Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8. Karahıtaylar
- 2. Moğol İstilası Döneminde Kırgızistan. Çağatay Ulusu ve Haydu devleti
28
1102 yılında ise Doğu Karahanlıların Hanı Kadir Han Cebrail Maveraünnehir üzerine bir sefer yapmış ancak Selçuk Sultanı Sencar ile çatışarak yenilmiş ve Selçuklular tarafından öldürülmüştür. Sonuçta Karahanlılar Selçuklu Devletinin vassalı olmuşlardır 28 . Bu dönemde İslam dünyasında ilmi hayat ilerlemiştir. 29
8. Karahıtaylar Karahıtayların menşei Mançulara dayanmaktadır. 12. yüzyılın 30’lu yıllarında Karahanlıların topraklarını ele geçirdiler. Çin kaynaklarında Kidanlar olarak kayıtlı olan bu halk İslam eserlerinde Karahıtaylar olarak anılmıştır. Karahıtaylar 10.yüzyılda Orta Asya’da bir boyu egemenlikleri altına almış ve egemenliklerini Kuzey Çin’e kadar genişletmiştir. 937 yılında Lia-O Devleti adını alan Karahıtaylar 1125 yılında Çjurçjenler tarafından ortadan kaldırılmıştır. Lia-O sülalesinden biri Elyüy Daşi batıya doğru kaçmıştır. Emil nehri kıyısında kendini Gurhan (Hanlar hanı) olarak ilan etmiş ve dağınık boyları kendi yönetimi altında toplamıştır. Bu dönemde Doğu Karahanlı devleti zayıflamıştı. Çok geçmeden Doğu Karahanlı devletinin topraklarında Si Lia-O devletini kurmuş ve Balasagun’u başkent yapmıştır. 1158 yılında Harezm Karahıtayların egemenliği altına girmiştir. 1210 yılında bugün Kırgızistan’da bulunan Talas kenti civarında
28 İstoriya Kırgızskoy SSR, I, s.290-298 29 Yusuf Has Hacib (1015/ ölümü 1018-1070’den sonra) Kırgızistan’daki Balasagun şehrinde doğmuştur. 1069-1070 yılında Balasagun şehrinde Kutadgu Bilig eserini yazmış ve Kaşgar’daki Doğu Karahanlı Kağanı Tabgaç Buğra Kara Hakan’a sunmuştur. Günümüzde Bişkek’te Yusuf Balasagun isminde Kırgız Devlet Üniversitesi vardır. Kaşgarlı Mahmud 11.yüzyılda yaşamıştır.1029-1038 yılları arasında Barskan şehrinde doğmuş olup ölüm tarihi belli değildir. Babası Huseyin ibn Muhammed ibn Yusuf Kadır Han Barskan şehrinin Beyi olarak bilinmektedir. Kaşgarlı Mahmud Kaşgar, Bağdad, Buhara şehirlerinde eğitim görmüş.11.yüzyılın 50’li yıllarından itibaren Türklerin oturdukları bölgeleri gezerek Divani Lügat-it Türk eserini hazırlamıştır. Bişkek’te Kaşgarlı Mahmud isminde Şarkiyat Üniversitesi vardır.
29
Karahıtay ordusu Maveraünnehr ordusu ve Harezmlilerle çarpışmıştır. Bu savaşı takiben Nayman Hükümdarı Kuçluk Karahıtay ordusunun zayıf düşmesinden yararlanarak Özgön kentini ve Karahıtay Hükümdarının hazinesini ele geçirmiştir. Daha sonra Kuçluk’un devletine de Cengiz Han son vermiştir 30 .
