KəRĠm ağa fateh
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “AZƏRBAYCAN ENSĠKLOPEDĠYASI” NƏġRĠYYAT-POLĠQRAFĠYA BĠRLĠYĠ BAKI - 1993
- BuraxılıĢına məsul: Rza Əsgəroğlu. Korrektor: N.Hüseynova KƏRĠM AĞA FATEH.
| 1
KƏRĠM AĞA FATEH ġƏKĠ XANLARININ MÜXTƏSƏR TARĠXĠ HACI SEYĠD ƏBDÜLHƏMĠD ġƏKĠ XANLARINI VƏ ONLARIN NƏSĠLLƏRĠ “AZƏRBAYCAN ENSĠKLOPEDĠYASI” NƏġRĠYYAT-POLĠQRAFĠYA BĠRLĠYĠ BAKI - 1993 2
Korrektor: N.Hüseynova KƏRĠM AĞA FATEH. “Şəki xanlarının müxtəsər tarixi”. HACI SEYĠD ƏBDÜLHƏMĠD. “Şəki xanları və onların nəsilləri”. 2-ci, təkrar nəşri. “Azərbaycan Ensiklopediyası” NPB B. 1993, 32 səh. Şəki xanlığının tarixindən bəhs edən bu kitabçada verilmiş əsərlər Azərbaycanın XVIII-XIX əsrlər tarixinə dair mühüm mənbələrdən sayılır. Vaxtilə cəmi üç min nüsxə ilə çap olunmuş bu kitabçanın təkrar nəşri geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyat, 1958. © “Azərbaycan Ensiklopediyası” Nəşriyyat – Poliqrafiya Birliyi. Bəzi düzəlişlərlə təkrar nəşr, 1993. 3
Oxuculara təqdim etdiyimiz “Şəki xanlarının müxtəsər tarixi”, “Şəki xanları və onların nəsilləri” adlı əsərlər Azərbaycanın XVIII-XIX əsrlər tarixinə aid mühüm mənbələrdən hesab olunur. “Şəki xanlarının müxtəsər tarixi” elm aləminə hələ 1858-ci ildən məlumdur. Həmin ildə akad. B.Dorn Azərbaycan dilində yazılmış bu əsərin əslini “Əl-İntixabat-ül-bəhiyyə” adlı külliyatda topladığı tarixi əsərlər sırasında Peterburqda nəşr etdirmişdir. Altmış altı il keçdikdən sonra, həmin əsərin əsli və ruscaya tərcüməsi “Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbə cəmiyyəti” tərəfindən nəşr etdirilmişdir. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, hər iki nəşrdə əsərin həqiqi müəllifini müəyyən etməkdə bağışlanılmaz səhvə yol verilmiş və əsəri başqa bir şəxsin, bu əsərlə heç bir əlaqəsi olmayan adamın adı ilə nəşr etdirmişlər. B.Dorn yuxarıda göstərdiyimiz külliyatın 13-cü səhifəsində əsərin müəllifi haqqında belə deyir: “1858-ci ildə bu əsərin müəllifi haqqında Xanıkov mənə belə yazmışdır: “Kiçik Şəki tarixinin müəllifi mənim dostum, nəslənbənəsl Şəki qazısı olan Hacı Əbdüssəlim 1 əfəndinin oğlu Hacı Əbdüllətif əfəndidən başqa kimsə ola bilməz. İndi bu adam altmış yaşındadır. O, ərəbcəni gözəl bilir, fars şerilə də xeyli məşğul olmuşdur. 1845 və 1846-cı illərdə o, İstanbula, Misirə və Məkkəyə getmiş, oradan Suriya, Bağdad, Kərbəla, Həmədan, Tehran, Təbriz və Şuşa təriqilə vətəninə qayıtmışdır. 1848-ci ildə o, Dağıstan səyahətinə çıxmış və həmin vaxtdan Nuxada öz ailəsilə birlikdə rahat yaşamaqdadır. Bu xoş sima qoca, türkcə və farsca gözəl danışır. Mən 1848 və 1849-cu illərdə, iki dəfə ona qonaq olmuşam” 2
xüsusilə Qafqaz mütəxəssisi olan N.Xanıkovun belə bir qətiyyətlə verdiyi məlumat idi. Bizcə, əsərin əlyazması B.Dorn və N.Xanıkov tərəfindən dərindən tədqiq edilməmiş və bu da belə bir səhvin meydana çıxmasına səbəb olmuşdur. Bu şərqşünasların ardınca kor-koranə gedən prof. N. İ. Aşmarin və əsərin 1926-cı il nəşri üçün tərcümə edən A. Dadaşov 3 eyni səhvi təkrar etmişlər. N. İ. Aşmarin kitabın müqəddiməsi əvəzinə yazdığı 24 sətirlik məqalədə N. Xanıkovun B. Dorna yazdığı məlumatdan başqa əsərə heç bir şey əlavə edə bilməmişdir. Bu isə əsərin N. İ. Aşmarin tərəfindən nəinki tədqiq edilmədiyinə, bəlkə sadəcə olaraq oxunmadığına belə dəlalət edir.
