Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 22 22 Qeyd etməliyəm ki, Abdulhakim Acıyevin müstəmləkəçilik və feodalizm əleyhinə yazılan yırlar bölgüsü ilə biz razılaşa bilmərik. Düşünürük ki, bu bölgüdə Abdulhakim Acıyev tamamilə rus folklorunun təsirində qalmışdır. Çünki bildiyimiz kimi, Rusiyada ictimai-siyasi formasiyanın beş növü qəbul edilir. Bildiyimiz kimi, materialist dünyagörüşlü marksist nəzəriyyəsinə görə, ictimai-siyasi formasiyanın 5 forması qəbul olunmuşdu. Bu ictimai-siyasi formasiya, əslində şərtidir. Yəni ki, bütün cəmiyyətlərə şamil etmək olmaz. Məsələn, qumuq folklorunda təhkimçilik və feodalizm anlayışına rast gəlməyimiz imkansızdır. Fikrimizi daha da açıqlığa qovuşdursaq, belə deməliyik ki, Rusiyada mövcud olan təhkimçilik türklərdə tətbiq olunmayıb. Xüsusilə, Şərq aləmində nökərin özünün ayrıca bir əmlakı olub. O, vergisini ödəyib. Qulun da özünün vergisi olub. Şərq aləmindəki nökər və qul istədiyi vaxt ağasının yanından gedə bilərdi. O, ağasının sadəcə nökəri olub, onun şəxsi əmlakı olmayıb. Ancaq Qərb aləmində vəziyyət bir qədər fərqli olub. Belə ki, Qərb aləmində qul ağasının malı olub. Kəndli öz ağasına təhkim olunub. O, ağasının yanından gedə bilməz, azad ola bilməzdi. Qul, təhkimli kəndli ağasının əmlakı sayılırdı. Deməli, K. Marks öz nəzəriyyəsini yazarkən cəmiyyətlərin və xalqların xarakteristik xüsusiyyətlərini göz önünə almamış, sadəcə Rusiya üçün keçərli olan nəzəriyyəni bütün dünya sisteminə aid etmişdir. Bu da öz növbəsində bir çox çatışmayan cəhətlərə yol açmışdır. Yuri Semyonov da buna öz münasibətini bildirmişdir: “K. Marks qədim şərq sosial-tarixi sisteminin sosial-iqtisadi xarakteri aydın deyildi. Lakin onun oxşarlığı, eyni zamanda nəinki burjuaziyada hətta quldarlıq və feodalizmdəki keyfiyyətcə fərqliliyi onu şübhələndirməmişdir. Ona görə də belə bir nəticəyə gəlinmişdi ki, qədim Şərqdə istehsalın asiyalıların adlandırdığı antoqonist növü var. Asiyanın ictimai-iqtisadi formasiyasına Marks tarixdə birinci sinfi forma kimi baxırdı (12). Y. Semyonov da K. Marksın beş ictimai-siyasi formasiyasının bölgüsü zamanı Asiyada xarakterik olan ictimai xüsusiyyətləri nəzərə almamışdı. Görünür, Abdulhakim Acıyev də Marksın bu bölgüsünün təsiri altında qalmış və yırların bölgüsü zamanı belə bir nüansa yer vermişdir. Düşünürük ki, bu bölgü sünilikdən başqa bir xarakter daşımır. Tamamilə qumuq folkloruna ziddir. Çünki qumuq folkloru tamamilə ümumtürk kontekstinə köklənmişdir. Deməli, orda belə süni bölgülərin olması heç də xarakterik deyil. Abdulhakim Acıyev tarixi yırları erkən tarixi yırlar, XIX əsr dağlıların mübarizəsi nəticəsində yaranmış mahnılar, 1877-ci il üsyanı haqqında mahnılar, antifeodal və antimüstəmləkəçi mahnılar olaraq müəyyən kateqoriyalara bölüb. O, erkən tarixi yırlara “Molla Nəsrəddin və Axsaq Temirin yırı”, “Sultan Mutun yırı”, “Kazanbəy yırı”larını daxil edir. Düşünürük ki, “Minküllünün yırı” da erkən