10
hüququnun
həyata
keçirilməsinə,
onun
inkişafına,
tətbiq
dairəsinin
genişləndirilməsinə xüsusi diqqət və qayğı göstərmişdir. Dahi öndərin 18 iyun
2001-ci ildə “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında”, 2 yanvar
2003-cü ildə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” qanunların tətbiq
edilməsi barədə fərmanları bu qayğının parlaq təzahürüdür.
Azərbaycan dili hazırda sözün əsl mənasında, dövlətimizin rəsmi dilidir,
geniş və şəriksiz ictimai ünsiyyət vasitəsidir. Elmi, siyasi, fəlsəfi fikirləri ifadə
etmək, bədii, publisistik təfəkkürün gözəl nümunələrini yarada bilmək
baxımından dilimizin imkanları başqa dillərlə müqayisədə xeyli genişdir. Onu da
qeyd edim ki, müstəqil dövlətdə yaşadığımız indiki dövrdə hərtərəfli inkişaf etmiş
şəxslərin tərbiyə olunması tələbi dil mədəniyyətini vacib məsələ kimi qarşıya
qoyur və bu iş inkişafımızın ümumi ahəngi ilə bağlı olaraq indi daha böyük maraq
doğurur. Cəmiyyət üzvlərini bir-birinə bağlayan həyat tərzi, yüksək şüur, düşüncə,
mənəvi yaxınlaşma, dostlaşma, mehribanlıq və s. kimi yüksək milli keyfiyyətlər
məhz indi nitqimizin düzgünlüyü və gözəlliyi qeydinə qalmağı həmişəkindən daha
kəskin şəkildə qarşıya qoyur. Məhz buna görə də ali məktəblərin çoxunda “Nitq
mədəniyyətinin əsasları” adlı fənn tədris olunur. Bu fənnin tədris məqsədi
tələbələrdə öz fikirlərini həm yazılı, həm də şifahi formada düzgün, aydın, məntiqi,
yığcam, səlis, zəngin, canlı, sadə, anlaşıqlı bir şəkildə ifadə edə bilmək bacarıq və
vərdişlərini yaratmaqdır. Qeyd edək ki, nitq mədəniyyəti probleminə həsr edilmiş
çoxsaylı elmi-tədqiqat işlərinə baxmayaraq, hələ də bu sahəyə dair mükəmməl bir
dərslik hazırlanıb istifadəyə verilməyib. Lakin Nadir Abdullayev və Zabit
Məmmədovun müəllifliyi ilə çap olunmuş və Təhsil Nazirliyi tərəfindən dərs
vəsaiti kimi təsdiq edilmiş “Nitq mədəniyyətinin əsasları” kitabı bu baxımdan
olduqca gərəkli vəsait hesab oluna bilər. 7 fəsildən ibarət olan vəsaitdə nitq
mədəniyyətinin əsasları, problemin tədqiqatı tarixi və nitq mədəniyyətinə
yiyələnməyin əhəmiyyətindən danışılır, mədəni nitqə verilən tələblər, şərtlər, nitqin
ifadəliliyini təmin edən vasitələr və s. yığcam şəkildə şərh olunur. Burada,
həmçinin, nəzakətli danışmaq savadlı və mədəni adamın başlıca keyfiyyəti kimi
qiymətləndirilir. Bu baxımdan nitqin etik normaları ilə bağlı bir sıra fikirlər,
mülahizələr söylənilir, həyati faktlar, nümunələr gətirilir.
Vəsaitdə yeri gəldikdə mədəni nitqə yiyələnməyin üsulları, yolları göstərilir,
natiqlərə, mühazirəçilərə, müəllimlərə, söz sənəti ilə məşğul olan mütəxəssislərə və
başqalarına məsləhətlər verilir.
Kitabda natiqlik sənətinin yaranma tarixi barədə məlumat verilərək nitq
mədəniyyətinin əsl vətəninin qədim Yunanıstan olduğu qeyd edilir. Göstərilir ki,
qədim Yunanıstanın ictimai-siyasi həyatındakı mübarizələr, iqtisadiyyatda baş
verən irəliləyiş, elmi tərəqqi və s. ilə bağlı Afina şəhər dövlətində natiqlik sənəti
inkişaf etməyə, yüksəlməyə başlayıb. Və dövrün tarixi şəraitindən qaynaqlanan
natiqlik sənəti b.e.ə V və IV əsrlərdə özünün çiçəklənmə dövrünü keçib. Lisi,
İsokrat, Andokid, Hiperid, Esxin, Dinarx, Likurq, Demosfen, Qorgi, Koraks,
Aristotel və b. həmin dövrün görkəmli şəxsiyyətləri, alimləri, ən başlıcası isə
natiqləri olublar.
