Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Kırgız Rus İlişkileri
43
topraklarına saldıran Çin İmparatorluğunun Ordusuna karşı Sarıbagış Boyu Reisi Atake Bahadır Kazaklardan askeri yardım istemiştir. Bu aşamadan sonra Kırgız- Kazak ilişkilerinde çatışma süreci son bulmuş ve 19. yüzyılın ortalarına kadar ilişkilere istikrar hakim olmuştur. 1845 yılında Abılay Hanın torunu Kasım’ın oğlu Kenensarı Ruslara karşı ittifak sağlamak için, Hokand, Buhara ve Hive Hanlıklarına ve Kırgız Boylarının Reislerine elçiler göndermiştir. Bu dönemde Kırgızlar Kazak önerilerini kabul etmişler fakat bu mücadelenin liderliğini Kırgızların Hanı Orman Han üstlenmek istemiştir. Buna öfkelenen Kenensarı egemenliğini Kırgızlara zorla kabul ettirmek istemiş ve Çüy ve Talas’daki Kırgız boylarına akınlar düzenlemiştir. 1847 yılında Tokmok bölgesinde Ormon Han ile Kenensarı Han arasında önemli bir Kırgız-Kazak savaşı olmuştur. Kenensarı’nın ordusu dağıtılmış Hanın kendisi ve kardeşi Nooruzbay ve 15 Kazak önderi tutsak edilmiş ve Kenensarı ile kardeşi öldürülmüştür. Bu savaştan sonra Kazakların Kopal şehrinde Kırgız-Kazak önderleri barış anlaşması yapmışlardır 49 . 5. Kırgız Rus İlişkileri Rusya ile Kırgızların ilk ilişkileri 1722 – 1724 yıllarında Rus Çarı Birinci Pyotr (Büyük Peter veya Deli Petro)’nun Cungar Hanlığına göndermiş olduğu elçisi İvan Unkovsky ile başlar. Cungar Hanlığı çerçevesinde ilk Kırgız Rus ilişkileri de oluşmuştur. 50 Daha sonra 1749 da Rus araştırmacı İ. Riçkov bölgeye gelip giden tüccarlar aracılığı ile Kırgızlar hakkında bilgiler derlemiş ve Kırgızları “Alatay Kırgızları” olarak adlandırmıştır. Kırgızlarsa Ruslar hakkındaki ilk bilgileri 1757
49 D.Saparaliyev, “Kırgız Kazak Mamilesi (18. yüzyılın ikinci yarısı 19. yüzyılın ilk yarısı)”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Bişkek 2001, I, s.12-20; Daha geniş bilgi için: D.Saparaliyev, Vzaimootnoşeniya Kırgızskogo Naroda s Russkim i Sosednimi Narodami v 18 Veka, Bişkek 1995, s.86-101 50 V. Ploskih , a.g.e, s 161 44
yılından itibaren öğrenmeye başlamışlardır. Tanrıdağ Kırgızlarından iki yüz kişinin Sibirya’ya gidip yerleştikleri bilinmektedir. Bunların Volga nehri bölgesine Kalmukların Çin baskısından kaçan kısımları ile birlikte gitmiş ve bir süre sonra yurtlarına dönmüş olan Kırgızlar olmalarına ihtimal verilmektedir 51 . Vatana dönen Kırgızlar arasında Abdurrahman Kuçakov adlı bir Kırgız Rus dilini öğrendiği için daha sonra Sarıbagış boyu Reisi Atake tarafından II. Katerina nezdine Elçi olarak gönderilmiştir. Çüy Kırgızlarının Reisi Atake Kuzey Kırgız boylarının katıldığı bir Kurultay düzenlemiş ve bu kurultayda Rusya veya Hokand Hanlığı ile ittifak edilip edilmeyeceği hususları tartışılmıştır. Kurultay Rusya ile dostluk ve ittifak kararı çıkmıştır. Böylece ilk Kırgız Elçisi olarak seçilen Abdurrahman Kuçakov 1785 yılında Peterburg’a gönderilmiştir. Bir yıl sonra Çariçe Katerina Kırgız heyetini kabul ederek işbirliği ve destek vaadinde bulunmuştur. 1787 yılında Katerina’nın temsilcisi Vyazemski Sarıbagış Reisine tanıma mektubu göndermiş ve 1787 sonbaharında Rus Elçisi Muslim Agaferov Çüy’de Sarıbagış Reisi tarafından kabul edilmiştir.
