12
həm də ən böyük milli sərvətlərimiz olan ana dilimizin gözəlliyini, zənginliyini
yaĢadan tükənməz bir xəzinədir.
Aşıq poeziyasnın ayrı-ayrı görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılığı
ədəbiyyatşünaslıq, folklorçuluq baxımından hərtərəfli tədqiq olunsa da, dilçilik
problemləri mövqeyindən hələ kifayət qədər araşdırılmamışdır. Halbuki, aşıq
poeziyası dilimizin tarixi inkişaf proseslərinin öyrənilməsi üçün ən mötəbər
mənbələrdən biridir. Lakin bu vaxtacan aparılmış dilçilik, o cümlədən də dil tarixi
üzrə araşdırmalar əsasən yazılı ədəbiyyat materiallarına əsaslanmış, aşıq
poeziyasının tükənməz imkanlarından gərəyincə bəhrələnmişdir.
Tanınmış dilçi alim, filologiya elmləri namizədi, dosent Zabit Məmmədovun
bir-birinin ardınca nəşr olunmuş iki kitabı filologiya elmimizdə müşahidə olunan
bu boşluğun aradan qaldırılmasına xidmət edir. “Klassik aşıq poeziyasının leksik-
sematik xüsusiyyətləri” (2006) və “Klassik aşıq poeziyasının fonetik və qrammatik
xüsusiyyətləri” (2008) adlı bu monoqrafiyalar həm məzmununa, həm də elmi
dəyərinə görə qeyd olunan aktual vəzifənin öhdəsindən gəlməyə tamamilə qadirdir.
Dilçiliklə folklorşünaslıq elmlərinin kəsişmə xəttində dayanan bu tədqiqatlar
eyni zamanda iki mühüm funksiyanın yerinə yetirilməsini təmin edir. Birincisi,
aşıq ədəbiyyatının öyrənilməsində indiyəcən yol verilmiş çatışmazlıqları ortadan
götürür, ikincisi isə, aşıq poeziyasının sistemli linqvistik tədqiqata cəlb olunması
Azərbaycan dilinin tarixi planda öyrənilməsini daha da dolğunlaşdırır.
Aşıq poeziyasının ən zəngin klassik dövrünün (XVI-XIX əsrlər- Qurbanidən
Aşıq Ələsgərə qədər) öyrənilməsinə həsr olunmuş bu əsərlərdə şeir sənətimizin bu
sahəsinin dil-üslub xüsusiyyətləri filologiyamızda ilk dəfə olaraq geniş əhatəli və
sistemli şəkildə tədqiq olunmuşdur.
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, xüsusən də onun peşəkar ədəbi
yaradıcılıq sahəsi sayılan aşıq ədəbiyyatı janr və forma əlamətlərinə görə son
dərəcə zəngin və rəngarəngdir. Aşıq poeziyası xalqımızın milli bədii təfəkkürünün
ən səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə yanaşı, Azərbaycan dilinin zəngin fonetik, leksik-
sematik və qrammatik potensialını da özündə əks etdirir.
Z.Məmmədovun tədqiqatları bütün bu xüsusiyyətləri ciddi elmi
arqumentlərlə, zəngin dil materialı əsasında açıb göstərir. Alim belə bir qənaətə
gəlir ki, tarixi kökləri ilə qədim ozan sənətinə bağlı olan, bu möhtəşəm özül
üzərində misilsiz inkişaf yolu keçəcək sənət meydanına ölməz bədii yaradıcılıq
nümunələri çıxaran klassik aşıq poeziyası həm də dilimizin əzəmətli tarixi abidəsi
kimi dəyərləndirilməlidir. Özünü xalqın bədii təfəkkürünün ifadəçisi kimi təsdiq
edən aşıq, həm də şifahi xalq sənətinin çoxəsrlik inkişafı boyu cilalanaraq yüksək
kamillik səviyyəsinə çatmış dil sərvətinin qoruyucusu və daşıyıcısı olmuşdur.
