Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 Əhməd Sami Elaydi rin də əsasını qoya bilir. Azəbaycan xalqının həyatında tarixi tale ilə bədii yaddaşın bu şəkildə üst-üstə düşməsi hadisəsi tariximizin iki ayrı mərhələsində baş verib. Bunlardan ilki – Azərbaycan Cümhuriyyətinin bərqərarı zamanı (1918-1920), digəri isə həmin cümhuriyyətin yenidən bərpası (1991) kimi tarixi yolayrıcında öz təsdiqini tapdı. Hər iki mərhələ milli bə- dii düşüncəmizə ədəbi anlamda bir sıra üstünlüklər qazandır- dı. Əgər əsrin əvvəllərində bədii təfəkkür özünəqədərki ədəbi ənənələri özündə birləşdirərək, forma və məzmun baxımından tamamilə yeni keyfi yyət qazandısa, müstəqillik dövründə bu, ideya, struktur, ruh baxımından fərqli axtarışların, eksperi- mentlərin izlənməsi ilə əlamətdar oldu. Bəhs edilən mərhələdə mövcud tarixi gerçəkliyin təzahürü kimi ortaya çıxan roman- lar bütün mənalarda müxtəlifl ik baxımından mozaikanı xatır- ladır və ciddi araşdırma üçün çox sayda material verir. Müasir ədəbi müstəvidə mövcud olan diqqətəlayiq roman təcrübələri bu sahəyə panoramik və sistemli baxışı tələb edir. Bu məna- da tədqiqatçı-alim Əhməd Sami Elaydinin «Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı» (1991-2005) monoqrafi yası bu sahədə- ki boşluğu doldurur. Qeyd edək ki, ədəbi-elmi fi kirdə müasir roman nümunələri ilə bağlı davamlı olaraq çıxışlar edilsə də, bu, sistemli olmayıb, fraqmental təsir bağışlayır. Müəllif ilk dəfə olaraq, müstəqillik dövrü roman faktının xarakterik nü- munələrini mövzu, problematika, sənətkarlıq məsələləri kon- tekstində araşdıraraq konseptual şəkildə qruplaşdırır, təsnif və təhlil edir. Onun yüksək erudisiya və təhlil etmə qabiliyyəti, eyni zamanda, bədii mətnin sirlərinə bələdliyi seçilmiş nü- munələri hərtərəfl i araşdırmağa və maraqlı nəticələrə gəlməyə imkan verir. Bu məqamda Əhməd bəy haqqında bir neçə söz deməyə ehtiyac duyuram. Əhməd Sami Elaydi Misir Ərəb Respublikasının vətəndaşı, əslən ərəbdir. Onu Bakı Dövlət Üniversitetinin doktorantura şöbəsində təhsil aldığı müddət- dən tanıyıram. Biz onunla eyni mühitin yetirmələriyik və təx- Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 7 minən eyni illərdə fərqli sahələrdə araşdırma aparmışıq. Bu səbəbdən Əhməd bəyin yüksək zəhmətsevərliyinin, tükən- məyən öyrənmə enerjisinin yaxın şahidlərindənəm. Əgər belə olmasaydı, o, Azərbaycan dilini bu qədər dərindən mənimsəyə bilməz və məhz bu dildə bitkin elmi iş hazırlayıb ortaya qoy- mazdı. Qeyd edim ki, o, həm də Azərbaycan sevgisini özündə daşıyan biridir. Bu nüans onun bədii mətnlərə münasibətin- də açıq şəkildə özünü göstərir. Nəzərə alsaq ki, bədii mətnlər mənsub olduğu millətin həm də ruhunu sirayət etdirir və on- ları mütləq şəkildə düzgün oxumaq lazımdır, mətləbimiz ay- dın olar. Eyni zamanda, onun Misir Mədəniyyət Mərkəzinin rəhbəri kimi davamlı fəaliyyəti hər iki ölkə arasındakı mədə- ni və elmi əlaqələrin genişləndirilməsinə xidmət edir. Əhməd Saminin mütəmadi olaraq ədəbi mühitlə təması ədəbi prosesdə baş verən xüsusi dəyişiklikləri yaxından izləməsini təmin edir. Bu da təbii olaraq, onun bu sahədəki elmi qənaətlərinə müsbət təsir