Bu suretle Kırgız – Rus resmi ilişkileri 18. yüzyılın sonlarına doğru gelişmeye başlamıştır. 1813 yılında Sibirya’dan gelen bir tüccar heyeti arasında tercümanlık yapan Bubenov’u Sibirya Askeri Valisi Kırgız boyları nezdinde temsilci yapmış ve Bubenov aracılığı ile Rus tüccarların korunması talebini iletmiştir. Ertesi yıl Kırgız Bugu Boyu Reisi Şapak da kendi temsilcisini göndermiştir. Bubenov Peterburg’a Kırgız elçi heyeti ile birlikte döndüğünde Kırgız boylarının Rusya ile birleşmek istediği yolunda rapor vermiştir. Isık Göl Kırgızları, Bugu Boylarının bu girişimleri Rusya ile ilişkilerin daha da yoğunlaşması sonucunu doğurmuştur. Bu gelişme Bugu Boyları ile Sarıbagış Boyları arasındaki
51 Kırgız Respublikasının Tarıhı, Bişkek, 2000, s.138-140 52 İstoriya Kirgizskoy SSR, I,s.486-488 45
geçimsizlik ve anlaşmazlıklardan kaynaklanmış ve gerek Çüy Kırgızları olan Sarıbagış’ları gerek Isık Göl Kırgızları, Bugu’ları birbirlerine karşı ittifak arayışı ihtiyacı ile Rusya ile ilişki geliştirmeye sevketmiştir. 1824 yılında Asılbek Olcobayoğlu, Algazi Şerali başkanlığında bir temsilci heyeti Sibirya’yı ziyaret etmiştir. Aynı yıl Ziberstein ve Nyuhalov başkanlığındaki bir Rus heyeti de Isık Göl’e gelmiştir. 1825 de ise Isık Göl’de, Cırgalan nehrinin bulunduğu yörede Bugu Boy Reisleri, Hokand Hanlığı ile Rusya Çarlığı arasındaki hangi tarafın tercih edileceğini karara bağlamak üzere bir Kurultay düzenlemişlerdir. Kurultay’dan Rusya ile ittifak yapılması kararı çıkmıştır 53 .
6. Kırgızlar ve Hokand Hanlığı 18. yüzyıl başında Fergana Vadisinde Buhara Emirliğinden ayrılan Hokand Hanlığı 1709 da Şahruh tarafından kurulmuştur. Şahruh şecereye göre Babür Şahın sülalesinden gelmekteydi. Bu yeni devlet Hokand, İsfara ve Margilan bölgelerini kapsıyordu. Hokand’ın sınırları giderek Hocent’den Andican, Namangan ve Fergana’ya kadar genişlemiştir. Hokand Hanlığının nüfusu Özbek, Tacik ve göçebe Kıpçak, Kırgız boylarından oluşuyordu. Boylar arasındaki rekabet ve anlaşmazlıklar neticesinde Hokand yöneticileri sık sık değişmiştir. 18. yüzyılın ilk yarısında verimli topraklar üzerinde oturan Hokand Hanlığı giderek güçlü bir ülke konumuna gelmiştir. Kırgız boylarının birbirleri ile çatışmalarından yararlanan Hokand Emiri Erdene, Oş ve Özgen şehirlerini ele geçirmek istemiştir. 1762 yılında Hokand ordusu Özgen’e yürümüş ve daha sonra Oş’u almıştır. Hacı Bey komutasındaki Kırgızlar Özgen’i savunamamamışlar ve dağlara çekilmişlerdir. Özgön’den sonra 1764 yılında Hocent’i ele geçirmek isteyen ve Hocent üzerine yürüyen Erdene’nin ordusu üzerine, Hacı Bey
53 Kırgız Respublikasının Tarıhı, Bişkek, 2000, s.140-142 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|