B. CENGİZ HAN DÖNEMİ 1. Moğol İlerleyişi 12.yüzyılın sonu ile 13. yüzyıl başında Borcigin boyundan Temuçin Moğol Hükümdarı olmuştur. Temuçin 1206 yılında bir çok boyu birleştirerek Cengiz Han unvanını almıştır. 1207 yılında Cengiz Han oğlu Cuçi’ye Güney Sibirya’nın fethedilmesini emretmiştir. O dönemde küçük beylikler halinde yaşayan Kırgız boyları Urus İnal’ın egemenliği altında bulunuyorlardı. Cuçi Kırgızların topraklarına geldiği zaman Urus İnal, Aldiğer ve Olabek önderliğindeki Kırgız beyleri Cuçi’yi saygı göstererek karşılamışlar ve Cengiz Hanın Devletine bağlılıklarını bildirmişlerdir. Böylece Cengiz Han Orta Yenisey, Tuva ve Altay bölgelerindeki Kırgız boylarının ülkelerini barış yolu ile Devletine katmıştır. 1217-1218 döneminde Kırgız boylarının komşusu olan Tumat boyları Moğollara baş kaldırınca Cengiz Han Kırgız ordusunun bu isyanı bastırmasını istemiştir. Ancak Kurlan önderliğindeki Kırgızlar Tumatlarla birleşerek ayaklanmaya katılmışlardır. Bunun üzerine Cuçi komutasındaki Moğol ordusu Kırgızların üzerine gönderilmiş ve ayaklanma kanlı şekilde bastırılmıştır. Kırgız boyları uzun zaman sonra toparlanmış ve 1273 yılında Moğollara karşı yeniden savaş açmışlardır. Bu defa Kırgızlar Elegest suyunun solundaki Moğol merkezini 1280 yılına kadar kuşatma altında
30 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s.298-303 30
tutmuştur. Moğol Beyi geri çekilmiş ve mahsur kaldığı dağdan kendi tarafına ihanet eden bir Kırgız Binbaşısının yolu göstermesi sonucunda kurtulmuştur. Bu aşamadan sonra 1273 – 1293 yılları arasında Yenisey bölgesi Moğol egemenliğinden çıkmış olan Kırgız Beyleri tarafından yönetilmiştir. Yenisey Kırgızları merkezi Çüy vadisinde bulunan Orta Asya’daki Moğol Hanı Haydu tarafından desteklenmiştir. Moğol Hanı Kubilay Çinlilerin tavsiyesi üzerine “Barbarların eli ile Barbarları yok etmek” istemiş olduğu bilinmektedir. Kubilay, Türk dili konuşan boylardan bir ordu kurmuştur. Bu orduya katılanlar arasında Kıpçaklar ve Merkezi Asya’daki Kırgızlar da vardı. Ordunun başına Kubilay Hanın deneyimli komutanı Kıpçak kökenli Tutuh geçmişti. 1293 yılında Yenisey Kırgızlarının üzerine yürüyen bu ordu Yenisey Kırgızlarını yenmiştir. Orta Asya’nın Moğol Hanı Haydu ise Yenisey Kırgızlarına yardım için Yedi Su bölgesinden Boloç komutasında bir ordu göndermişse de Tutuh bu orduyu da dağıtmış ve Boloç’u öldürmüştür. Bu savaşı takiben, Moğollar Kırgızları Yenisey bölgesinden çıkarmış ve Kırgız boylarını Sungari ve Amu Derya dolaylarına, Altay bölgesindeki Kırgızları ise Çin’de Şan Dung bölgesine sürmüşlerdir. Böylece Yenisey havzasındaki Kırgız boyları bu bölgeyi terketmiştir.31
Haydu devleti Tanrı dağlarının doğu kesimindeki Cungarya ve Doğu Yedi Su bölgesinde yaşayan Karluklar ve Uygurlar 1208 yılında Cengiz Hana kendi istekleri ile başvurarak Cengiz Hanın Devletine katıldılar. 31
Nayman Hanı Kuçluk’un Devletine göz dikmişlerdir. 1218 yılında Cebe Noyan komutasındaki 20.000 kişilik ordu Nayman ülkesine yürümüş ve sonuçta Kuçluk Hanın ordusu dağıtılmış kendisi de öldürülmüştür.
31 İstoriya Kırgızskoy SSR,I, s. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|