Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz



Yüklə 7,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/273
tarix27.10.2017
ölçüsü7,67 Mb.
#6951
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   273

 

 



 

-

 



r

əqabət  –  ayrı-ayrı  məhsul  istehsalçıları  və  ya  əmtəələrin  (xidmətlərin) 

t

əchizatçıları  arasında  satışın,  kapitalın  daha  gəlirli bazar seqmentlərinə  axını 



vasit

əsilə istehsal proseslərinin təbii nizamlanması mexanizminin daha əlverişli şərait 

uğrunda iqtisadi rəqabət, nəticədə borcunu ödəyə bilməyən müəssisələr müflisləşir və 

bankrot olurlar. 

Bazar münasib

ətlərinin tənzimlənməsinin effektliyinə aşağıdakı amillər neqativ 

t

əsir göstərə bilər: 



-

 

inhisar (monopoliya) – bir v



ə ya bir sıra müəssisələr tərəfindən nəzarət edilən 

bazar formasıdır; adətən, iri firmalar, korporasiyalar və onların birlikləri öz əllərində 

m

əhsulun  satışını  və  istehsalını  cəmləşdirirlər, bu da onlara  inhisar qiymətlərini 



əyyənləşdirməyə və daha çox gəlir əldə etməyə imkan yaradır; 

-

 

kölg



ə  iqtisadiyyatı  –  dövlət tərəfindən idarə  edilməyən məhsulların  (kənd 

t

əsərrüfatı  məhsullarının,  ərzağın,  maddi-texnikiehtiyatların  və  s.)  istehsalı, 



paylaşdırılması və istehlakı.  

İngilis  iqtisadçısı  A.Smit  hesab  edirdi  ki,  bazar  iqtisadiyyatı  bir sistem kimi 

obyektiv  inkişaf  qanunlarına  tabedir  və  təsərrüfatçılıq  subyektlərinin müxtəlif 

maraqlarının  yüksək dərəcəli özünü tənzimləmə  və  özünü nizamlamaya qadirdir 

(“görünm

əyən  əl”  prinsipi).  Bir  çox  iqtisadçılar  bu  konsepsiyanın  tərəfdarıdır  və  o, 

XX 

əsrin 30-cu illərinədək üstünlük təşkil  edirdi.  20-ci illərin  sonlarında  –  30-cu 



ill

ərin  əvvələrində  dünya  iqtisadiyyatını  bürümüş  tənəzzül  iqtisadiyyatın  özünü 

nizamlama n

əzərriyəsini məhv  etmişdir.  Bu  nəzəriyyəyə  zidd olaraq bazar təkcə 

iqtisadiyyatı “özünü tənzimləmirdi”, əksinə məhvedici meylləri daha da gücləndirirdi. 

XX 


əsrin 30-cu illərində  C.M.Keynsın  bazar  mexanizminə  dövlətin müdaxilə 

edilm


əsinin zəruriliyini və  əhəmiyyətini  əsaslandırannəzəriyyəsi  yaranmışdır,  ilk 

növb


ədə  tələbatın  tənzimlənməsində, investisiya proseslərində, kredit siyasətinin 

h

əyata keçirilməsində  və  əhalinin məşğulluğunda.  Bu  nəzəriyyənin praktiki olaraq 



h

əyata keçirilməsi prosesində  müxtəlif ölkələrdə  iqtisadiyyatın  dövlət tərəfindən 

t

ənzimlənməsinin iki üsulu yaranmışdır: mərkəzləşdirilmiş (qanunverici) – hamı üçün 



mütl

əq və mərkəzləşdirilməmiş (vasitəli) – qiymətlərə, ticarət qaydalarına, gəlirlərin, 

vergil

ərin və s. təsiri vasitəsilə. 



Bazar  iqtisadiyyatının  dövlət tərəfindən tənzimlənməsi  üsulları  sabitdir, lakin 

bazarda  yaranan  v

əziyyətdən  asılı  olaraq  dəyişə  bilər.  Bununla  yanaşı,  həyata 

keçiril


ən cəmi tədbirlər aqro-ərzaq iqtisadiyyatının optimal inkişafını təmin etməlidir. 

Real şəraitdə aqro-ərzaq iqtisadiyyatının optimallaşdırılması üzrə qərarlar qəbul edən 

şəxslər bazar subyektləri  arasında  mövcud  olan  bütün  əlaqələri izləyib və  həyata 

keçirm


ək  iqtidarında  deyillər. Buna əsaslanaraq ya idarəedənlərin  sayinı  artırmaq 

lazımdır, bu da rasional deyil, ya da  subyektlər arasında idarəedilən əlaqələrin sayını 

azaltmaq, bu da n

əticədə idarəedilən sistemi xaosa gətirəcək (sırf liberal iqtisadiyyat). 

