KəRĠm ağa fateh
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜNDƏRĠCAT
- ИЗ ИСТОРИИ ШЕКИНСКОГО ХАНСТВА
- БАКУ 1993 ИБ 77
18
təmərrüd 25 edibdir. Şah Təhmasib Dərviş Məhəmməd xanın bu hərəkatından qəzəbnak olub, İrandan qoşun gətirib, Dərviş Məhəmməd xana tənbih etməyə Şəkiyə gəlibdir. Dərviş Məhəmməd xan qaçıb miyani-kühdə 26 Gələsən-görəsən ilə mövsum (məşhur) olan vadidə təhəssün 27 edibdir. Noxu və Şəki adamlarının bəzisi Gələsən-görəsən və bəzisi Noxudan yuxarıda Kiş qalasına gedibdirlər. Şah Təhmasib hər gün o qalanın üstə qoşun göndərib, axirüləmr Kiş qalasını fəth etdirib, qalanı dağıtdırıbdır. Dərviş Məhəmməd xan bu haləti görüb, Gələsən- görəsəndən fərar edəndə şahın adamlarının əlində giriftar olub; başın kəsib, şah hüzuruna gətiriblər. Şəki xəlayiqi də istiman 28 edib. Şah əfv eləyib, buyruq veribdir, hər kəsə (kəs) gəlib, məqamında sakin olublar. Dərviş Məhəmməd xanın oğlu Bağı bəy də şah hüzuruna gəlib, şah öldürtməyibsə də, xanlıq hökümətini də Bağı bəyə verməyib. Noxu adamlarından Hüseyncan adlı bir şəxsi müntəxib edib, məliklik fərmanı veribdir ki, Şəkinin umuratlarını dolandıra. Məlik Hüseyncan da... sənədə vəfat edib, oğlu Qayim yüzbaşı şahın əmrilə məliklik edibdir...sənədə Məlik Qayim vəfat edib, oğlu Məlik Əhməd adlı Noxuda məlik olub, Şəki vilayətinin hökümətin dolandırıbdır. Şahın fərmanı ilə məzkürüləsami 29 maliklər neçə il ki, məliklik ediblər. Şəki vilayətinin xərc və tövcilərin şaha verməyiblər. Şah o illərin daxodunu
30 , məzkur Məlik Əhməddən istədibdir, verməyə qüdrəti olmayıb. Şah, Məlik Əhmədin ixtiyarın qət etdirib Noxu əşxaslarından Hüseynqulu adlını məlik təyin edib, fərman veribdir...sənədə Məlik Hüseyqulu vəfat edib. Əvvəlki məliklərin nəslində Əlimərdan adlı şah fərmanilə məlik olub, Şəki vilayətinin hökümətini dolandırıbdır...sənədə məlik Əlimərdan vəfat edib, onların nəslindən Məlik Nəcəf fərmanilə Noxuda məlik olub, rəiyyətlərə zülm və təəddilər 31
edibdir. Rəiyyətlər bunun zülmündən şaha şikayət ərizəsi göndəriblər. Şah əmrilə Noxu əşxasları fövqdə 32 məzkur Dərviş Məhəmməd xanın nəsli və nəsəbindən Çələbi adlını özlərinə vəkili-zübdə edib. Şah da Çələbiyə vəkillik fərman veribdir ki, Məlik Nəcəf üstə baxıcı ola. Məlik Nəcəf onun mərifətilə ümüratları dolandırıb, bir neçə müddət o hal üzrə güzəranları olub, axırda Məlik Nəcəf Çələbinin kəlamına guş verməyib, 33 xəlayiqə zülm və sitəmə şuru edibdir. Çələbi 25 . Baş qaldırmaq, itaət etməmək. 26 .Dağlar arasında. 27 .Sığınaq. 28 . Aman istəmək. 29 . Adları çəkilən. 30 . Mədaxilini. 31 .Zülm, əzab. 32 . Yuxarıda. 33 .
