Kərimov Tofiq Mirzə oglu

---

 

 

İLTİFAT ŞAHSEVƏN (ƏLİYARLI), 

TAHİR BEHBUDOV 

 

 

 

 

 

 

 

 

İSTİQLAL FƏDAİLƏRİ –  

AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİNİN

 

DAXİLİ İŞLƏR NAZİRLƏRİ  

VƏ SİLAHDAŞLARI 

(1918-1920) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bakı – Mütərcim – 2013 

---

 

2 

Redaktor:    

Zülfüqar Şahsevənli 

 

Elmi redaktor:  

Şikar Qasımov 

tarix elmləri doktoru, professor 

 

Məsləhətçi:  

Yəhya Əliyev 

Ankara Türk Dünyası Araşdırmaları 

Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının akademiki, 

Avropa (Hannover) Universitetinin hüquq  

və tarix üzrə doktoru, professor 

 

Rəyçilər:    

Əzizə Nəzərli 

tarix üzrə fəlsəfə doktoru 

 

Bəhram Məmmədli 

tarix üzrə fəlsəfə doktoru 

 

Ənvər Çingizoğlu 

genealogiya üzrə tədqiqatçı, etnoqraf, jurnalist, 

AzTV-nin əməkdaşı 

 

İ.Əliyarlı, T.Behbudov. İstiqlal fədailəri  –  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  daxili 

işlər nazirləri və silahdaşları (1918-1920-ci illər).  Bakı: Mütərcim, 2013, – ... s. 

 

Kitab  xalqımızın  dövlətçilik  tarixində  özünəməxsus  yer  tutan Birinci Respublika-Azərbay-

can Xalq Cümhuriyyəti dövründə milli istiqlalımızın keĢikçiləri olmuĢ, ölkədə qayda-qanunun, hüquq  

mühitinin    formalaĢmasında,  ictimai  asayiĢin  bərqərar  edilməsində  və  cinayətkarlıqla  mübarizəsində 

müstəsna xidmətlər göstərmiĢ daxili iĢlər nazirlərinin, onların siahdaĢları  və məsləkdaĢlarının,  habelə  

bu      yöndə    fəaliyyət    göstərmiĢ  digər    Ģəxsiyyətlərin    həyat  və    fəaliyyətindən  bəhs  edir...  Kitabda 

Cümhuriyyətmizin  daxili  iĢlər nazirlərinin  həyata   keçirdikləri islahatlar,   yeniliklər,   kadr  təyi-

natları və ictimai asayiĢimizin, vətəndaĢların  hüquq və azadlıqlarının, Ģəxsi  həyatının qorunması əm-

lak    toxunulmazlıqlarının    təmin  edilməsi  ,  habelə  cinayətkarlıqla      mübarizə    sahəsində    gördükləri  

tədbirlər  və s.  öz  əksini  tapmıĢdır.  Oxucular  burada daxili  iĢlər  nazirləri  vəzifəsində çalıĢmıĢ və 

fərqli  xarakterlərə malik Ģəxsiyyətlər, 1918-1920-ci illərdəki  mürəkkəb ictimai-siyasi  proseslər  fo-

nunda  gördükləri  iĢlər, bu  iĢlərin   müsbət  və mənfi  tərəfləri,  fərdi   həyatları  və insani  keyfiy-

yətləri,  habelə onların aqibətləri  ilə  tanıĢ  ola bilərlər... 

Kitabdan  Azərbaycan  Respublikası  Daxili  ĠĢlər  Orqanlarının  əməkdaĢları,  DĠN-in  tədris  mü-

əssisələrinin  müdavimləri,  hüquq  və tarix  fakültəsinin  tələbələri,  həmçinin  geniĢ  oxucu  kütləsi  bəh-

rələnə  bilər. 

 

Azərbaycan Respublikasının müəlliflik hüququ haqqında qanunla qorunur  

(Bax: Müəlliflik hüququ  və əlaqəli  hüquqlar  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının   

Qanunu, 5 iyul 1996-cı il, nömrə 115-1). Kitabın istifadəsi ilə bağlı bütün müstəsna  hüquqlar 

müəlliflərə  məxsusdur. Kitabı müəlliflərin və nəĢriyyatın yazılı icazəsi olmadan bütövlükdə 

və yaxud  hissə-hissə dərc etdirmək qadağandır.  