11
Kitabda həmçinin qeyd edilir ki, natiqlik sənətinə qədim mədəniyyət tarixi
olan Şərqdə də maraq yaranmış, dövrün şair və filosoflarının əsərlərində ritorika
elminə insan fəaliyyətinin xüsusi növü kimi qiymət verilmişdir. Firdovsi (934-
1024), Əbu Əli İbn Sina (980-1037), Sədi Şirazi (XII-XIII əsrlər) və b. əsərlərində
sözə yüksək qiymət vermiş, danışıq qabiliyyətinin, sözdən istifadə bacarığının
insan ləyaqəti ilə üzvi bağlı olduğunu həkimanə sözlərlə, ifadələrlə oxucularına
çatdırmışlar.
Vəsaitdə həmçinin Azərbaycanda natiqlik sənətinin yaranma tarixi barədə
məlumat verilərək göstərilir ki, bu sənət xalqın ədəbi-estetik fikri ilə bağlı qədim
və orta əsrlərdə yazıçı və şairlərin şərh, risalə, təskirə, bədii əsərlərində yaranmış,
təşəkkül tapmışdır. Burada Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində nitqin, danışığın
gözəlliyinə yüksək qiymət verən dahilərimizdən Nizami Gəncəvi, Məhəmməd
Füzuli, Saib Təbrizinin adları xüsusilə qeyd olunur. Kitabda eyni zamanda XIX-
XX əsrlərdə yaşayıb-yaratmış sənətkarlardan, nəzəriyyəçilərdən, natiqlərdən bəhs
olunaraq M.Ş.Vazeh, M.F.Axundov, A.A.Bakıxanov, Q.Zakir, M.Ə.Rəsulzadə,
F.X.Xoyski, N.Nərimanov, S.Vurğun, X.R.Ulutürk və başqalarının adları bu
sahənin ən görkəmli nümayəndələri kimi sadalanır.
“Nitq mədəniyyətinin əsasları” kitabında ulu öndərimiz Heydər Əliyevin də
adı zəmanənin ən görkəmli natiqlərindən biri kimi çəkilir: “Yüksək kübarlıq,
ziyalılıq etalonu olan Heydər Əliyev həm də bənzərsiz natiq idi. O, müdrik, ağıllı
qərarları ilə yanaĢı, danıĢığı, nitqi ilə də bu dilin keĢiyində duran bənzərsiz
insan, böyük mütəffəkir və alim idi. Onun nitqlərində natiqlik sənəti özünün ən
yüksək zirvələrinə ucala bilmiĢdi. Heydər Əliyevin ağıllara, düĢüncələrə
asanlıqla yol tapa bilən çıxıĢları, nitqləri, məruzələri adamları vətəndaĢlıq
həmrəyliyinə,
mənəvi-siyasi
birliyə,
milli
dövlətçiliyimizin
möhkəmləndirilməsinə, suverenliyimizin qorunub-saxlanmasına səsləyir, Vətən
övladlarını ana yurda məhəbbət ruhunda tərbiyə edirdi”.
Kitabda nitq mədəniyyəti üzrə aparılan işlərdə ciddi dönüş yaradılmasının
vacibliyi vurğulanır və bu baxımdan müasir təlim texnikasından, xüsusən, elektro-
akustik texnikadan istifadə edilməsi tövsiyə olunur.
Ümid edirik ki, bu kitab ali məktəb tələbələri, nitq mədəniyyəti və natiqlik
sənəti ilə maraqlanan geniş oxucu kütləsi üçün ən gərəkli vəsait olacaq.
F.PaĢayev
Zabit müəllim “Klassik aşıq poeziyasının dili” mövzusunda yazdığı doktorluq
işini tamamlamış və müdafiəyəyə hazırlaşırdı. “Klassik aşıq poeziyasının leksik-
sematik xüsusiyyətləri” adlı monoqrafiyası haqqında mətbuatda gedən yazını
diqqətinizə çatdırırıq.
AĢıq poeziyasının tədqiqində yeni söz
AĢıq sənəti, xüsusən də onun mühüm tərkib hissəsi olan aĢıq poeziyası
xalqımızın mənəvi dəyərlərinin, estetik ideallarının daĢıyıcısı olmaqla bərabər,
Dostları ilə paylaş: |