19
də xəlayiqi üstünə 34 cəm edib Məlik Nəcəfi qətlə yetiribdir. Bə´də 35 xəlayiq Çələbini xan nəsb edibdirlər. Çələbi xanın nəsli belədir ki, Çələbi xan bini kəndxuda Qurban, bini Əlican, bini Əsgər bəy, bini Əlican bəy, bini Baqi bəy, bini Dərviş Məhəmməd xan. ...İran şahı Nadir şah Çələbi xanın o hərəkətlərin və əməllərin eşidib, qoşun götürüb, Hacı Çələbi xana tənbih əzmilə Şəki vilayətinə gəlibdir. Hacı Çələbi xan da Noxunun adamların götürüb Gələsən-görəsən dağının damənində Gavan ilə mövsüm yerdə nüzul edibdir. Hacı Çələbi xanın adamları gecələr gəlib, miyani- meşələrdən tüfəng atıb, şahın ordusuna xəsarət veribdirlər. Nadir şah oradan intiqal edib, Noxunu yandırıb, bir sahəti-vəsiədə mütəməkkin 36 olub bir neçə kərrə Gələsən-görəsənə qoşun göndərib, qalib ola bilməyib, müraciət edib, İran tərəfinə gedib, Muğan (adı) ilə məşhur yerdə nazil olub 37 , sakin olubdur. Hacı Çələbi xan da adamları ilə Gələsən-görəsəndən gəlib Noxuya. Nadir şah Muğandan qoşun göndəribdir ki, Noxunu qarət edib, Hacı Çələbi xanı dutub aparalar. Gəlib gecə Noxunun bir tərəfin qarət edib, Hacı Çələbini duta bilməyib, qayıdıb gediblər. Bədə Hacı Çələbi xan, oğlu Həsən ağanı şah hüzuruna göndəribdir ki, qarət mallarını və əsirlərini təvəqqe edə. Şah da tənə və sərzənişlə əmvali-mənhubələrini 38 verdirib və əsirlərini mürəxxəs edibdir. Bədə Nadir Şah Xorasana gedib, orada məqtul olub, İran sahibsiz qalıb, Hacı Çələbi xan da qoşun götürüb İrana-Təbrizədək gedibdir və qarət edib, qayıdıb gəlibdir. İranda Əmir Aslan sərdar şahlıq ümuratların dolandıran olub, qoşun götürüb Şəki üstə gəlibdir ki, Hacı Çələbi xana tənbih edə. Hacı Çələbi xan oğlu Həsən ağanı qoşunla o sərdarın qabağına cəngə göndərib. Həsən ağa cəngdə məqtul olub, o sərdar qayıdıb İrana gedibdir. Ondan bir müddət sonra Hacı Çələbi xan azarlayıb, vəfat edibdir, 1168 (1754-55)-ci sənədə. Sonra üç nəfər oğlu: Ağakişi xan 39 , Hacı Əbdülqadir xan, Cəfər ağa. Və bir nəvəsi Hüseyn xan, davada məqtul olan Həsən ağanın oğlu qalıbdır. Hacı Çələbi xandan sonra oğlu Ağakişi xan Noxuda xan olub, Qumuq xanı Məhəmməd xanın qızın alıbdır. Məhəmməd xanla Hacı Çələbi xanın arasında bir cuzi ədavət varmış. Məhəmməd xan, o müqəddəmədən 40 bir neçə il sonra Ərəş mahalına gəlib, Ağakişi xanı öz hüzuruna təklif edib və qətlə yetiribdir. Gəlib Noxunu zəbt edib və Hacı Çələbi xanın mədfunat pulların çıxardir. Bu halda Hacı
34 .Başına. 35 .Sonra. 36 .Geniş bir sahədə yerləşib. 37 .Düşüb. 38 .Qarət olunmuş mallarını. 39 .Bəzi sənədlərdə bu ad Ağakiş xan yazılmışdır . 40
Hadisədən.
