Kitab oz format deyiSHİKLİKLÜER. 26 11 2008 indd
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
8 dir. Təlimatda BMT QAK-ın bu vəzifələrini necə yerinə yetirdiyi göstərilir. Burada parlament üzvlərinin ölkə hakimiyyətini vətəndaşsızlığa dair beynəlxalq müqavilələrə qoşulmağa sövq etmək və ictimaiyyəti vətəndaşsızlıqla əlaqədar problemlər barədə məlumatlandırmaq üçün ölkə qanunvericiliyinin təhlili və - ehtiyac olduqda – yenidən baxılması əsasında apatridlərin sayını azaltmaq məqsədi ilə istifadə edə biləcəyi praktiki tədbirlər təklif olunur. Təlimatda, həmçinin, vətəndaşsızlıqla bağlı uzadılmış vəziyyətin müvafiq ölkə rəhbərliyinin siyasi iradəsi, vətəndaş cəmiyyətinin iştirakı və beynəlxalq ictimaiyyətin köməyi əsasında müsbət həlli nümunələri göstərilir. Bu müsbət nümunələr onu göstərir ki, hökumət, cəmiyyət və beynəlxalq ictimaiyyət bir məqsədə çalışanda apatridlər, axır ki, “hüquq əldə etmək hüququ”-nu ala bilərlər. 9 I FƏSİL Vətəndaşlıq almaq hüququnun beynəlxalq hüquqi bazası və vətəndaşsızlığın azaldılması Vətəndaşlıq məsələsi çox incə məsələdir. Bu müstəqilliyin və ölkənin özünü ifadə formasıdır. Buna görə, təəccüblü deyil ki, vətəndaşlıqla bağlı fikir ayrılıqları Dövlətin daxilində və Dövlətlərarası gərginliyə və münaqişələrə gətirib çıxara bilər, çox vaxt da gətirib çıxarır. XX əsr ərzində həm apatridlərin sayının artması, həm də insan hüquqlarının onların pozulması ilə əlaqədar getdikcə daha çox dərk edilməsi müşahidə olu- nurdu. Bu səbəbdən vətəndaşlıq məsələlərinə dair beynəlxalq qanun- vericilik iki istiqamətdə inkişaf etmişdir: artıq vətəndaşlığı olmayanlara müdafiənin və köməyin göstərilməsi, və vətəndaşsızlığın səbəblərini aradan qaldırmağa və ya, ən azı, məhdudlaşdırmağa çalışmaqdır. Bu və ya digər şəxsin müəyyən ölkənin vətəndaşı olub olmadığını kim müəyyən edir? Prinsip etibarilə, vətəndaşlıq məsələləri hər ölkənin daxili yurisdiksiyasına aiddir. Lakin, Dövlətin daxili qərarlarının tətbiqi digər Dövlətlərin analoji hərəkətləri və ya beynəlxalq hüquqla məhdudlaşdırıla bilər. 1923-cü il Tunis və Mərakeş vətəndaşlığına dair Konsultativ rəydə
aid olmağı – nisbi məsələdir; bu beynəlxalq münasibətlərin inkişafından asılıdır ”. Həqiqətdə, Daimi Məhkəmə bildirmişdir ki, prinsipcə vətəndaşlıq məsələləri Dövlətin daxili yurisdiksiyasına aiddir. Lakin buna baxma- yaraq, Dövlətlər digər Dövlətlərə münasibətdə üzərlərinə götürdükləri, beynəlxalq hüquq tərəfindən müəyyən edilmiş öhdəliklərə riayət etməlidirlər. Bu mövqe yeddi il sonra Milli Qanunvericiliklər arasında ziddiyyətlərə dair bəzi məsələlər üzrə Haaqa Konvensiyasında öz təsdiqini tapmışdır. Bir sıra Dövlətlər 1930-cu il Vətəndaşlıq haqqında Haaqa Konvensiyasının hazırlanması prosesində 1923-cü il Daimi Palatanın Konsultativ Rəyinə dair öz fikirlərini bildirmişdirlər. Dövlətlərin çöxu Konsultativ rəyi Dövlətin vətəndaşlıq məsələlərinə dair qərarlarının bu dövlətdən xaricdə, xüsusilə bu qərarların digər dövlətlərin vətəndaşlığa
10 aid qərarları ilə ziddiyyət yaratdıqda tətbiqinin məhdudlaşdırılması sayıblar. Millətlər Liqasının Assambleyasının himayəsi altında qəbul edilmiş 1930-cu il Haaqa konvensiyası beynəlxalq ictimaiyyətin hamı üçün vətəndaşlığı təmin etməyin ilkin cəhdi olmuşdur. Konvensiyanın 1-ci maddəsində göstərilir:
şəxsləri müəyyən edir. Bu qanun digər dövlətlər tərəfindən onun beynəlxalq qanunvericiliyə, beynəlxalq ənənəyə və vətəndaşlığa dair hüququn ümumi prinsipləinə uyğun gəldiyi dərəcədə qəbul edilir”. Başqa sözlə desək, Dövlətin kimin onun vətəndaşı olduğunu müəyyən etmək hüququnu həyata keçirdiyi konsepsiya, beynəlxalq hüququn müddəalarına uyğun olmalıdır. XX əsr ərzində bu müddəalar insan hüquqlarının Dövlət suverenliyində üstün olduğu istiqamətdə inkişaf edirdilər. 1948-ci ilin Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 15-ci Maddəsi bildirir: “Hər insanın vətəndaşlıq almaq hüququ var. Heç kəs əsassız olaraq vətəndaşlıqdan və ya vətəndaşlığını dəyişmək hüqu- qundan məhrum edilə bilməz”. Bu hüquq şəxs və Dövlət arasında həqiqi və effektiv əlaqəyə əsaslanır. İlk dəfə bu əlaqənin vətəndaşlığın əsası kimi qəbul edilməsi halı Beynəlxalq Məhkəmə tərəfindən 1955-ci ildə baxılmış Nottebom işi (Not- tebohm Case) olmuşdu. Bu işlə bağlı qərarında Məhkəmə bildirmişdir:
qərarı və mütəxəssislərin rəyinə uyğun olaraq, vətəndaşlıq, mahiyyətcə əsasında sosial mənsubiyyət, qarşılıqlı hüquq və vəzifələrlə birgə mövcudiyyət, maraq və hisslər olan bağlayıcı hüquqi bənddir”. Doğulma, yaşama və/və ya mənşə faktından məlum olan həqiqi və effektiv əlaqə hazırda bir yaxın keçmişdə qəbul olunmuş Vətəndaşlıq haqqında 1997-ci il Avropa Konvensiyası kimi vətəndaşlığa dair beynəlxalq sənədlərdə olduğu kimi bir çox ölkələrin vətəndaşlıq haqqında qanunvericiliyində yer almışdır. Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|