Kirgizistan cumhuriyeti

 

15 

elde  ediyorlardı.  Devletin  nüfusunun  yaklaşık  üçyüz  bine  vardığı 

bilinmektedir.  Davan  Devletinin  halkı  doğu  İran  dilini  konuşuyordu. 

Ülkede  yetmiş  kadar  büyük  ve  küçük  şehir  vardı.  Devlet  merkezi  Erşi 

kenti  idi.  Devletin  doğu  sınırı  Yu  şehri  ile  sınırdaştı.  Arkeologlar  Yu 

şehrinin  kalıntılarını  günümüzdeki  Kırgızistan’daki  Özgön  şehrinin 

kuzey  kesiminde  bulmuşlardır.  Davan  Devleti  ipek  yolu  üzerinde 

bulunduğundan  bu  devlette  Çin  ipekleri  ve  sikkeleri  kullanılmakta 

olduğu biliniyor. 

Daha  sonraki  dönemlerde  Davan  Devleti  ile  ilgili  kayıtlara 

rastlanmıyor.  Arkeologlar,  M.S.  1.ve  5.yüzyıllar  arasında  Davan 

devletinin gelişerek  ilerleme kaydettiği  ve ülkede  yeni  şehir  ve köylerin 

oluştuğunu  altın,  cıva,  firuze  ve  diğer  madenlerin  işletmeciliğinin 

geliştiği  sonucuna  varmışlardır.  Fergana  vadisinin  dağlık  bölgelerinde 

tarımın  yanı  sıra  hayvancılıkla  uğraşan  boylarda  bulunuyordu.  5. 

yüzyılda Davan ülkesi “Eftalitler” (Ak Hunlar) Devletine, 6. yüzyılda ise 

Göktürk devletine katılmıştır.

12

 

 

G. Kangüy Devleti  

Bu  devlet,  M.Ö.  3.  ve  M.S.  5.  yüzyıllar  arasında  Sır-ı  Derya’nın 

(Seyhun) orta kesimi bölgesinde yaşadı. Devletin ismi “Kangı” boyunun 

adından  türemiştir.  Devletin  sınırları  Sır-ı  Derya’dan  Talas  vadisine  ve 

Çüy’e  kadar  uzanıyordu.    Kangüy  devletinin  sınırları  günümüzdeki 

Kazakistan,  Özbekistan  ve  Kırgızistan’ı  kapsıyordu.  Çin  tarihçisi 

Sımasıyan  Kangüy’lerin  göçebe  olduğunu  kaydetmektedir.  Arkeologlar 

Kangüy  boyunun  ziraatle  uğraştığını  belirtiyorlar.  Kangüy’ler  kentlerde 

ve  köylerde  yerleşikti.  Şehirleri  tepelerde  savunmaya  elverişli  sağlam 

surlarla  çevrelenmişti.  Bu  duvarların  önünde  büyük  çukurlar 

bulunuyordu.  Şehirlerin  içinde  de  kaleler  vardı.  Evleri  çamur  sıva  ile 

                                                

12

 V. Ploskih, Bizdin Kırgızistan, Bişkek, 2004, s.56 

---

 

16 

yapılıyordu. Kalede Devlet başkanı ve ileri gelen ihtiyarlar oturmakta idi. 

Ülkede  en  zengin  ve  nüfuzlu  kişiler  Aksakallar  meclisinde  yer  almakta 

idi.  Bu  Aksakallar  Orta  Asya  Devletlerinde  de  olduğu  gibi  önemli 

kararlar  alınmasında  etkin  oluyorlardı.  Kangüy  Devletinde  iki  merkez 

vardı.  Bityam  ve  Fanmey  şehirleri  merkez  konumunda  idi.  M.Ö.6. 

yüzyılda  Kangüy  devleti  diğer  Orta  Asya  devletleri  gibi  Perslerle  ve 

M.Ö.  4.yüzyılda  İskender’in  ordusu  ile  savaşmıştı.  Kangüy’ler  M.Ö. 

1.yüzyılda Hunların yardımı ile Vu Sun’ları ortadan kaldırmışlardı. Orta 

Asya’nın  güneyinde  kurulan  Kuşan  Devleti  ile  dostluk  ilişkileri 

geliştirmiş  olan  Kangüy  Devletini,  5.yüzyılın  sonlarında  Eftalitler 

egemenlikleri altına almışlardır. Daha sonra  Kangüy toprakları Göktürk 

Kağanlığının sınırları içinde kalmıştır.

13

  

                                                

13

 V. Ploskih, a.g.e., s. 57-60  

---

 

17 

II. ORTA ÇAĞ VE CENGİZ HAN DÖNEMİNDE KIRGIZLAR 

 

 

A. ORTA ÇAĞDA KIRGIZLAR VE KIRGIZİSTAN 

1. Göktürk Kağanlığı Dönemi  

6.  yüzyılın  ortasında  Orta  Asya’da  Kırgız  tarihinde  önemli  yer 

tutan  Göktürk  Kağanlığı  kuruldu.  Türk  kelimesine  esasen  ilk  defa  Çin 

kayıtlarında  rastlanmaktadır.  Kelime  güçlü,  sağlam  anlamına 

gelmektedir.  5.  yüzyılın  ortasında  Türkler  Juan  Juan’lara  tabi  olarak 

yaşıyorlardı. 

