Kimyo tarixi

Organik kimyo fani uglevodorodlar va ularning hosilalarini o‘rganuvchi fandir.

Birinchi marta 1806 yili Bertselius o`zining "Xayvonot kimyosi" asarida "Organik kimyo" terminini shifokor talabalarga tanishtirdi va fanga olib kirdi. Sirka kislotasi arab alkimyogarlari tomonidan V asrda vino achitqisidan xaydab olindi. Etil spirti vinoning o`zidan olindi va "Spiritus vini" vino ruxi deyildi. Efir 1625 yili V. Valentin vino spirti va kuporos moyi (H2SO4) dan oldi. Absolyut efir 1796 yili T.Lovits tomonidan K2CO3 va CaCl2 ta`sirida suv va spirtdan tozalandi. "Yog`larning shirin asosi" glitserin yog`lardan olindi. XIX asr boshlarida organik moddalarning tabiati xali tushunarli emas edi. 1784 yili A. Lavuaz'e vino spirti, moylar, mumlarni yoqib ulardan xosil bo`lgan karbonat angidridi va suv miqdorini o`lchadi va tarkibini aniqladi

2. Organik moddalar haqida daslabki
Tushunchalar
Uglevodorodlar uglerod va vodorod elementlardan tashkil topgan moddalardir. Uglevodorodlardagi vodorod atomlarining boshqa atomlar yoki atomlar guruhi bilan almashinishi natijasida uglevodorod hosilalarini olish mumkin. Organik moddalarning tarkibiga uglerod va vodoroddan tashqari kislorod, azot va boshqa elementlar kirishi mumkin.
Organik birikmalarning tuzilishi haqidagi tasavvurlar va tuzilish nazariyasi 1858-1861 yillarda vujudga keldi va bunda nemis kimyogari A.Kekule, shotland kimyogari A.Kuper va rus kimyogari A.M.Butlerovlarning xizmatlari katta. Tuzilish nazariyasi yaratilganidan so‘ng organik kimyo ikki yonalishda rivojlana boshladi. Birinchi yo‘nalish nazariy va sintetik kimyo yo‘nalishi, ikkinchi yo‘nalish esa organik m arning sanoat sintezi.

Har ikkala yo‘oddalnalish nuqtai nazaridan organik kimyo fanining rivojlanish tarixini bir necha bosqichlarga bo‘lish mumkin

Birinchi bosqich (1820-1860 yillar)– organik birikmalar tuzilish nazariyasi yaratilgunga qadar bo‘lgan davr. Bu davrni tabiiy organik moddalarni sun’iy ravishda sintez qilishga bo‘lgan harakat bilan izohlash mumkin. Ko‘plab organik moddalar va ular haqidagi tasavvurlar mavjud bo‘lib ularni birlashtiruvchi, aniq bir tizimga soluvchi nazariya yo‘q edi. Bu holatni F.Vyoler o‘zining Ya.Berseliusga yozgan maktubida yaxshi yoritgan edi: “Organik kimyo hozirgi vaqtda istalgan odamni aqlidan ayirishi mumkin. U menga g‘aroyibotlarga boy changalzorni eslatadi. Uning poyoni yo‘qday. Undan chiqib ketish ham amri mahol.” Bu davr organik birikmalar tuzilish nazariyasi yaratilishi bilan

yakun topdi va juda ko‘p turlicha yangi fikrlar paydo bo‘la boshladi.