20
Əbdülqadir xan həccə getmiş imiş və Cəfər ağa da mütəvari 41 olub gizlənib imiş və Hüseyn xan da Məhəmməd xanın sitəmindən fərar edib, Şamaxı xanı Ağası xandan istimdad
42 edibmiş. Ağası xanın Hüseyn xana qoşun verməyin Məhəmməd xan eşidib, Noxudan fərar edib, Qumuğa gedibdir. Hüseyn xan da gəlib əmisinin məsnədində 43 xan olubdur, 1184 (1770-71)-cü sənədə. Cəfər ağa da zavirədən çıxıb, xanlıq iddəasına düşübdür. Hüseyn xan Cəfər ağanı qətl etdiribdir. Hacı Əbdülqadir xan Məkkədən gəlib bu haləti görəndə üç nəfər bəylərlə Noxudan fərar edib, gedib Kür kənarında Dardoqqaz ilə mövsüm olan məqamda sakin olubdur. Ətraf və əknafdan 44 üstünə (başına) külli adam cəm olub, adını Hacı xan təsmiyə 45
ediblər. Hüseyn xan oğlu Məhəmmədhəsən xanı barışıq üçün əmisi Hacı xanın yanına göndəribdir. Bu da Məhəmmədhəsən xanı dutdurub Qarabağ xanı İbrahim xana göndərib ki, həlak etdirə. İbrahim xan Məhəmmədhəsən xanı məxfidə gizlədib, köynəyin qana bulayıb, Hacı xana göndəribdir ki, qətl etdirmişəm. Hacı xan neçə müddət orada qalıb, axırda noxulu Hacı Rəsul bəyi bir dəstə adamla gizlin Noxuya göndəribdir. Bəğtətən 46 Noxu qalasına daxil olub Hüseyn xanla cəng edib, Hüseyn xanı məcruh eləyib, qalanı zəbt edibdir. Hacı xana adam göndərib. Bu da gəlib Hüseyn xanı boğdurub öldürür, 1198 (1783-84)-ci sənədə, Noxuda xan olubdur. Bir müddət xanlıq edib. Məzkur İbrahim xan Məhəmmədhəsən xanı zühura çıxarıb Car vilayətinə göndərib. Car vilayətinin əşxasları qoşun götürüb, Məhəmmədhəsən xanı Noxuya gətiribdilər. Hacı xan fərar edib Şirvana gedibdir. Məhəmmədhəsən xan Noxuda xan olub, qoşun götürüb, Hacı xanı dutmağa Şirvana gedib və Hacı xanı dutub, qətlə yetirib, qayıdıb Noxuya gəlib, hökümətə məşğul olubdur. ...sənədə Məhəmmədhəsən xan Noxuda müstəqilən xan olandan sonra qardaşı Fətəli xanın gözlərin çıxartdırıb kor eləyibdir. Axır qardaşı Səlim xan Fətəliyə olan siyasəti görüb, mütəvəhhiş olub fərar edib. Müddəti-mütəmad 47
Carda qalıb, Cardan və Avardan qoşun cəm edib götürüb, Noxuda xan olmağa. Məhəmmədhəsən xanla cəngə gəlib, Göynük qəryəsinin 48 şərq cənubunda davaları vaqe olub. Məhəmmədhəsən xan məğlub olub, fərar edibdir. Bu halda da İran sərdarı Divəli (Dəvəli) Mustafa xan külli qoşunla Şəkiyə gəlib, Xaçmaz mahalında, Hacı Pir Əhməd cəmənilə mövsüm yerdə nüzül edib, mütəməkkin olubdur. Məhəmmədhəsən xan o sərdarın yanına istimdada gedibdir. O sərdar Məhəmmədhəsən xanı dutdurub, gözlərin çıxartdırıb, Qarabağa Ağa Məhəmməd
41 .
42 . Kömək istəmək.
43 . Taxtında.
44
Ucqar yerlərdən.
45 . Ad qoymaq.
46
.Qəflətən, gözlənilmədən.
