Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 17 17 və ailənin bütün qayğıları onun üzərinə düşdüyündən o, çox ağır həyatla üzbəüz qal- mışdır. O vaxtkı ictimai quruluşun təsiri altında şair tamamilə yoxsul vəziyyətə düşmüş, buna görə də yaşadığı qışlağı tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı. O, Buxara mədrəsəsində fars və ərəb dillərini, eyni zamanda xəttatlıq sənətini öyrənmişdir. Orada Nəvainin, Füzulinin, Hafizin, Bedilin, Məşrəbin, Məhtim- qulunun əsərlərini dönə-dönə oxumuşdur. Bütün bunlar təbii ki, onun yaradıcılığına da öz təsirini göstərmişdir. T.Mirzəyev yazır ki, Erqaş Cümənbülbüloğlunun söylədiyi dastanlarda klassik ədəbiyyata xas üslub və rənglər, bəzi ştrixlər gözə dəyir. Bunlar çox güman ki, onun zəngin mütaliəsindən doğan qaynaqlardır. Xalq ədəbiyyatının mahir bilicisi Erqaş Cümənbülbüloğlunun yazıya köçürdüyü “Gündoğmuş” dastanı lirik-fəlsəfi məzmunu ilə daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Bundan başqa, “Yekə Əhməd”, “Qızcıbəy”, “Əlibəy və Balıbəy”, “Dəlli”, “Rövşən- xan”, “Gündüz və Ulduz”, “Xoşgəldi”, “Xaldarxan”, “Goroğlunun doğuluşu və uşaqlığı”, “Həsənxan”, “Avazxan”, “Xuraman”, “Nurəli”, “Alpamış”, “Yusif və Əhməd”, “Giranxan”, “Aşıq Qərib”, “Vərqa və Gülşah”, “Gümrü”, “Tulumbiy”, “Məhtimqulu” dastanları da onun söyləmələrində yazıya köçürülmüşdür. 1926-28 və 1936-37-ci illərdə bu və adları çəkilməyən onlarla dastan onun repertuarında yazıya alınmışdır. Erqaş Cümənbülbüloğlu repressiya qurbanlarındandır, o, 1937-ci ildə həbs olunmuş və güllələnmişdir. Fazil Yoldaşoğlu 1872-ci ildə Bulunğur rayonunun Layçə qışlağında yoxsul ailədə doğulmuşdur. Beş yaşından atasını itirən Fazil 19 yaşına qədər bəylərin qapısında işləmişdir. O, yerli şairlərdən Yoldaş, Köldaş və Suyarla dostlaşıb onlardan şairlik sənətini öyrənmişdir. Fazil Yoldaşoğlu görüb-keçirdiyi hadisələri öz yaradıcılığında əks etdirmişdir. Özbək ədəbiyyatı qarşısındakı ən böyük xidmətlərindən biri folklor nümunələrini-dastanları, nağıl və rəvayətləri yazıya almasıdır. Onun söyləməsi ilə 30-a qədər əsər–şifahi xalq ədəbiyyatı nümunəsi yazıya alınmışdır: “Alpamış”, “Yadqar”, “Yusif və Əhməd”, “Malikə ayyar”, “Məşrikə”, “Zülfizatr”, “Balaqardan”, “Nurəli”, “Avazxanın ölüm hökmü”, “İntizar”, “Cahangir”, “Muradxan”, “Rüstəm”, “Şirin və Şəkər”, “Fərhad və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Bəhram və Güləndam”, “Zivərxan” və s. dastanların yazıya köçürülməsində müəlliflik etmişdir. O, Yoldaş Molla Muradoğlunun – Layçə qışlağında yaşayan üç şair qardaşdan biri - şagirdi olmuşdur. Yoldaş Molla Muradoğlunun 11 şagirdi olmuşdur ki, onlardan ən hazırcavabı, ən istedadlısı Fazil Yoldaşoğlu idi. Qeyd edim ki, Yoldaş Molla Muradoğlu da, öz növbəsində, məşhur Yoldaşbülbülün şagirdi olmuşdur, sonrakı illərdə isə onun müəllimi Məhəmməd Şair olmuşdur. Fazil Yoldaşoğlu 1955-ci ildə vəfat etmişdir. İslam Şair Nəzər oğlu 1874-cü ildə indiki Səmərqənd vilayətinin Narpəy rayonunun Ağdaş qışlağında çoban ailəsində doğulmuşdur. O, heyvandarlıqla məşğul olan atasına kömək etməklə yanaşı, səkkiz yaşından çalıb-oxumağa başlamış və məşhur Ernəzər Şairə şagird olmuşdur. Ernəzər Şair var gücünü əsirgəmədən PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 18 18 qəhrəmanlıq dastanlarını öz şagirdinə öyrətmişdir. Məsələn, İslam Şair “Xalbekə”, “Gündoğmuş”, “Alpamış”, “Arzugül”, “Rüstəmxan”, “Şirin və Şəkər”, “Gündüz və Ulduz” və başqa dastan və qoşmaları öz ustadından öyrənmişdir. Ernəzər Şair öz şagirdini Cümənbülbül və bir sıra xalq şairləri ilə tanış etmişdir. O, 1953-cü ildə vəfat etmişdir. Bu və bir çox digər baxşılər, şairlər haqqında kifayət qədər zəngin elmi qaynaqlar folklorşünas Tura Mirzəyevin son illər nəşr etdirdiyi “Эпос и сказитель” əsərində yer almışdır. Məlumdur ki, Azad Nəbiyev Azərbaycan-özbək folklor əlaqələri müstəvisində böyük işlər görmüşdür. Onun namizədlik dissertasiya işi “Koroğlu” dastanında Koroğlu surəti (Azərbaycan-özbək materialları əsasında)” (Bakı, 1971), doktorluq dissertasiyası isə “Azərbaycan-özbək folklorunun qarşılıqlı əlaqəsi və tipologiyası” (Tbilisi, 1981) mövzularına həsr olunmuşdur. Bu mənada, Azad Nəbiyevin istər Azərbaycan, istərsə özbək folkloru, hər iki xalqın şifahi xalq ədəbiyyatının tədqiqi sahəsində xidmətləri əvəzsizdir. Hər iki xalqın folklor ənənələrini gözəl və mükəmməl bilən alim müqayisəli təhlil çərçivəsində elmi-nəzəri baxımdan tutarlı sözünü deyə bilmişdir. Azad Nəbiyev tədqiqatlarında da qeyd edir ki, özbək baxşı və dastançı məktəblərinin yaradıcılıq ənənəsi epik-romantik üslubda olduğundan, onlar müxtəlif süjetləri öz yaradıcılıq ənənələrinə uyğun şəkildə işləmişlər. XIX yüzilliyin ikinci yarısından sonra özbək dastançılığında bu ənənə xüsusilə güclənərək Erqaş Cümənbülbüloğlu, Pulkan Şair, İslam Şair və Fazil Yoldaşoğlunun yaradıcılığında özünü əks etdirir. Elə bu yaradıcılıq ənənələri sayəsində dastanların böyük bir qismi xalq fantaziyasının qüdrəti ilə epik-romantik məzmuna yiyələnir. V.M. Jirmunski və H.T.Zərifovun göstərdiyi kimi, dastançılar tərəfindən qoşulan nəğmələrdə vətəni müdafiə edən qəhrəmana böyük el məhəbbəti nəzərə çarpır. AMEA müxbir üzvü A.Nəbiyev adları qeyd olunan elmi-tədqiqat əsərlərində (dissertasiyalarında), özbək baxşi və dastançılarının fəaliyyətini – folklor sahəsindəki yaradıcılıqlarını, yaradıcılıq ənənələrini “Koroğlu” və “Goroğlu” dastanları kontekstində elmi-nəzəri aspektdə araşdırır, eyni zamanda, Azərbaycan- özbək folklor əlaqələrinin oxşar və fərqli cəhətlərini müqayisəli şəkildə təhlilə cəlb edir. Məşhur özbək folklorşünası, filologiya elmləri doktoru, professor Tura Mirzəyev Özbəkistan Respublikası Elmlər Akademiyasının Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda hazırladığı “Эпос и сказитель” adlı fundamental monoqrafiyasında məhz bu məsələlərin geniş elmi təhlilini təqdim etmişdir. Bu nəşr özbək folklorunun bir sıra aktual məsələlərinin dərin elmi təhlilindən bəhs edir. Müəllif adı çəkilən əsərini üç bölmə daxilində qruplaşdırmışdır: I. Özbək xalq dastançıların mədəniyyəti və onların epik repertuarının xüsusiyyətləri: [Epik dastançıların (baxşilərin) mədəniyyəti və dastan söyləyənlərin özünəməxsusluğu, dastançılar məktəbi, dastançıların ənənə və improvizasiya məsələləri, epik repertuarın təkmilləşdirilməsi və zənginləşdirilməsi məsələləri, dastan – xalq bilicilərinin repertuarında əsas janr PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|