göstərir. Monoqrafi ya ilə yaxından tanışlıq bu fi kri oxu- cuda daha da möhkəmləndirir. Ümumiyyətlə, müəllif roman janrı çərçivəsində elə bir mərhələni araşdırır ki, həmin dövr meydan hadisələrindən başlayaraq, müstəqilliyin yenidən bər- pasına qədərki və ondan sonrakı zaman kəsimini əhatə edir, müxtəlif paradoksal və mürəkkəb hadisələrin varlığı ilə müşa- yiət olunur. Təbii ki bütün bunlar sosial sferada da hiss olunur, insanların mənəvi-əxlaqi keyfi yyətlərinə təsirsiz ötüşmürdü. Əhməd bəy roman mətnlərini müxtəlif istiqamətdə, o cümlə- dən ideoloji istiqamətdə də izləyir. Zənnimcə, «Tarixi yaddaş, dövrün həqiqətləri və roman» sərlövhəsi və «Tarixi dövr şəx- siyyətlərinin bədii obrazı», «Yaxın dövrün faciələri yaddaş və xatirə işığında» kimi yarımbaşlıqlar bu baxış tərzinin məhsu- ludur. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bir sıra xüsusiyyətlər müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatını əvvəlki mərhələ- dən kəskin şəkildə ayırır. Ümumiyyətlə, bu, elə bir mərhələydi ki, 70 ilə yaxın zaman məsafəsindən millət itirdiyi “mən”inə, 8 Əhməd Sami Elaydi ruhuna, tarixi yaddaşına qovuşmağa çalışırdı. Aydın hiss olu- nan bir bərpa prosesi var idi və bu, özünün cətin və ziddiyyətli tərəfl əriylə ortaya çıxırdı. Həmçinin, millət ona unutdurulmuş tarixi şəxsiyyətlərinə qovuşur, onları yenidən araşdırıb-öy- rənmə imkanı əldə edirdi. Digər tərəfdən, milli ədəbiyyatın 60-70-cilər dalğasında əxz etdiyi, 80-cı illərdə uzaqlaşdırıldığı bədii həqiqət axtarışındakı ənənələrinə qayıdılır, insana – onun daxilinə, xarakterinə, gizlinlərinə, ruh dünyasına doğru üfüqi, səthi hərəkətdən şaquli, alt qatlara hərəkətə doğrü keçid baş ve- rirdi. Lakin ilkin mərhələdə bu məsələlər epizodik şəkildə özü- nü göstərirdi. Bu sirr deyil ki, həmin dövrdə ədəbi prosesdə də elə bir canlanma müşahidə edilmirdi və bu, bədii nümunələrin varlığından daha çox tənqidin onlara münasibəti məsələsində hiss olunurdu. Yəni az da olsa, bəzi nümunələr vardı, amma tənqid susurdu və reaksiya vermirdi. Bu da müəyyən mənada anlaşılandır. Ölkə müharibə şəraitində yaşayırdı, sosial rifah səviyyəsi aşağı idi və təbii olaraq, hər zamankı kimi bu böh- randan öz nəsibini alan yenə də ədəbiyyat olurdu. Lakin buna rəğmən, mövcud olan nümunələr müstəqillik dövrü ədəbiyya- tının gələcəyi ilə bağlı müsbət inam aşılayırdı. Anar, Seyran Səxavət, Afaq Məsud, Elçin Hüseynbəyli kimi yazarların bədii mətnləri bu qəbildəndir. Əhməd bəyin araşdırıcılığı ilə bağlı diqqəti çəkən üstün cəhətlərindən biri də Misir ədəbiyyatına yaxından bələdliyi- dir. Bu da ona təhlilə cəlb etdiyi nümunələri müqayisəli təh- lil metoduna tabe etməyə imkan vermişdir. O, Nəcib Məhfuz, Yusif İssibayi, Əbdürrəhman Nasif, Yusif Əl Qaid və başqa yazarların yaradıcılığı fonunda milli bədii nümunələrlə analoji təhlillər aparır ki, bu da tədqiqatın əhatə və ifadə dairəsini ge- nişləndirir, elmi yeniliyini şərtləndirirdi. Müəllif müharibə, qadın azadlığı kimi məsələlərdə Misir ədəbi nümunələrilə Azərbaycan bədii mətnləri arasında ortaq mövqeni müəyyən edir və bu istiqamətdə müqayisəli təhlil ma- Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|