Kitab oz format deyiSHİKLİKLÜER. 26 11 2008 indd
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin statusuna dair 1954-cü il konvensiyası nəyi nəzərdə tutur
- Vətəndaş kimdir Vətəndaşlığı olmayan şəxs kimdir
11 Vətəndaşlıq, həmçinin Amerikaarası İnsan Hüquqları Məhkəməsi tərəfindən aşağıdakı kimi müəyyən edilir:
loyallıq və sadiqlik münasibətləri ilə bağlayan, eyni zamanda ona Dövlət tərəfindən diplomatik müdafiəni təmin edən siyası və hüquqi əlaqə” (Kastilyo-Petrussi və digərləri Peruya qarşı, 1999-cu ilin may ayında çıxarılmış Qərar, AAİHM [ser. C] № 52 1999-cu il) Qaçqın və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları necə qorunur? Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 15-ci maddəsində hər insanın vətəndaşlıq almaq hüququ olduğunun göstərilməsinə baxma- yaraq, burada onun hüququ olduğu dəqiq vətəndaşlıq göstərilməyib. İnsanlar vətəndaşlıqla bağlı minimal hüquqlardan məhrum olmamaq üçün beynəlxalq ictimaiyyət iki əsas müqavilə bağlamışdır: Qaçqınların statusuna dair 1951-ci il Konvensiyası və Vətəndaşlığı olmaya şəxslərin statusuna dair 1954-cü il Konvensiyası. Qaçqınların statusuna dair 1951-ci il Konvensiyası ilə vətəndaşsızlıq problemi arasında əlaqə varmı? İkinci Dünya Müharibəsi bitdikdən sonra yeni yaranmış BMT-nin üzv dövlətləri qarşısında duran ən mühüm məsələ müharibə nəticəsində qaçqın və yaxud vətəndaşlığı olmayan şəxs olmuş milyonlarla insanın taleyi idi. BMT-nin İqtisadi və Sosial Şurasının (ECOSOC) qərarı ilə 1949-cu ildə xüsusi komitə yaradılmışdır. Bu komitənin vəzifələrinə qaçqınların və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin statusuna dair Konvensiyanın hazırlanması və vətəndaşsızlığın aradan qaldırılması üzrə təkliflərə baxılması daxil idi. Keçirilmiş iş nəticəsində Komitə üzvləri Qaçqınların statusuna dair Konvensiyanın və Konvensiyaya vətəndaşlığı olmayan şəxslərə həsr olunmuş Əlavə Protokolun layihəsini hazırlamışdırlar. Komitə vətəndaşsızlığın aradan qaldırılması yollarına tam şəkildə əsas ona görə baxmayıb ki, bu məsələ ilə yeni yaradılmış Beynəlxal Hüquq Komissiyası məşğul olacaqdı. Tarixən, həm qaçqınlar, həm də vətəndaşlığı olmaya şəxslər köməyi və müdafiəni BMT QAK-dan əvvəl olan beynəlxalq təşkilatlardan alırdılar. Vətəndaşsızlıq üzrə Protokolun layihəsi qaçqınlar və vətəndaşlığı olmayan şəxslər arasında bu əlaqəni əks etdirməli idi. Lakin, qaçqınların gərgin vəziyyəti və Beynəlxalq Qaçqın Təşkilatının planlaşdırılmış buraxılması səbəbindən 1951-ci ildə keçirilmiş səlahiyyətli nümayəndələrin Konfransında hər iki məsələ müzakirə edilməli olduqda apatridlərin vəziyyətinin detallı təhlilinə
12 kifayət qədər vaxt qalmamışdı. Buna görə 1951-ci il Konfransinda Qaçqınların statusuna dair Konvensiya qəbul edilmişdir. Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin məsələlərinə dair Protokolun müzakirəsi isə təxirə salınmışdı. Qaçqınların Statusuna dair 1951-ci il Konvensiyasına müvafiq olaraq, vətəndaşlığı olmayan qaçqınlar qaçqın kimi müdafiə olunmalıdırlar, ona gorə ki, irqi, dini və ya milli səbəblərdən, müəyyən sosial qrupa mənsubiyyət və ya siyasi baxışlar əsasında vətəndaşlığın verilməsindən imtina şəxsin qaçqın kimi qəbul edilməli olduğunu göstərir. Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin statusuna dair 1954-cü il konvensiyası nəyi nəzərdə tutur? Əvvəlcədən Qaçqınların statusuna dair 1951-ci il Konvensiyasına əlavə kimi hazırlanan Vətəndaşlığı olmayan şəxslərə dair Protokol və 1954- cü il Konvensiyası oldu. 1954-cü il Konvensiyası vətəndaşlığı olmayan şəxslərin statusunun nizmlanması və yaxşılaşdırılması və ayrı-seçki- lik olmadan vətəndaşlığı olmayan şəxslərin əsas hüquq və vəzifələrin təmin edilməsi üçün nəzərdə tutulan əsas beynəlxalq alətdir. (bax Əlavə 1. Konvensiyaya üzv ölkələrin siyahısı). Bu Konvensiyanın müddəaları çox şeydə Qaçqınların Statusuna dair 1951-ci il Konvensiyasının müddəaları ilə oxşardı. Konvensi- yaya qoşulma Dövlətin ərazisində doğulmuş və burada uzun müddət yaşayan şəxslərə vətəndaşlığın verilməsini əvəz etmir. Vətəndaşlığı olmayan şəxsə verilən hüquqların genişliyindən asılı olmayaraq, onlar vətəndaşlığın alınmasının ekvivalenti deyillər. 1954-cü il Konvensiyası vətəndaşlığı olmayan şəxsin dəqiq anlayışını verir: ”qanuna əsasən heç bir Dövlət tərəfindən vətəndaşı kimi nəzərə alınmayan şəxs” (vətəndaşlığı olmayan şəxsin de jure anlayışı)
13 Vətəndaş kimdir? Vətəndaşlığı olmayan şəxs kimdir? Qanuna əsasən, vətəndaş statusu müəyyən şəxsin Dövlətin vətəndaşlıq məsələlərinə dair qüvvədə olan hüquqi sənədlərində göstərilən şərtlərdən asılı olaraq avtomatik olaraq vətəndaş sayılması və ya vətəndaşlığın müvafiq orqanlar tərəfindən qəbul edilmiş qərara əsasən şəxsə verilməsi deməkdir. Bu cür sənədlərə Konstitusiya, prezidentin sərəncamı və ya vətəndaşlığın verilməsi haqqında akt daxil ola bilər. İnsanların çoxu yalnız bir Dövlətin qanununa əsasən vətəndaş sayılırlar – adətən şəxsin doğulduğu Dövlətin (jus soli) və ya onun doğulduğu vaxt valideynlərinin vətəndaşı olduqları Dövlətin qanunlarına əsasən(jus sanguinis). İnzibati qaydalar hakimiyyət orqanlarına vətəndaşlıq verməkdə hərəkət azadlığı verdiyi hallarda vətəndaşlıq almaq istəyən şəxs qanuna müvafiq olaraq, ərizəsinə baxılma və təsdiqləmə, və ona vətəndaşlığın verilməsi prosesi bitməyənə qədər vətəndaş sayıla bilməz. Vətəndaşlığın verilməsi barədə ərizə verməli olan və qanunla bu cür ərizə verə bilən, lakin ərizələri rədd edilmiş şəxslər qanuna əsasən ölkənin vətəndaşlırı sayıla bilməz. Avtomatik olaraq və ya Dövlətin qanunlarına uyğun olaraq individual qərar əsasında vətəndaşlıq almamış şəxslər de jure vətəndaşlığı olmayan şəxslər sayılırlar – bu insanlar müvafiq qanuna istinadən vətəndaşlığa malik deyillər. Əksinə sübut olmadıqda, insan vətəndaş sayılır. Lakin, bəzən şəxsin həqiqi əlaqəsi olan Dövlətlər hansı birinin ona vətəndaşlıq verməli olduğu qərarına gələ bilmirlər. Bu şəxs, onun de jure vətəndaşlığı olmadığını göstərə bilmir, amma onun vətəndaşlığı yoxdur və o Dövlətin müdafiəsindən istifadə edə bilmir. Bu şəxslər de facto vətəndaşlığı olmayan şəxslər sayılır. Konvensiyanın tərtibatçılarının şəxslərin de jure vətəndaşlığı olmayan (Avtomatik olaraq və ya Dövlətin qanunlarına uyğun olaraq individual qərar əsasında vətəndaşlıq almamış şəxslər) və de facto vətəndaşlığı ol- mayan şəxslərə (milliyətini müəyyən edə bilməyən şəxslər) ayırmalarına baxmayaraq onlar bu şəxslərin vəziyyətinn oxşarlığını qeyd etmişdirlər. Konvensiyanın yekun müddəasında de fakto vətəndaşlığı olmayan şəxslərin vəziyyəti müzakirə edilir və icrası məcburi olmayan tövsiyə verilir ki,
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|