 

Ə

026

0505040000

 

25-13

 

 

© И.ġahsevən (Ялийарлы), Т.Бещбудов, 2013 

---

 

3 

 

 

MÜNDƏRİCAT 

 

 

Redaktordan ............................................................................................ 5 

 

Ön söz ..................................................................................................... 7 

 

Birinci fəsil 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxili iĢlər nazirləri ........................ 10 

 

Ġkinci fəsil 

Azərbaycan Cümhuriyyəti daxili iĢlər nazirlərinin silahdaĢları ............. 264 

 

Nəticə ...................................................................................................... 428 

 

Xronologiya ............................................................................................ 430 

 

Kitabda iĢlənən əcnəbi (ġərq və Avropa) mənĢəli sözlərin  

izahı və Ģərhlər ........................................................................................ 431 

 

Sxemlər ................................................................................................... 453 

 

Ġstifadə olunmuĢ mənbələrin, ədəbiyyatın təsnifatı və siyahısı .............. 473 

 

Müəlliflər haqqında ................................................................................ 491 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

4 

 

 

 

 

---

 

5 

 

REDAKTORDAN 

 

 

XX  əsr  inqilabları,  qanlı  müharibələri,  kütləvi  repressiyaları, 

dramatik hadisələri ilə milyonlarla insanların, bütöv nəsillərin, xalq-

ların taleyinə, ömrünə-gününə,  yaddaĢına qara-qırmızı hərflərlə  ya-

zıldı. Bu təzadlı rəng tandemi, bağrıbadaĢ, qolboyun qan və zülmət 

xofu insanların az qala genetik xəstəliyinə çevrildi. 

Qırmızı  qan, qara dərd,  kədər  ələm  rəngidi. Xalqımız bu qa-

nın, zülmətin, kədərin son ucunda, əsrin bu baĢında iĢığa, aydınlığa, 

azadlığa, müstəqilliyə qovuĢdu. QovuĢdu... amma bir gözü gülsə də, 

bir gözü qan ağladı. 

Azərbaycanın  müstəqilliyində,  azadlığında  böyük  oğulların, 

tarixi Ģəxsiyyətlərin rolu, xidməti danılmazdı. Dan ulduzu kimi xal-

qı,  milləti  öz  dalınca  aparan,  onu  yaman  yellərdən  qoruyan  belə 

oğullarımızın neçəsi düĢmən gülləsinin, məkrli oyunların, xəyanət-

lərin qurbanı oldu. 

Böyüklərin faciəsi böyük olur. Ġllər uzunu imperiya maĢınının 

süzgəcdən keçirdiyi, düĢünülmüĢ Ģəkildə unutdurmağa, qaralamağa 

çalıĢdığı böyük Ģəxsiyyətlərimizi xalqımıza zaman-zaman əyri güz-

güdə  göstərməyə  çalıĢdılar.  Amma  hər  Ģeydən  ucada  dayanan  əla-

həzrət vaxt, zaman “yağı yağ,ayranı ayranlıq etdi”. Bu yerdə Məm-

məd Arazın qızıl mismara bənzər misraları necə də yerinə düĢür: 

 

Zaman gözlüyünü gözünə taxsa 

Yerlər də yerində oturacaqdır. 

 

Bəli, müdrik zaman gözlüyünü gözünə taxdı və biz gördük ki, 

XX  əsrin  əvvəllərində  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətini  yaradan, 

onu  qısa  müddətdə  dünyaya  tanıdan  qüdrətli  dövlət  xadimlərimiz, 

diplomatlarımız  hərbçilərimiz, sərkərdələrimiz olub. 

Azərbaycan  dövlətçiliyinin  2  ilə  yaxın  gecə-gündüz  keĢiyini 

çəkən, uğrunda canından keçən qüdrətli oğullarımızın ömür yolundan 

bəhs edən bu kitab həm də xalqımızın Ģərəfli tarixidir, əziz oxucu! 

---