Kərimov Tofiq Mirzə oglu

 

159 

tərəfinə  keçmişdi.  Andronikin  dəstəsi  həmin  andan  öz  dəstəsiylə 

general-leytenant  Çernozubovun  kamandan  olduğu  rus  qoşunla-

rının  tərkibində  türklərə  qarşı  vuruşmuşdu.  Odur  ki,  çar  ona 

general-mayor  rütbəsi  vermişdi.  1915-ci  ilin  iyulunda  Van  gölü 

bölgəsində  gedən  hərbi  əməliyyatlar  zamanı  fəallaşmış  rus 

qoşunlarının  tərkibində  Andronikin  başkəsənləri  fürsət  düşən  kimi 

türk  əhalisinə  kütləvi  divan  tutduğu  üçün  Türkiyə  hökuməti  bu 

üzdəniraq ”gneralı” qanundankənar elan edərək, həm də ingilislərə 

və  amerikanlara  “qulluq”  göstərdiyinə  görə  onların  agenti  kimi 

bəyan  etmişdi.  Sonralar  türklər  Andronik  paşanı  ələ  keçirmiş, 

Türkiyənin  “sirrıləri”ni  ingilis-amerikan  kəşfiyyatına  satdığı  üçün 

onun  qulağını  kəsib  buraxmışdılar.  Görkəmli  Rusiya  diplomatı  və 

xarici  işlər  naziri  G.V.  Çiçerin  də  Androniki  “Antantanın  cəsusu” 

adlandırmışdı. ”Qulağı kəsik Andronik” isə qaçıb İrəvana gəlmişdi. 

O,1918-ci ildən Naxçıvana hücumlar təşkil edirdi.Daşnak Ermənis-

tan  Respublikasının  xidmətindən  yararlanan  “general”  Andronuk 

Dronun,  Kerinin,  Muradın  və  b.  qaniçən  erməni  silahlı  dəstələrinə 

komandirlik edərək,  Azərbaycan Cümhuriyyətinin sərhədlərinə,  xü-

susilə, Zəngəzura və Qarabağa tez-tez hücumlar yaradır, vəhşiliklər 

törədirdi...  Qafqazda  sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  və  möhkəm-

ləndikdən sonra daha burada qala bilməyən A.Ozanyan tabeliyində 

qalan  680  nəfərlik  başkəsənlər  dəstəsinin  müşayiəti  ilə  xaricə  keç-

mişdi... O, Amerikada yaşayırdı. Bəzi memuarları 1921-ci ildə ABŞ-

da erməni  dilində  çapdan çıxan “Erməni  əlahiddə  zərbə hərbi  his-

səsi”  adlı  kitabda  toplanmışdır...  A.Ozanyan  1926-cı  ildə  Amerika 

qəzetlərindən birində “Mən hələ qayıdacağam” adlı müsahibə ver-

mişdi.  Ermənistanın  “milli  qəhrəmanı,  Qarribaldisi”  adlandırılan 

Andranik  Ozanyan  1962-ci  ildə,  ABŞ-da  62  yaşında  ölmüşdür. 

1965-ci ilin fevral ayında İrəvanda Andronik Ozanyanın anadan ol-

masının  100  illiyi  təntənə  ilə  qeyd  edilmişdi.2000-ci  ildə  meyidi 

ABŞ-dan Yerevana gətirilərək, yenidən dəfn edilib... 

“DaĢnaksütyun”  (“Ġttifaq” deməkdir)  burjua-millətçi partiya-

sı  –  “Erməni  inqilabi  ittifaqı”  adlanan  burjua  millətçi  partiyası 

1890-cı  ildə  Tiflisdə  yaradılmıĢdı.  Onun  yaradıcıları  və  görkəmli 

xadimləri  Xristofor  Mikaelyan  (1859-1915),  Simon  Zavaryan,  Ste-

fan  Zoryan,  Vahan  Papazyan  (1868-1923),  Armen  Qaro  (Pas-

---

 

160 

termasyan  Armen  Qaro)  (1873-1923).  Türkiyə  ermənisi  idi.  1908-

1914-cü  illərdə  Türkiyə  Parlamentinin  deputatı  olmuĢdur),  Karo 

Sasuni,  Aleksandr  Xatisov,  Qaregin  Njde,  Ovanes  Kaçaznuni, 

Vratsyan Simon, Akop Zavriyev,Milkael Varandyan,Knuni Malum-

yan  (1860-1915),  Qərib  və  baĢqaları  bildirirdilər  ki,  ”DaĢnak-

sütyun” Türkiyə ermənilərini Osmanlı zülmündən xilas etmək məq-

sədilə  yaradılmıĢdır.  Onlar  erməni  “genosidi”nin  əsas  təĢkilatçıları 

olan  “Ģəxslər”in  məhvi  barədə  qərar  qəbul  etmiĢdilər.  1892-ci  ildə 

Ġsveçrənin  Cenevrə Ģəhərində 32 nəfərin iĢtirakı  ilə partiyanın  1-ci 

qurultayı keçirilmiĢdi. Qurultayda ”DaĢnaksütyun”unun erməni “zi-

novarlar” adlanan əsgərlərindən ibarət dəstələrin yaradılması barədə 

qərar  qəbul  edilmiĢdi.  ”DaĢnaksütyun”un  ideloqlarından  biri  Ova-

nes  Kaçaznuni  yazırdıki,  partiyanın  ABġ,  Fransa,Yunanıstan,  Ġran 

və digər ölkələrdə filialları vardır... Bununla əlaqədar həyata keçiri-

ləcək  terror  aktları  seriyası  Ģərti  olaraq  “Nemezis”  adlandırılmıĢdır 

(yunan  ilahəsi  Nemezidanın  adından  götürülmüĢdür).  1919-cu  ilin 

oktyabrında  “DaĢnaksütyun”  partiyasının  Ġrəvanda  keçirilən  9-cu 

qurultayında  ġaan  Natalinin  təĢəbbüsü  ilə  terror  əməliyyatlarına 

baĢlamaq barədə qərar qəbul olunmuĢdu.”DaĢnaksütyun”un iclasın-

da “erməni genosidi”nin (1915-ci il) 650 günahkar Ģəxsin siyahısına 

baxılmıĢ  və  seçim  qaydasında  onlardan  41  nəfərinin  ilk  növbədə 

ləğv edilməsi qərarlaĢdırılmıĢdı. 

Stefan Zoryan (1867-1919) (Daha çox Rostov Zoryan kimi ta-

nınır)  ”DaĢnaksütyun”  pariyasının  banilərindən  və  rəhbərlərindən 

biri idi. O, 1918-ci illərdə  Bakıda, ġamaxıda, Qubada və Azərbay-

canın digər Ģəhərlərində kütləvi qətllərin, vəhĢiliklərin və iĢgəncələ-

rin  təĢkilatçısı  olmuĢdur.  Aleksandr  Ġvanoviç  Xatisov  da  (1874-

1945)  ”DaĢnaksütyun”  partiyasının  liderlərindən  biriydi.  Əvvəllər  

“Kadetlər”  partiyasının  üzvü  olmuĢdu.  1910-1917-ci  illərdə  Tiflis 

Ģəhərinin bələdiyyə rəisi vəzifəsində iĢləmiĢdi. 1918-1920-ci illərdə 

daĢnak  Ermənistan  Respublikasının  xarici  iĢlər  naziri  və  Nazirlər 

ġurasının sədri  olmuĢdu. Həmin dövrdə  Bakıda  Xalq  Komissarları 

Soveti  yarandıqda  S.ġaumyana,  Q.Melikyana,  T.Əmiryana  və 

A.Mikoyana  məsləhətlər  vermiĢdi.  Ovanes  Kaçaznuni  (1868-1937) 

”DaĢnaksütyun”  partiyasının  görkəmli  üzvlərindəni  idi.  DaĢnak 

Ermənistanının  (1918-1920)  ilk  baĢ  naziri  olmuĢdu.  Qırmızı  ordu 

---

 

