eyni zamanda onun kredit ödəmı qabiliyyətinə uyğun olan həm adi həm də veksel kreditindən istifadə edə bilər.Beləliklə bir qayda olaraq veksel krediti alıcılara,adi kredit is satıcılara lazımdı.Həmçinin sonuncunun da özünəməxsus forması ona da xüsusi borc hesabının açılması ilə bağlıdır.Hüququ baxımdan bu ikisi arasındakı fərq ondan ibarətdir ki, vekselin uçotu zamanı veksel indossament vasitəsi ilə banka təqdim olunur və bank veksel sahibi olur. Bank qarĢısında öhdəliklərin yerinə yetirilmədiyi halda veksel girova verilir və bu onun üzərində müĢtəri hüquqlarının itirilməsi deməkdir. Bank üçün adi kredit müqaviləsinin və ya veksel krediti müqaviləsinin bağlanması arasındakı fərq nədən ibarətdir?
Kreditin veksel forması daha çevikdir və etibarlıdır.Veksel bankda təsərrüfat əməliyyatlarından sonra peyd olur bu da kreditin verilməsi əsaslı və etibarlı edir.Bütün əməliyyatı təhlil etməyə ehtiyac qalmır yalnız müĢtərinin ödəniĢ qabiliyyəti təhlil olunur.Nəhayət,hüquqi baxımdan veksel kreditin ödənilməsinin etibarlı təminatıdır. 6 [20]
Beləliklə,müəssisə ödəniĢ müddəti çatanadək indossament vasitəsilə vekselə aid bütün hüquqları banka verə bilər, veksel məbləği almaq yerinə isə vaxtından əvvəl pulun alınmasına görə azaldılmıĢ uçot fazi dərəcəsi əldə edə bilər.Məbləğin ödənilmədiyi təqdirdə belə bir müqavilənin adi Ģərti olaraq ödənilməmiĢ və etiraz
6-
Зорин Н.А. Обязанности "вторичных" должников по векселю 2001 г. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|