Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 202 202 məcmuəsinin 42-ci nömrəsində dərc etdirmişdir. Lakin dastanı ilk dəfə inqilabdan sonra Əliheydər Tahirov toplamış və ayrıca kitabça şəklində dərc etdirmişdir”. Bu dastan “Azərbaycan Yurd Bilgisi” dərgisində geniş tədqiq olunmuşdur. Əhməd Cəfəroğlu yazdığı “Azərbaycan ədəbiyyatında istiqlal mücadiləsinin izləri” adlı silsilə məqalənin III hissəsinin II bölməsini məhz “Qaçaq Nəbi” dastanına həsr etmişdir. Burada o, göstərir ki, “Nəbi rus dövləti nəzərində asi, rus qanununu tanımayan yeni bir qüvvət olaraq meydana çıxmışdır. Fəqət müsəlləh qüvvətiylə rus höküməti əleyhində olmaq üzərə, fəqir əhalini himayəyə başlaması və əski həqiqi düşməni unudaraq müstəvli ruslara qarşı mücadiləyə başlaması, xalq arasında ol- duqca böyük bir əlaqə oyandırmış və hətta Nəbinin cürmünə qurban olanlar dəxi onu əfv etmişlər. Demək, Nəbi artıq yeni mücadiləsiylə milli düşmənə qarşı vəziyyət at- mış və milli qəhrəman olaraq rus hökümətinin istilasını qüvvəti daxilində sarsıtmağa qərar vermişdir. İşdə dünənki çobanı bugünki qəhrəman mövqeyinə çıxaran səbəb xalqla bərabər yaşaması və ümumxalqın gizli hissini mücadiləsiylə oxşaya bilmə- sidir. Nəbinin üsyanı xalqın rus hökümətinə qarşı kütlə şəklində açıqdan-açığa izhar edəmədiyi üsyanın tam eynidir. Bu etibarla Nəbi milli-qəhrəman bir asidir”. Qeyd edək ki, XIX əsrdə baş qaldıran milli-azadlıq hərəkatında qaçaqçılıq hərə- katı ciddi rol oynayırdı. Bu hərəkatla bağlı o dövrdə çoxlu sayda dastanlar yaranırdı. Bununla bağlı Ə.Cəfəroğlu yazırdı: “Azəri xalq ədəbiyyatında ruslara qarşı yürüdülən istiqlal mücadiləsi, bilxassə qaçaqlar haqqında yazılan dastanvari şerlərlə aşıq ədəbiyyatında kəndisinə inikas bulunmuşdur. Geniş xalq təbəqəsi yabançı istilanın əzici xatiratını və hürriyyət həyatının təəssürlərini daha fazla qaçaqlar ətrafında ağızdan-ağıza dolaşan və tərənnüm edilən şerlər vasitəsilə ifadəni müvafiq bulmuşdur. Bu gün azərbaycanın hər bir guşəsi bu qəbil dastanlarla kəndi istiqlal mücadiləsini təsid edirsə də, bunların içərisində ən çox rəvac bulanı və ümum kütlə arasında ən fazla rəğbət görəni “Qaçaq Nəbi”yə aid olanıdır”. Müəllifin fikrincə, “Qaçaq Nəbi” dastanının “... gərək məna və gərəksə muhtəviyyat etibarilə ifadə etdiyi məna, xalqın ruslara qarşı yürütdüyü hürriyyət davasını təmsil və hüququnu müdafiə etməsidir. Bu vasitə ilə bütün millət müstəvli qüvvətə qarşı kəndi nifrət və arzusunu izhar edə bil- mişdir. Bu nöqtədən “Nəbi” dastanı azəri istiqlal mücadiləsi ədəbiyyatının bəlkə ən manidarlarından birisini təşkil edər”. Əhməd Cəfəroğlu “Qaçaq Nəbi” dastanını Azərbaycan xalqının rus müstəmləkəçilik zülmünə qarşı mübarizəsini əks etdirən ən mükəmməl folklor abidəsi kimi səciyyələndirərək dastan qəhrəmanı ilə onun prototipi arasında müqayisəli təhlil fonunda Nəbinin xan və bəylərin zülmünə qarşı mübarizə aparan bir kəndlidən rus əsarətinə qarşı vuruşan bir qəhrəman səviyyəsinə yüksəlməsinə diqqəti yönəldir. Müəllifin fikrincə, qaçaq Nəbinin rus müstəmləkəçilik rejiminə qarşı durması onun mübarizəsini sosial zəmindən siyasi müstəviyə keçirmiş, məhz buna görə də bir çox düşmənləri onu bağışlamış, hətta yeri gəldikdə yardımçı olmuşlar”. Həm də, eyni zamanda, qeyd etməliyik ki, bu dastanlar canlı tarixə söykənir və real həyatdan doğurdu. Hüseyn Baykaranın fikrincə, “...tarixin heç bir çağında çarlıq rus idarəsi, Azərbaycanda “qaçaq” deyə adlandırılan xalq PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 203 203 qəhrəmanlarından yaxasını qurtarmamışdır. Gəncədə Qaçaq Dəli Alı, Qarabağda Qaçaq Nəbi, Sofi təxəllüslü şair Qaçaq Kəblə Məhəmməd Kavaler və bu xalq qəhrəmanlarına xalq aşıqları dastanlar yaratmışlar. Bu hərəkatlar Azərbaycan xalqının rus istilası rejiminə durmadan, daimi qarşıdurması olmuşdur”. O dövrdə mühacirət ədəbiyyatında yaranan dastanların böyük əksəriyyəti qa- çaqçılıq hərəkatına həsr edilmişdir. “Azərbaycan tarixi”ndə Qaçaq Nəbi haqqında məlumat verərkən onun “Gəncə vilayətinin Zəngəzur ərazisinin Aşağı Mollu kəndində doğulduğu, 16 yaşında atasına əl qaldıran bəyi döydüyü üçün həbs edildiyi, həbsdən qaçaraq dağlara çəkildiyi, kəndliləri başına toplayaraq rus çarlıq rejiminə və onun Azərbaycandakı əlaltılarına qarşı mübarizə apardığı” qeyd olunur. Hüseyn Baykara “Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi” adlı əsərində “Qaçaq Nəbi” dastanından danışarkən dastandan bir parça nümunə gətirərək yazır: Qazamat dalında gizləndim, yatdım, Qoburnat gələndə sıçradım, qalxdım, Aynalı tüfəngi doldurdum, atdım, Qoy mənə desinlər, ay Qaçaq Nəbi, Arvadı özündən ay qoçaq, Nəbi. Nəbinin atlısı əllidi, beşdi, Qırx gözəl içində Həcəri seçdi, Güllələr urusun böyrünü deşdi, Qoy mənə desinlər, ay Qaçaq Nəbi, Arvadı özündən ay qoçaq Nəbi. Müəllifin bu dastandan gətirdiyi bir sıra şeir nümunələri Azərbaycanda nəşr olunan variantdan fərqlənir. Müəllif Həcərin dilindən deyir: Qazamat istidi yata bilmirəm, Ayaqda qandalaq, qaça bilmirəm. Açar urusdadır aça bilmirəm, Mənim bu günümdə gələsən, Nəbi, Qazamat dalını dələsən, Nəbi. Azərbaycanda nəşr olunan “Qaçaq Nəbi” dastanının məlum variantında isə bu misralar aşağıdakı kimi verilir: Qazamat istidir, yata bilmirəm, Barısı qəlbidi, aşa bilmirəm. Qapısı bağlıdı, aça bilmirəm, Mənim bu günümdə gələsən, Nəbi! Qazamat dalını dələsən, Nəbi! Tarixi-siyasi və ədəbi-kulturoloji tədqiqatlar müəllifi Naki Keykurunun (Şeyxzamanlı) “Azərbaycan” (Ankara) dərgisində çap etdirdiyi məqaləsi də “Qaçaq Nəbi” dastanına həsr edilmişdir. Məqaləni dastanın ideya-məzmun baxımından təhlilinə PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|