Kitab indd
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
32 46 Şıxlar 4 - - - 47 Bəlkə 16 - - - 48 Ağsu 200 - - - 49 Qəməli 9 18 16 - 50 Məlik çobanı 10 - - - 51 Çuxanlı 52 - - - 52 Qurbançı 93 - - - 53 Mərəzə 300 - - - 54 Nabır 60 - - - 55 Qaradüzlü 8 - - - 56 Ərəbşahverdi 22 - - - 57 Çaylı Vahidbəyli 5 - - - 58 Şıxzərli ? - - - Cəmi 3632 1771 956 7 Lakin ekspertlərin arxivdəki aktlarda olan rəqəmlər üzrə he- sablamalarına görə Şamaxı qəzasının 53 kəndində ermənilər 8027 nəfər azərbaycanlını qətlə yetirmişlər ki, onlardan da 4190 nəfəri kişi, 2560 nəfəri qadın və 1277 nəfəri uşaq olmuşdur. Hesabla- malara görə bu kəndlərə dəyən ümumi maddi zərər o dövrün qiymətləri ilə 339,5 milyon manat olmuşdur. Digər mənbədə isə Şamaxının 72 kəndində ermənilərin 7 min nəfəri, o cümlədən 1653 qadın və 965 uşağı qətlə yetirdiyi bildirilir. (31) Bu dövrdə Şamaxı qəzasında 120 kənd olmuşdur ki, bunlardan da 86-sı erməni təcavüzünə məruz qalmışdı. Göründüyü kimi, komissiya öz işini dayandırdığından, soyqırıma məruz qalmış digər 33 kənd haqqında məlumat toplamaq mümkün olmamışdı. Şamaxı qəzası üzrə təcavüzə məruz qalmış kəndlər hazırda Şama- xı, Qobustan, Kürdəmir, Ağsu, İsmayıllı rayonlarının ərazisində yerləşir. Ermənilərin 1918–ci ildə Şamaxı qəzasında cinayət törətdikləri 86 kənd aşağıdakılardır: 33 Qəbristan nahiyəsi (Qobustan) (19 kənd) -Mərəzəli, Şıxlar, Çuxanlı, Sündi, Mərzəndiyə, Nabur, Təklə-Hacı Məmməd Hü- seyn, Yekəxana Talıb, Qurbançı, Ərəbşahverdi, Ərəbşalbaş, Cəm- cəmli, Sıxzərli, Qaracüzlü, Təsi, Təklə-Mirzəbaba, Bəklə, Çəyirli, Ərəbqədim. Mədrəsə nahiyəsi (41 kənd) –Güyzi, Çaylı, Mirikənd, Muğan- lı, Mırtı, Talış-Məlik-Umud, Şərədil, Qaravəlli-Vahid bəy, Məlcək, Xınıslı, Ağabəyli, Avtahi, Bico, Alpout, Osmanbəyli, Ləngəbiz, Qəşəd, Keçidinməz, Çarhan, Nüydü, Boyat, Adnalı, Kürdəmic, Qonaqkənd, Həmyəli, Cabanı, Çaylı-Baxış bəy, Avaxıl, Yuxarı Çağan, Dədəgünəş, Aşağı Çağan, Əngəxaran, Gəgəli, Cavanşir, Ağsu, Şeyməzid, Gorus- Çaparlı, Bortor-Navahı, Bağırlı, Ovçulu, Göylər. Qoşun nahiyəsi (26 kənd) -Nügədi, Nuran, Zeyla, Pur Qara- Çuxa, Suraxanı, Kiçatan, Koleybugut, Şabian, Maçahi, Tağlabiyan, Kelerarac, Koyurdivan, Pir Əbdül-Qasım, Bizlyan, Müdji, Gaci- man, Dilman, Kelva (Nevla), Hatman, Hosa-dara, Sulut, Tircan, Talış-Nuri, Hon-kend, Sardagar, Zargava. (32) 1918–ci ildə ermənilər tərəfi ndə qırğınlar törədilmiş kəndlərin bir hissəsi hazırda İsmayıllı rayonu ərazisinə düşür. Bunu www. ismayilli.aztelekom.org saytına qoyulmuş aşağıdakı məlumat da təsdiq edir: İsmayıllı rayonu üzrə 1918-ci il soyqırımının qurbanları s/s Kəndlərin adı Cəmi Kişilər Qadınlar Uşaqlar 1 Tircan 360 300 40 20 2 Mücü 225 150 50 25 3 Bizlan 100 50 30 20 4 Qıçatan 71 30 20 21 34 5 Sulut 43 38 1 4 6 Zeyvə 82 30 20 32 7 Tağlabyan 36 7 22 7 8 Kürdüvan 22 10 5 7 9 Zərnava 49 40 4 5 10 Xankəndi 20 12 8 0 11 Sərdahar 28 26 1 1 12 Maçaxı 8 - - - 13 Kürtmaşı 68 - - - 14 Diyallı 36 - - - 15 Talıstan 24 - - - Şamaxıda 1918–ci ilin mart–aprel aylarında öldürülənlərin sa- yının dəqiqləşdirilməsi ilə bağlı ötən əsrin 90-cı illərindən bəri Şamaxının yerli tədqiqatçıları da ciddi araşdırmalar aparmış- lar. Onların tədqiqatı nəticəsində (yüz nəfərə yaxın şahiddən toplanan xatirə və məlumatlar) müəyyən edilmişdir ki, erməni cinayətkarları - S.