161 

Ermənistana  gələndə  və  orada  sovet  hakimiyyəti  qurulanda  (29 

noyabr 1920-ci  il) 52  yaĢında öz baxıĢlarını  dəyiĢdirmiĢ  və  keçmiĢ 

silahdaĢları  olan  daĢnakların  siyasətini  ifĢa  etməyə  baĢlamıĢdı.  Si-

mon Vratsyan (1882-1969) ”DaĢnakstyun” partiyasının qatı ideoloq 

idi. DaĢnak Ermənistan Respublikasının (1918-1920) hökumət baĢ-

çısıydı.  1921-ci  ilin  yanvar-fevral  aylarında  Ermənistanda,  Zəngə-

zurda və Qarabağda azərbaycanlıların kütləvi qətliamının təĢkilatçı-

sı, həmçinin daĢnakların “Vətənin nicatı” Komitəsinin sədri olmuĢ-

du. Sonra xaricə qaçmıĢ və 1926-cı ildən  ABġ-ın Dövlət Departa-

mentinin Yaxın ġərq üzrə mütəxəssisi iĢləmiĢdi...Doktor Akop Zav-

riyev  (1875-1920)  (əsl  adı  Akop  Zavaryandır).  ”DaĢnaksütyunun 

liderlərindən  biri,Stepan  ġaumyanın  yaxın  məsləkdaĢı  olmuĢdur. 

Onunla  birlikdə  1905-ci  ilin  fevralında  Bakıda  törədilmiĢ  müsəl-

manların  qırğınını  hazırlayanlardan  biri  idi.  O,  Yelizavetpolda 

(Gəncə), Tiflisdə, Ġrəvanda və Qarabağda azərbaycanlılara qarĢı qır-

ğınların  törədilməsini  təĢkil  etmiĢdi.Ərzrumda  (1918-ci  il)  Rusiya 

general-qubernatorunun  köməkçisi  olmuĢdu.  Həmin  vaxt  erməni 

döyüĢ  təĢkilatı  olan  “Milli  büro”nun  tərkibinə  daxil  idi.  Mikael 

Varandyan  (əslində,  Ohanesyan)  (1884-1934).  ”DaĢnaksütyun”un 

ideoloqlarından biriydi. O, vaxtı ilə çara xəfiyyəlik etmiĢ, ”26 Bakı 

komissarı”nı satan Anastas Mikoyana qarĢı ifĢaedici sənədlərə ma-

lik  olmuĢdu.  Ġ.  Stalinin  tapĢırığı  ilə  Parisdə  öldürülmüĢdü...Qərib 

(Avetis Aqraniya Qərib)  (1866-1948). ”DaĢnaksütyun” partiyasının 

rəhbərlərindən  biri,  həm  də  Ģair  idi.Erməni  Milli  ġurasının  (1917) 

və  daĢnak  Ermənistan  Respublikası  Parlamentinin  sədri    (1919-cu 

il) olmuĢdu... 

”Nemezis”in  ilk  qurbanlarından  biri  Osmanlı  Türkiyəsinin 

daxili  iĢlər  naziri,1915-ci  ildə  qiyama  qalxmıĢ  ermənilərə  qarĢı 

tədbirlər  görmüĢ  Tələt    PaĢa  olmuĢdu.  O,  1921-ci  il  martın  15-də 

Almaniyanın  Berlin  Ģəhərində  erməni  terrorçusu,  tacir  Soqomon 

Xaçaturoviç  Tehliryan  (1896-1960)  tərəfindən  güllələnmiĢdi...“Ne-

mezis” əməliyyatının ən fəal iĢtirakçılarından biri ArĢavir ġirakyan 

isə  bildirmiĢdi  ki,  bizim  təĢkilatın  məhv  etmək  planı  yoxdur. 

Məqsəd  yalnız  “kütləvi  ölümlərin”  günahkarları  olan  “Ģəxslər”in 

cəzalandırılmasını həyata keçirməkdir. 

---