Altay 

yöresinde 

Türkler 

demir 

işletmeciliğini 

geliştirtmişlerdi.  Juan  Juan’lara  vergilerini  demir  vererek  ödüyorlardı. 

Türk Kağanı Bumin 546 yılında Tele boylarını yenerek onların oturduğu 

Cungarya bölgesini kendi topraklarına katmıştır. Bunu takiben güçlenen 

Türkler  552  yılında  Juan  Juan’ları  yenmişlerdir.  Bumın  Juan  Juan 

Hükümdarının  kullandığı  İlig  Kağan  unvanını  almış  ve  Orhun  nehrini 

ülkesinin merkezi haline getirmiştir. Bumın 553 yılında ölmüş ve yerine 

oğlu Muhan Kağan geçmiştir. 

Türklerin  Altay’daki  mekanı  ise  Bumin’ın  kardeşi  İstemi’nin 

idaresi  altında  kalmıştır.  İstemi,  Bumin’ın  ölümünden  önce  Yedi  Su, 

Merkezi  Tanrı  Dağ  ve  Batı  Tanrı  Dağı  yöresini  ülkeye  katmıştır.  İlig 

Kagan  Muhan  Güney  Sibirya  ve  Kuzey  Çin  topraklarını  ele  geçirmek 

amacı  ile  faal  olmuştur.  İstemi  ise  Orta  Asya  ve  Kazakistan  yönünde 

genişlemek istiyordu. 

Beşinci  yüzyılda  Orta  Asya’da  egemen  olan  Eftalitler’e  Sasani 

İran önemli vergiler ödemekte idi. İran bu ağır vergi yükünden kurtulmak 

için  İstemi  ile  ittifak  arıyordu.  İran’ın  politikası  sonucunda  İstemi  555 

yılında İran Şahı Hosrov Anuşirvan ile ittifak anlaşması yapmıştır. 

 563  –  567  yılları  arasında,  batıdan  İran  ordusu  kuzeyden  Türk 

ordusu  Eftalitler’e  baskı  yapmışlardır.  Süregelen  savaşlar  sonucunda 

---

 

18 

Eftalitler  ortadan  kalkmıştır.  Eftalitler’e  karşı  kazanılan  zafer  üzerine 

İstemi Yabgu unvanını aldı. 

Eftalitlerin  ortadan  kalkmasından  sonra  İran  ile  Göktürk 

Kağanlığı  arasında  Büyük  İpek  Yolu  üzerinde  kaçınılmaz  bir  rekabet 

başlamıştı.  Bu  çerçevede  İran’ın  parçalanmasını  isteyen  Sogudlular 

İstemi  Han’a  yaklaşmışlardır.  Sogud  Reisi  Maniyah  İstemi  Yabgu’ya, 

İran’ın tarihi düşmanı olan Bizans ile ilişki geliştirmesini telkin  etmiştir. 

Bizans  İmparatoru  ikinci  Justinyen’in  568  yılında  Maniyah’ın 

başkanlığındaki  Türk  heyetini  kabul  etmiş  olduğu  bilinmektedir.  Bunu 

takiben Justinyen’in elçisi olarak Ordu Komutanı Zemarh Başkanlığında 

bir  Bizans  heyeti  Talas  ve  Çüy  üzerinden  Doğu  Tanrı  dağlarındaki 

Akdağ  mevkiindeki  İstemi  Kağan’ın  merkezinde  kabul  edilmiştir. 

Böylece  iki  devlet  arasında  yapılan  ittifak  uyarınca  Türk  ordusu  İran’a 

girmiştir.  

İstemi  Han  575  yılında  ölmüştür.  Ancak  Türkler  İran  ordusunu 

hezimete  uğrattıktan  sonra  576  yılında  Karadeniz  kıyısındaki  Bizans 

topraklarına  fethetmiştir.  Bir  süre  sonra  Göktürk  Kağanı  Taspar’ın 

ölümünü  takiben  Göktürk  Kağanlığında  taht  kavgası  başlamıştır.  Bu 

mücadele sonucunda 587 yılında Göktürk tahtına İstemi Han’ın mirasçısı 

olan  Tardu  Böke  Kağan  çıkmıştır.  Tardu  Böke  Kağan’ın  ölümünden 

sonra  603  yılında  Göktürk  Kağanlığı  Batı  ve  Doğu  olarak  ikiye 

ayrılmıştır

.

14

 

7.yüzyılın  başında  Batı  Göktürk  Kağanlığı  On  Ok  Eli  adını 

taşıyordu.  On  Ok  Eli  ismini  alan  Kağanlık  Doğu  Türkistan,  Orta  Asya, 

Aşağı İdil ve Kuzey Kafkasya bölgelerini kapsıyordu. Devletin yönetim 

merkezi Talas vadisindeydi. Daha sonra Çüy vadisi devlet merkezi haline 

gelmiştir.  618  yılından  itibaren  Çüy  vadisindeki  Suyab  devlet  merkezi 

                                                

14

 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s. 220-226  

---