Şaumyan, S.Lalayev, Z.Arestisyan, T.Əmirov və A.Əmiryan qardaşlarının rəhbərliyi və yerli havadarlarının işti- rakı ilə Şamaxı şəhərində təqribən, 14-16 min, onun 40 kənd və obalarında (bugünkü Şamaxı və Qobustan rayonları ərazisindəki kəndlər) 6-8 min nəfəri qətlə yetirmişlər. Şamaxı şəhəri, onun kənd və obalarından didərgin, qaçqın düşənlərin sayı isə 18 min nəfərdən çox olmuşdur. Mənbələrdə bu qırğın zamanı Şamaxı qəzasında 58 kəndin yerlə-yeksan edildiyi, yandırıldığı haqqın- da məlumat verilir. Həmin siyahıya faciə törədilmiş bəzi kənd və obaların adı düşməmişdir. Həmin kənd və obaları da siyahıya daxil edəndə məlum olur ki, 1918-ci il soyqırımı zamanı Şama- xı qəzasının 90-a yaxın, rayonun isə 40-dan artıq kənd və obası 35 faciəyə məruz qalmışdır. (33) Ermənilərin Şamaxı şəhəri ilə yanaşı, kəndlərdə törətdikləri vəhşiliklərə misal olaraq Əngəxaran kəndində baş verənləri göstərmək olar. Ermənilər martın 18-də sübh çağı Şamaxının 3-4 verstliyində olan Əngəxaran kəndinə də qəfi l hücum etmişdilər. Əngəxarana soxulan düşmənlər kəndi mühasirəyə alaraq oradakı əhalini qı- rır, kəndi qarət edir, yandırır və sağ qalan əhalini isə əsir alırdılar. Əsir alınmış Əngəxaran sakinlərinin uşaqları azərbaycanlı kəndi olan Məlhəmə aparılıb orada saxlanılır. 88 kişini isə Çuxuryur- da aparırlar. Kəndə çatmamış onlar əsirləri bağda saxlayaraq bir neçə nəfərini güllələyirlər. Qalan 76 nəfəri isə əsir kimi Mədrəsə kəndində yerləşən erməni qərargahının sərəncamına göndərirlər. Yolda iki nəfəri də güllələyirlər. Mədrəsə kəndinə cəmi 74 nəfər sağ azərbaycanlı gəlib çıxır. Gəncədən gələn İ.Ziyadxanovun si- lahlı dəstəsi Şamaxıya girdikdə əngəxaranlılar qohumlarının taleyindən xəbər tutmaq üçün Mədrəsə kəndinə gedirlər. Onlar kəndin kənarında əngəxaranlı əsirlərin hamısının öldürüldüyü- nü və meyitlərinin eybəcər hala salındığını görürlər. Meyitlərin qulaqları, burunları, əlləri və ayaqları kəsilmiş, bir çox ölülərin döşlərində yanıq izləri aşkar edilmişdir. Bu da sübut edirdi ki, hələ sağ ikən ermənilər onların sinələri üzərində od qalamışlar. Bundan başqa dağıdılmış kənddən qaçıb canını qurtara bilmiş Əngəxaran sakinlərinin çoxu aclıqdan, soyuqdan və xəstəlikdən tələf olmuşlar. Əngəxaranda ermənilərin törətdikləri vəhşiliklərlə əlaqədar təhqiqat materiallarında həmkəndlilərinin və şahidlərin ifadələrinə görə tərtib edilmiş siyahılarda bu kənddən ermənilərin böyük işgəncələrlə qətlə yetirdiyi 237 nəfərin adı var. (34) Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|