tarixi yırlara aiddir. Çünki yır özündə qədim dövrün izlərini daşımaqla yanaşı, həm də şumer dastanlarından da izlər daşıyır. Qumuq yırları arasında “Minküllünün yırı” tarixən ən qədim yırlardan sayılır. “Minküllünün yırı” mövzu baxımından da, poetik nüanslarına görə də çox qədim PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 23 23 dövr türk mədəniyyətini özündə ehtiva edə bilir. Əsərdə Minküllünün itlərini özünün qardaşı adlandırması olduqca maraqlıdır: Qey meni koş inanqan uç itim! Ey mənim çox inandığım üç itim! Uç itim de nege bola – uç inim! Üç itim nədir, üç qardaşım! (2, 34) K. Sultanov Minküllünün itlərini özünün qardaşı deyə adlandırmasını mahnının tarixinin müsəlmanlıqdan öncəyə gedib çıxması ilə əlaqələndirmişdir (5,15). Qeyd etməliyəm ki, it sözünün sinonimi olan köpək müsbət anlamda istifadə olunurdu. Bu gün dilimizdə mövcud olan “köpəkoğlu” sözü də bəzi hallarda müsbət mənada işlənməkdədir. Tarixdə Köpək oğulları adlı məşhur bir nəsil olduğunu da bilirik. Oğuznamədə adı keçən bu nəsil haqqında Faruk Sümer aşağıdakıları yazır: "Köpək oğulları haqqında məmlük tarixindəki qeydlər bundan ibarətdir. ...Osmanlı dövrünün ilk illərində əfşarların başında Tukak bəy oğlu Əmənlik bəy dururdu. Ancaq bu bəylərlə yuxarıdakı adı çəkilən bəylərin qohumluq münasibətləri haqqında bir şey söyləmək mümkün deyil. Əfşar Köpək oğullarının şəcərəsi: Köpək, onun oğulları Hüseyin bəy, Əsləməz, Ay-Doğmuş, Sülü. Əsləməzin oğlu Məhmət..." (6, 265). Bundan başqa, “Şimali Suriya əfşarları əsasən üç ailə tərəfindən idarə olu- nurdular. Bunlar Köpək oğulları, Gündüz oğulları və Kut bəy oğullarıdır. ....Köpək oğulları Antəp bölgəsində... yaşadığı məlumdur" (6, 262) məlumatını da oxuyuruq. Yırda diqqəti çəkən başqa bir məqam da qəhrəmanın çətin anında öz həyat yoldaşını köməyə çağırmasıdır. Ayxanımqa belgi alıp barıqız Ayxanımı alıb bəri gəliniz Uç itimni birisi, Üç itimdən birisi İçindeki aslan tulpar tirisi İçindəki aslan güclüsü Ayxanım da belgi alıp bardı dey Ayxanımı eşidib gəldi deyir (2, 34). Qadınların ərləri ilə bərabər döyüşməsi, ərlərinin ən yaxın silahdaşı olması türk folkloru üçün xarakterik bir haldır. Türk salnaməsi sayılan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında da bir çox məqamlarda buna şahid oluruq: “Beyrək aydır: Baba, mana bir qız alı ver kim, mən yerimdən durmadın ol durgəc gərək! Mən qarağac atıma binmədən ol binmax gərək! Mən qırıma varmadan ol, mənə baş gətirmək gərək! Bunun kibi qız alı ver, baba, mana” – dedi (1, 56). Beyrəyin belə bir qız istəməsi təsadüfi deyil. Çünki Beyrək özünə təkcə arvad yox, həm də arxa dayaq olacaq bir həyat yoldaşı istəyir. Həyat yoldaşının ərinin çətin anlarında onu çıxılmaz situasiyadan çıxarmasını biz “Dəli Domrul” boyunda da görə bilirik. Əzrayıl ilə savaşan Dəli Domrulun Allahın bağışlaması üçün canının əvəzinə can tapması istəyinə qarşılıq onun PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|