47 . Uzun müddət. 48 .Kəndinin. 21
xan hüzuruna göndəribdir. O sərdarın özü də qayıdıb İrana gedibdir. Səlim xan 1210 (1795-96)-cu sənədə gəlib Noxuda xan olubdur. Ağa Məhəmməd şah haman sənədə Şişə qalasını fəth edə bilməyib, Məhəmmədhəsən xanı da götürüb İrana aparıbdır. Ağa Məhəmməd şah bir neçə müddət qalıb, Məhəmmədhəsən xanı da məhbus götürüb, Şişə qalası üstə külli qoşunla hərəkət edibdir. Qarabağda Ağa Məhəmməd şah qətl olunub, Məhəmmədhəsən xan bisahib qalıb. Şirvanlı Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı Şirvana aparıb, külli qoşunla Məhəmmədhəsən xanı gətirib, Noxuda xan nəsib edib gedibdir. Səlim xan da tab gətirməyib, qaçıb Qarabağa, qayınatası İbrahim xanın yanına gedibdir. Bir neçə il müddəti-mədid 49
Məhəmmədhəsən xanın aralarında ədavət peyda olub, Şirvanlı Mustafa xan, Məhəmmədhəsən xanın kinəsin 50 Qarabağdan Səlim xanı aparıb götürüb, Məhəmmədhəsən xanla cəngə gəlib. Məhəmmədhəsən xanın tab və tavanı olmayıb əczlə Şirvanlı Mustafa xanın yanına gediblər. Mustafa xan, Məhəmmədhəsən xanı və Səlim xanı götürüb Şirvana aparıb, Şirvan bəylərindən Şeyx Əli bəyi göndəribdir ki, gedib Noxuda naib olub, xanlıq ümuratların dolandıra. Noxu adamları Şeyx Əli bəyin gəlməyi müqəddəməsin eşidib o işə razı olmayıb. Məhəmmədhəsən xan (ın) qardaşı Fətəli xanın Noxuda xan olmağın eşidib, yoldan qayıdıb, Şamaxıya gedib, o əhvalatı Mustafa xana məlum edibdir. Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı Şamaxıda saxlayıb, qardaşı Səlim xanı mürəxxəs edibdir. Səlim xan da Ərəş mahalına gəlib ətraf və əknaf vilayətdən külli cəmiyyət üstünə (başına) cəm edib, gecə bəğtətən Noxu qalasına bilacəng 51 daxil olub, Fətəli xanı əzl edib, xan olubdur. Bir neçə müddət xanlıq edib və Rusiya dövlətinə Səlim xan tabe olub. Rusiya imperatoru ona xanlıq fərmanı veribdir. O da ixlasla itaət edirmiş. Bir neçə müddətin mürurundan sonra Rusiya qoşunu Qarabağlı İbrahim xanı Qarabağda qətlə yetiribdir. Səlim xan İbrahim xanın o vaqeəsindən mütəvəhhiş olub Rusiya dövlətindən rügərdan 52 olubdur.
49 .Uzun müddət. 50 .Acığına. 51 .Döyüşsüz. 52 .Üz çevirib .