Tarixən yazılı ədəbiyyata nisbətən daha qədim köklərə malik olan şifahi xalq
ədəbiyyatı eyni zamanda yazılı ədəbi dilin təşəkkülünə və inkişafına da böyük təsir
göstərmişdir. Bu qənaətlərini nəzəri mülahizə və konkret dil faktları ilə
əsaslandıran müəllif göstərir ki, aşıq poeziyasının dil materiallarının ədəbi
dilimizin inkişafı mövqeyindən qiymətləndirilməsi bütünlükdə ana dilimizin
tarixinin elmi cəhədən öyrənilməsi imkanlarını daha da genişləndirir.
13
“Klassik aşıq poeziyasının leksik-sematik xüsusiyyətləri” adlı birinci
monoqrafiyada Z.Məmmədov aşıq poeziyası dilinin bu cəhətlərini materialın
təbitənə uyğun olaraq, “Lüğət tərkibi”, “Onomastika”, “Sematika”, “Frazeologiya”
kimi fəsillər üzrə araşdırmışdır. Hər bir bölmədə qoyulan problemə müvafiq
olaraq, klassik aşıq poeziyasının ayrı-ayrı nümayəndələrinin yaradıcılığından son
dərəcə zəngin şeir nümunələri tədqiqata cəlb olunmuşdur.
Bu kitabın elmi redaktoru AMEA-nın müxbir üzvü, filologiya elmləri
doktoru, professor A.Qurbanov, rəyçiləri isə professor Ə.Tanrıverdi və professor
Z.Xəlildir.
Qeyd etmək lazımdır ki, aşıq şeirinin dil xüsusiyyətlərinin araşdırılması,
müəyyən mənada, hətta yazılı ədəbiyyatın dilinin tədqiq edilməsinə nisbətən daha
maraqlı məzmun kəsb edir. Belə ki, canlı danışıq dilinə daha yaxın olan aşıq
poeziyası dildə baş verən prosesləri daha bariz şəkildə əks etdirir və buna görə də
tədqiqat üçün yazılı ədəbiyyatdan öz spesifikliyi ilə fərqlənən maraqlı və zəngin
material verir.
Z.Məmmədovun bu məsələyə həsr olunmuş “Klassik aşıq poeziyasının
fonetik və qrammatik xüsusiyyətləri” adlı ikinci monoqrafiyası “Fonetika”,
“Morfologiya” və “Sintaksis” fəsillərindən ibarətdir.
Birinci monoqrafiyada olduğu kimi, burada da tədqiqatın elmi səviyyəsi ilə
yanaşı, təhlilə cəlb olunmuş bədii materialın zənginliyi və rəngarəngliyi diqqəti
cəlb edir.
Bu kitabın elmi redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor Ə.Tanrıverdi,
rəyçiləri isə prof. H.Balıyev və prof. M.Nuruyevadır.
Klassik aşıq poeziyasının yaradıcıları, canlı xalq dilinin bütün təbii
imkanlarını klassik yazılı poeziyanın incəlikləri ilə məharətlə uyuşduran ustad
sənətkarların yaratdığı ədəbi nümunələr son dərəcə zəngin dil keyfiyyətlərinə
malikdir. Aşıq şeiri ana dilimizin fonetik, leksik-sematik, qrammatik quruluşunu,
ifadə potensialını və poetik üslubiyyatının imkanlarını əks etdirmək baxımından
əvəzsiz bir mənbədir. Onun bu vaxtacan dilçilik tədqiqatlarından kənarda qalması
həm də dilçilik elmimizin ümumi səviyyəsinə bir məhdudluq gətirirdi.
Filologiya elmləri namizədi Zabit Məmmədovun tədqiqatları həm aşıq
poeziyasının öyrənilməsi, həm də Azərbaycan ədəbi dil tarixinin mühüm bir
sahəsinin ilk dəfə olaraq sistemli şəkildə araşdırılması baxımından dəyərlidir.
İlham Abbasov
“Xalq qəzeti”
Dostları ilə paylaş: |