Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 Əhməd Sami Elaydi GİRİŞ Azərbaycan ədəbiyyatında roman janrı özünəməxsus inki- şaf və təkamül tarixi keçmişdir. Bəzi ədəbiyyatşünasların qə- naətincə, bu janrın ilk nümunələri XII yüzildə Xaqani Şirvani və Nizami Gəncəvinin mənzum şəkildə qələmə aldıqları ro- manlarla başlasa da, əslində bu tarix XIX əsrdən başlayır. Azərbaycan nəsrində roman janrının ən kamil örnəklə- ri XX yüzildə yaranmışdır. Əsrin birinci yarısında Məmməd Səid Ordubadinin «Dumanlı Təbriz», «Gizli Bakı», «Döyüşən şəhər», «Qılınc və qələm», Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin «İki od arasında», «Qızlar bulağı», Əbülhəsən Ələkbərzadənin «Yoxuşlar», Süleyman Rəhimovun «Şamo», «Saçlı», Mehdi Hüseynin «Səhər», Əli Vəliyevin «Qəhrəman» və digər ro- manlar tarixi mövzuda qələmə alınmışdır. XX əsrin altmışıncı illərində ictimai-siyasi mühitdə yara- nan mülayimləşmə prosesi insana qayıdış problemini aktiv şəkildə gündəmə gətirmiş və bu amil roman janrının inkişa- fına, məzmunca yeniləşməsinə səbəb olmuşdur. İsmayıl Şıxlı, İsa Hüseynov (Muğanna), Əzizə Cəfərzadə, İlyas Əfəndiyev, Sabir Əhmədli və başqa yazıçılar bu dövrdə yazdıqları roman- larla insanın daxili aləmini bütün zənginliyi ilə əks etdirməyə çalışmışlar. Yetmiş-səksəninci illərdə yaranan tarixi romanlarda (Ənvər Məmmədxanlı, Fərman Kərimzadə, Əzizə Cəfərzadə, İsa Hüseynov (Muğanna), Əlisa Nicat və başqa yazıçıların yara- dıcılığında) Azərbaycan xalqının indiyədək araşdırılmamış ta- rixi keçmişinə nəzər salınmışdır. Həmin dövrdə yaranan müa- sir mövzulu romanlarda isə (Anarın «Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi», Sabir Əhmədlinin «Toğana», «Yasamal gölündə qayıqlar üzürdü», Sabir Azərinin «Dalanda», İsi Məlikzadənin Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 19 «Gümüşgöl əfsanəsi», Əkrəm Əylislinin «Ağ dərə», Yusif Səmədoğlunun «Qətl günü», İsa Hüseynovun (Muğanna) «İdeal », Elçinin «Ölüm hökmü») cəmiyyətin sosial-siyasi və mənəvi-əxlaqi problemləri bədii təcəssümünü tapmışdır. Azərbaycan romanının inkişafında yeni bir mərhələ isə müstəqillik dövrü ilə bağlıdır. İyirminci yüzilin sonlarında Sovetlər Birliyinin çöküşü və Azərbaycanın yenidən istiqlaliyyət əldə etməsi cəmiyyətin ic- timai-siyasi həyatında olduğu kimi, ədəbi-mədəni sferada da köklü, əsaslı dəyişikliklərin təməlini qoymuş oldu. Qeyd edək ki, sovet siyasi rejiminin çöküşü ilə uzun illər boyu ədəbiy- yata hakim olan vahid yaradıcılıq metoduna – sosialist rea- lizminə son qoyulması ədəbi-estetik fi kirdə çoxmetodluluğun inkişafına təkan verdi. Son illərdə meydana gələn araşdırma- larda Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Məmməd Səid Ordubadi, Süleyman Rəhimov, Mehdi Hüseyn, Ənvər Məmmədxanlı, İsmayıl Şıxlı, İlyas Əfəndiyev, Əzizə Cəfərzadə, Fərman Kərimzadə, İsi Məlikzadə, İsa Hüseynov (Muğanna), Anar, Sabir Əhmədli, Elçin, Əlisa Nicat, Əkrəm Əylisli, Sabir Azəri, Mövlud Süleymanlı və başqa sənətkarların yaradıcılı- ğının təhlil obyektinə çevrilməsi bu baxımdan maraq doğurur. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının qarşısında duran ən mü- hüm problemlərdən biri müstəqillik dövrü romanlarının təhlil və tədqiq obyektinə çevrilməsidir. Qarşınızdakı bu monoqra- fi yaAzərbaycan ədəbiyyatşünaslığındakı bu boşluğu aradan qaldırmaq məramına xidmət edir. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanının (1991-2005-ci illər) ayrıca tədqiqat obyektinə çevrilməsi çağdaş ədəbiyyat- şünaslığın qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biridir. Məlum olduğu kimi, müstəqillik dövründə Azərbaycan ədə- biyyatı özünəməxsus inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Bu özünəməxsusluq ədəbiyyatın digər janrları ilə müqayisədə roman janrında daha qabarıq təcəssümünü tapmaqdadır. Bu da 20 Əhməd Sami Elaydi təsadüfi deyildir, çünki dövrün ictimai problemlərini əks etdir- mək baxımından roman bədii nəsrin digər janrlarından daha çox imkanlara malikdir. Ona görə də təbii olaraq roman janrını araşdırmadan bədii nəsr haqqında dolğun və hərtərəfl i müla- hizə yürüdülməsi mümkün deyildir. Lakin əvvəlki dövrlər- dən fərqli olaraq müstəqillik illərində yaranan romanlar ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslıq tərəfi ndən ciddi, sistemli şəkildə araşdırılmamışdır. Bu da, şübhəsiz ki, ədəbi-nəzəri fi krin ro- man janrına yönəlik tədqiqatlarında müəyyən boşluqların ya- ranmasına gətirib çıxarmışdır. Tədqiqatın aktuallığını şərtləndirən amillərdən biri də çağ- daş Azərbaycan romanlarının sovet dövründə yaranan mövcud bədii örnəklərlə müqayisəli təhlil olunmasıdır. Bilindiyi kimi, müstəqillik dövrü Azərbaycan romanla- rı müəyyən qədər araşdırılmış, ayrı-ayrı müəllifl ərin əsərləri haqqında müxtəlif səpkili məqalələr yazılmışdır. Lakin indiyə qədər 1991-2005-ci illərdə yaranmış Azərbaycan romanları müstəqil tədqiqat obyektinə çevrilməmiş, bu və ya digər kon- tekstdə sistemli təhlilini tapmamışdır. Məhz bu cəhət tədqiqa- tın elmi yeniliyini şərtləndirən amillərdəndir. Belə ki, ilk dəfə olaraq Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında müstəqillik illərində yaranan romanlar müstəqil tədqiqat obyektinə çevrilmişdir. Tədqiqat işində 1991-2005-ci illərdə yaranmış Azərbaycan romanları əvvəlki onilliklərdə meydana gələn eyni janrda qə- lə mə alınmış bədii örnəklərlə müqayisəli şəkildə təhlil olun- muşdur. Araşdırmanın elmi yeniliyini şərtləndirən amillərdən biri də burada çağdaş Azərbaycan romanlarının müxtəlif ərəb ölkələ- rində yaranan romanlarla müqayisəli şəkildə tədqiq olunması, bu kontekstdə oxşar və fərqli cəhətlərin, xüsusiyyətlərin üzə çıxarılmasıdır. Monoqrafi yada qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq üçün əsas etibarilə aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsinə çalışılmışdır: Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|