22
Rusiya qoşunu Səlim xana tənbih etməyə gəlibdir. Səlim xan fərar edib, İrana gedibdir. Rusiya qoşunun generalı Noxunu zəbt edib, Fətəli xanı xan nəsb edibdir. O əsnada İran xanı Xoylu Cəfərqulu xan İran şahından rügərdan olub, Tiflisə gəlib, Rusiya imperatoru Noxunun xanlığın Cəfərquluya verdi. 7-8 il xanlıq edib, vəfat etdi. Oğlu İsmayıl xan Noxuda xan olub 3 ildən sonra vəfat etdi. Oğlu övladı qalmadı. Bundan sonra Noxuda komendant təyin olundu, xan olmadı. Səlim xanın övladları İrandadır. Bir oğlu Süleyman xan Qarabağda vəfat edib, övladları oradadır. Adları naməlumdur və bir qızı da Noxuda Mahmud ağada idi, Fəxrənnisə xanım adlı. Məhəmmədhəsən xan Hacı Tahirxanda (Həştərxanda) vəfat edibdir, 1246 (1830) il rəbiyələvvəl (avqust) ayında. Noxuda 3 nəfər oğlu: Abdulla ağa, Əbdürrəhim ağa və Haşım ağa namlar olub, Abdulla ağanın iki nəfər oğlu olub: Hüseyn, Cəfər ağa namlar və Haşım ağanın da iki nəfər oğlu olub: Sadıq ağa, Əbdülhəmid ağa namlar və 3 nəfər qız övladı olub. Əbdülhəmid ağanın bir qız övladı var imiş. O da Haşım ağa oğlu Əbdülhəmid ağanın övrəti olub. Fətəli xanın Kərim ağa 53 adlı bir oğlu var idi, vəfat edib. 4 nəfər oğlu və iki nəfər qızı qalıbdır: Əbdülhəmid ağa, Mustafa ağa 54 , İsmayıl ağa, Cəfər ağa namlılar və Hacı xan, Hacı Əbdülqadir xan Hacı Çələbi xan oğlu qalmayıbdır. Bir nəfər qız Balaxanım xanım adında Yelisulu Daniyal bəydə idi. Onu tərk edib Ruma gedibdir və Hacı Çələbi xanın oğlu Ağakişi xanın oğlu Bala Hacı xandır. Bunun oğlu da Mahmud ağadır. Mahmud ağadan iki oğlan qalıb: Ağakişi bəy, Mirzə bəy adlı və iki nəfər də qız qalıbdır və Məhəmmədhəsən xanın qızı Tutu ağa, İsmayıl xanın övrəti idi. İsmayıl xandan bir qız var idi, İsgəndər xanda və bir qızı Səkinə xanım, o da Zaman bəydə, Məhəmmədhəsən xan rəiyyətzadə çox övrət alıb. Xeyrənnisa xanım Tutu ağanın anasıdır. Nuri xanım Abdulla ağanın anasıdır. Cəvahir xanım Əbdürrəhim ağanın anasıdır və Haşım ağanın anası çoxdan vəfat edibdir, adı bilinmədi. Fətəli xanın övrəti Xurşid xanım Kərim ağanın anasıdır və Səlim xanın övrəti Qarabağlı İbrahim xanın qızıdır. İranda vəfat edib adı məlum deyildir 55
53 Kərim ağa “Şəki xanlarının müxtəsər tarixi” əsərinin müəllifidir. Fateh təxəllüsü ilə şer yazarmış. 54 S.Mümtazın yazdığına görə Kərim ağa Fatehin oğlu Mustafa ağa şair olub, təxəllüsü şuxi imiş (Hacı Seyid Əbdülhəmid. “Şəki xanlarının sülaləsi”. Bakı, 1930, səh.9) 55 Səlim xanın arvadının adı Tutu bəyimdir (Qafqaz arxeoqrafiya komissionunun aktları. III cild, səh, 333). 23
1.Ön söz........................................................................................................3 2.Kərim Ağa Fateh, Şəki xanlarının müxtəsər tarixi....................................9 3.Hacı Səyid Əbdülhəmid . Şəki xanları və onların nəsilləri.......................22
24
ИЗ ИСТОРИИ ШЕКИНСКОГО ХАНСТВА /на азербайджанском языке/
ИБ 77
Yığılmağa verilmişdir 25.02.92. Çapa imzalanmışdır 6.08.93. Formatı 60x90
1/ 16 şərti çap vərəqi 1,3 Tirajı 10.000. Sifarişi 226. Müqavilə qiyməti. Azərbaycan Respublikası Mətbuat və İnformasiya Nazirliyi “Azərbaycan Ensiklopediyası” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi Bakı-370004. Böyük Qala küçəsi 41 “Şərq-Qərb” mətbəəsində çap olunmuşdur. Bakı. Aşıq Ələsgər küçəsi. 17.
Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|