1
Bax: S.Mümtaz. “Tənqid və mülahizələr”. “Maarif işçisi” jurnalı N 2-3 (43-44), Bakı,1929. 2 Əbdüllətif əfəndi haqqında daha müfəssəl məlumat almaq üçün «Колониаьная политика Российкого царизма в Азербайджана», II hissə, M.-L.,SSRİ EA Nəşriyyatı, 1937 , səh. 25, 26, 28, 29, 32, 344 səhifələrə və S.Mümtazın yuxarıda göstərilən məqaləsinə bax. 3 Əbdüllətif Əfəndi. “Şəki xanlarının müxtəsər tarixi” Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbə cəmiyyiti. Bakı, 1926. 4
Bu səhv ilk dəfə S.Mümtazın “Maarif işçisi” jurnalının 1929-cu il 2 və 3- cü nömrələrində dərc etdirdiyi “Tənqid və mülahizələr” adlı məqaləsində aşkara çıxarılmışdır. S.Mümtaz qənaətləndirici dəlillərlə sübut etmişdir ki, bu kiçik , lakin olduqca qiymətli əsərin müəllifi Hacı Çələbi nəslindən olub, Şəkinin son xanı - Fətəli xanın oğlu, Fateh təxəllüsü ilə şer yazan Kərim ağadır. S.Mümtaz həmin əsəri tədqiq və başqa məxəzlərə müraciət edərək belə bir nəticəyə gəlir: “Fətəli xan, məşhur Hacı Çələbi xanın nəticəsi, Həsən ağanın nəvəsi və
Məhəmmədhüseyn xan
Müştaq təxəllüslünün oğludur. Məhəmmədhüseyn xanın üç oğlu var idi ki, onlar da Məhəmmədhəsən xan, Fətəli xan və Səlim xandan ibarət idi. Məhəmmədhəsən xan ilə Səlim xanın hər birinin üç oğlu olduğu halda, Fətəli xanın yalnız bir oğlu var idi ki, o da türki və farsi şerləri ilə məşhur olan Kərim ağa Fatehdir”. Bu sözlərin həqiqət olduğunu müəllifin özü tərəfindən tərtib olunan və əsərin sonuna əlavə edilən sülalə cədvəli və əsərdə nəzərə çarpan ayrı-ayrı cümlələr təsdiq edir. Doğrudur, müəllif Şərq adətinin əksinə olaraq, istər əsərin əvvəlində, istərsə də sonunda öz adını çəkmir, lakin o, S.Mümtazın dediyi kimi, “əsərin içində bu nöqtəni anlatmaq üçün, bəzi yerdə lazımi dərəcədə məlumat vermişdir”. Məsələn, biz 19-cu səhifədə belə cümlələrə rast gəlirik. “Mənim atam Fətəli xan, Məhəmmədhəsən xanın qardaşıdır. Onun anası Ərəş sultanının qızıdır. Ərəş sultanı Məlik Əlinin oğlanları o vaxtda Ərəşdə böyük , sikkəli və güclü bəylər imiş ki, Fətəli xanın anasının qardaşlarıdır. Məhəmmədhəsən xan Fətəli xanın qohumları böyük və çox olmaq və özü də Hüseyn xanın istəkli oğlu olmaq səbəbindən ehtiyat edir ki, bəlkə xarab (xəyanət) eləyə, tutub Fətəli xanın gözlərini çıxardıb, özü də evində dustaq edər”. 21-ci səhifədə yazılmışdır: “Şəki əhli, böyük-kiçik yığılıb mənim atam Fətəli xanın üstünə cəm olub, andlar içib, bərk ittifaq edib, tarixi islamiyyə min iki yüz on doqquzla olanda xan edərlər. İki üç ay xanlıq edər”. Yenə orada: “Mustafa xan görər ki, fikri əmələ gətirə bilməz və Fətəli xanın yanını adam göndərər və dostluq edər ki, oğlunuda da göndərsin, bir neçə vaxt yanında qalsın. Məndə kiçik idim. Atam məni Şirvana göndərdi.” Nəhayət, müəllif axırda özü haqqında belə yazır: “Səlim xan bir az dava edər, bacarmaz, çıxıb Qızılbaş tərəfinə qaçar. Nebolsin yanaral bu vilayətin ixtiyarın yenə Fətəli xana verər. Amma Xoylu Cəfərqulu xan Şəki vilayətini padşahi-aləmpənahdan istəyib, padşah da ona veribdirmiş. Sonra tarixi islamiyyə min iki yüz iyirmi birdə olanda Cəfərqulu xan padşahın əmri ilə Şəki vilayətində xan oldu. Mən də Cəfərqulu əyyamı Şəkiyə gəldim”.
Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|