Ona gör

ə də optimallaşdırma prosesində bir tərəfdən bazar qanunlarının daha effektif 



t

əsirini təmin  etmək, digər tərəfdən  onun  inkişafına  neqativ  faktorların  təsirini 

mimimuma endir

ə biləcək əlaqələr seçilib tənzimlənməlidir.  




 

 



 

Aqro-


ərzaq iqtisadiyyatının əsas dayağı kənd təsərrüfatıdır. 90-cı illər ərzində 

ÜDM-d


ə onun payı aşağı düşməsinə, qida və emal sənayesi sahələrindən daha sürətli 

templ


ərlə  azalmasına  baxmayaraq,  o  ölkə  iqtisadiyyatının  ən iri sahəsi olaraq 

qalmışdır.  

K

ənd təsərrüfatı məhsullarının (xammalın) və ərzaq məhsullarının istehsalı çox 



mür

əkkəb sistemdir, onun vəziyyəti və  inkişafı  bir  çox  xarici  və  daxili xarakterli 

faktorların kompleks təsirindən asılıdır. Hal-hazırda o ölkə əhalisini yetəri qədər və 

tamd


əyərli qida məhsuları  ilə  təmin edilməsi kimi öz əsas  funksiyalarını  hələki 

ist


ənilən səviyyədə yerinə yetirmir. Bu məqsədə nail olunması birbaşa dövlətin aqrar 

siyas


ətinin əsasını təşkil edir. 

 

D



ənli, dənli-paxlalı və yağlı bitkilərin təsnifatı 

 

 D

ənli bitkilərin becərilməsi qədim  zamanlardan,  insanın  tropik  və  subtropik 



meşələrdə təbiətin sövqatlarının (yarpaqların, meyvələrin və köklərin) yığılmasından 

primitiv toxa 

əkinçiliyinə  keçən  zaman  başlamışdır.  İlk  kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin 

qalıqları  neolit  dövrünün  əvvəllərinə, yəni 10 –  12 min il əvvələ  aid olan və 

arxeoloqlar t

ərəfindən  aparılan  qazıntılar  zamanı  tapılmışdır.  Akademik  İ.İ.Vavilov 

bel

ə bir fərziyyə irəli surmüşdür ki, insanlar əkinçiliklə daha tez üst paleolitdə (40 – 



50 min il 

əvvəl) məşğul  olmağa  başlamışlar.  Arxeologiyanın  yeni  tapıntıları  bu 

f

ərziyyəni təsdiqləyir. 



İlk dənli bitkilərdən biri təktoxumlu yabanı buğda olmuşdur. Çoxillik seçimlər 

n

əticəsində  becərilən dənli  bitkinin  ilk  növü  yaradılmışdır  –  təktoxumlu bitki 



buğdanın bir çox sortlarının başlanğıcı olmuşdur. 

Yer üzünd

ə nəbatatçılar örtülü toxumlularıntəxminən 300 min növünü müəyyən 

etmişlər, insan tərəfindən becərilən və geniş istifadə edilən bitki növlərinin sayı isə 

250-d

ən  artıq  deyil,  onlardan  xeyli  hissəsini Graminal dənli fəsiləsi və  Fabaceue 



paxlalılar  fəsiləsi təşkil  edir.  Yağlı  bitkilər müxtəlif fəsilələrə  aiddir.  Onların 

toxumlarının  quruluşu  dənli və  paxlalı  bitkilərin  toxumlarındam  fərqlənir.  Hazırda 

istehsal edil

ən və  böyük təsərrüfat  əhəmiyyəti  olan  yağlı  bitkilərə  günəbaxan, raps, 

xardal, k

əntanın toxumları, gənəgərçək aiddir. Soya paxlalılar fəsiləsinə aid olsa da, 

onun yüks

ək yağlılığını nəzərə alaraq (17 faizdən artıq), praktikada onu yağlı bitkilərə 

aid edirl

ər.  Yağlı  bitkilər dənli bitkilərlə  ayrı-ayrı  istehsal  texnologiyalarının 

elementl

ərilə,  saxlanılma  sistemi  ilə, həmçinin    bitki  zülalının  əsas mənbəyi kimi 

qarışıq yem sənayesində emal tullantlarının istifadəsi sıx əlaqədədir. 

D

ənli, paxlalı və yağlı bitkilərin hər bir növü növ müxtəlifliklərinə ayrılır, növ  



müxt

əliflikləti isə  sortlara. Sort –  müəyyən irsiyyətli, konkret becərilmə  şəraitində 

eyni bioloji, t

əsərrüfat və texnoloji xüsusiyyətlərə malik bitkilərin cəmidir. 

D

ənli , dənli-paxlalı  və  yağlı  bitkilərin bitmə  dövrünün xarakteri və  onların 



t

əsərrüfat istifadəsi iki təsnifatın  təməli  üzərində  qurulmuşdur.  Öz  inkişafının 




Yüklə 7,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   273




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə