Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 1. Muhammed Kırgız .................................................................. 36 2. Kırgızlar ve Cungar Hanlığı .................................................... 37
3. Kırgızlar ve Çin İmparatorluğu................................................ 39 4. Kırgız - Kazak ilişkileri ........................................................... 41
5. Kırgız Rus İlişkileri ................................................................. 43 6. Kırgızlar ve Hokand Hanlığı ................................................... 45
B. KIRGIZLAR VE RUSYA İMPARATORLUĞU ........................ 51 1. Rusya ile ilk ilişkiler ............................................................... 51
2. Rusya’nın Kuzey Kırgızistan’ı ele geçirmesi ........................... 52 3. Rusların Güney Kırgızistan’ı ele geçirmesi ............................. 53
C. RUSYA EGEMENLİĞİNDE KIRGIZLAR ................................ 55 1. Rusya egemenliğinin yerleşmesi ............................................. 55
2. Rus Yönetimine Karşı Ayaklanmalar ...................................... 57 IV. SOVYETLER BİRLİĞİ DÖNEMİ................................................. 60
A. DEVRİM YILLARI .................................................................... 60 1. 1917 Devrimi ve Kırgızlar....................................................... 60
2. Basmacı Hareketi .................................................................... 61 3. Rusya Federasyonu içinde Kırgızlar ........................................ 63
4. Stalin’in Totaliter Yönetimi Dönemi ....................................... 65 B. İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI DÖNEMİ .................. 66
1. İkinci Dünya Savaşı dönemi .................................................... 66 2. 1950 – 1985 Dönemi ............................................................... 66
3. Glasnost- Perestroyka Dönemi ................................................ 69 4. SSCB’nin dağılması ................................................................ 71
V. BAĞIMSIZ KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ ................................ 74 A. Kırgızistan Egemenliğinin İlk Dönemi ........................................ 74
B. Sosyal Dönüşüm Gelişmeleri ...................................................... 76 C. Günümüzdeki Kırgızistan Devletinde İktidar Değişiklikleri ............ 77
KAYNAKÇA ...................................................................................... 84 İNDEKS .............................................................................................. 85
7
Bu kitapçık Kırgız tarihini beş bölümde incelemektedir. Cengiz Han dönemine ve Rusya ilişkilerine özel bir önem verilmiştir. Giriş bölümünde mevcut bilimsel bilgilere göre Kırgız kelimesinin anlamı ve kırgız kimliği üzerinde durulmuştur. Bilindiği gibi eski çağlardan beri Kırgızlar ve Kırgız kimliği yaşamaktadır. Kırgız etnik kimliği ilk defa M.Ö.201 yılında Çin kaynaklarında yer almıştır. Kırgız kelimesinin anlamı üzerinde değişik yorumlar vardır. Halk söylemine göre Kırgız terimi kırk sayısı ile kız kelimesinden türemiştir. Kırgızlar kırk boydan ve Kırgız soyu kırk kızdan türemiştir. Diğer bir görüşe göre, Kırgız kelimesi kırk sayısı ile oğuz boyu ile bağlantılıdır”, “Kırk Oğuzlar”, diğer taraftan bazen,” kır” kelimesi Kırgız dilinde “dağ yamacı” anlamına geldiğinden, Kırgız kelimesi ile dağlarda yaşayan oğuzlar tanımlanmıştır. Şecerelerde Kırgız kelimesi Oğuz Kağanın torununun adı olarak geçmektedir. Çin kaynakları Yuan-Şi’deki bilgilere dayanarak Kırgızların kırk Çin kızı ile bağlantılı olarak “Us” ovası halkından türediğini kaydetmektedir. Bunların yanı sıra Kırgız kelimesinin bilimsel açıklaması da yapılmıştır. Araştırmacılar dil bilimi ve onomastik yöntemlerle açıklamışlardır. Bu araştırmaların sonuçlarından en çok bilinen bazıları şöyledir:” kırk ve yüz”, kırk çehre anlamında; “kırk ve er“ kırk er anlamında; “kara ve gız” siyah saçlı halk anlamında; „kırguğ- kırıg” ve “çoğul eki “ız” “ Kızıllar” anlamında; “Kırık ve Oğuz“, “Kızıl Oğuz”, güney oğuzlar ve batı oğuzlar anlamında; “Kırgın “Kırgıt”, “Kırgız” al yüzlü halkın mensupları anlamında olan kelimelerin dönüşümü ve ses tonlarının değişimi ile anlatılan tanımlardır. 1
1 T.Çorotegin, K.Moldokasımov, Kırgızdardın Cana Kırgızstandın Kıskaça Tarıhı, Bişkek, 2000, s.11 8 Barthold’a göre Kırgızlar tarihi kaynaklarda Türk halkları içinde adına en eski dönemlerde rastlanan bir halktır. M.Ö.203-201 yılları hakkında Çin tarihçisi Sıma Çıyan tarafından Kırgızların Hunların egemenliğine girmiş oldukları ifade edilmektedir. Bu bilgilerden Kırgızların Hunlarla komşu oldukları ve yakın ilişki içinde bulundukları anlaşılmaktadır. Ayrıca, Kırgız adının eski Çin kayıtlarında farklı biçimlerde kaydedildiği bilinmektedir 2 .
Kültigin anısına dikilen yazıtta Kırgız kelimesi Kırkız şeklinde yer almaktadır. Bilge Kağan, Tonyukuk, Moyon-Çur, Suci yazıtlarında da Kırgız ismine rastlanılmıştır 3 . Bunun dışında Arap, Fars ve Türk kaynaklarında Kırgız ismi geçmektedir. Kırgız adının Arap kaynaklarında Hırkız, Fars kaynaklarında Hırhız, Kırkız biçimlerinde kaydedilmiş olduğu ve telaffuz benzerlikleri bulunduğu bilinmektedir. Arap ve Fars kaynaklarda yer alan kelime biçimlerinin yazıtlardaki biçim ile yakınlığı vardır. Türk kaynaklarında aynı kelime Kırkız, Hırkız, Kırgız olarak kaydedilmiştir 4 . Altıncı yüzyılda bir Bizans elçisinin Batı Türk Kağanlığına yaptığı ziyareti takiben yazdıklarında Kırgız kelimesinin „Herkiz“ olarak yer aldığı, XIII-XVIII yüzyıl Moğol kaynaklarında Kırgız kelimesinin farklı şekillerde kaydedilmiş olduğu bilinmektedir. Kırgızlar XVII ve XIX yüzyıllarda Kalmuk ve Çinliler tarafından “buru” olarak anılmışlardır. Daha sonra “burut” kelimesi üzerinde araştırmacılar arasında değişik görüşler çıkmıştır. 5
2 M.Kıldıroğlu, Tarihi Kaynaklarda Kırgız Adı ve Anlamı, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Ankara 2005, No.159, s.208-209 3 M.Kıldıroğlu, a.g.m., s.208-210 4 M.Kıldıroğlu, a.g.m., s.210-211 5 M.Kıldıroğlu, a.g.m., s.213-213 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|