26
Fransada vətəndaşsızlıq statusunun tanınması proseduru Fransanın
Qaçqın və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin müdafiəsi İdarəsi (OFPRA)
tərəfindən həyata keçirilir ki, bu İdarə vətəndaşlığı olmayan şəxslərə
hüquqi və inzibati müdafiəni təmin edir. Ərizəçilər bilavasitə OFPRA-
ya müraciət etməlidirlər.
İspaniyada Xaricilər haqqında qanun vətəndaşsızlıq statusunun
müəyyən edilməsini kral dekretinin təyin etdiyi prosedur əsasında
Daxili İşlər Nazirliyinə həvalə edir. Ərizəçilər polis bölməsinə və ya
Sığınacaq verilməsi və qaçqın məsələlər üzrə İdarəyə (OAR)Müraciət
edə bilərlər. Yoxlamanı bitirdikdə OAR müəyyən edilmiş proseduru
həyata keçirir və bundan sonra əsaslandırılmış rəyini Daxili İşlər
Nazirliyinə verir.
İtaliyada 1993-cü ildə bir il əvvəl qəbul edilmiş vətəndaşlıq
haqqında qanuna əlavə və dəyişikliklərin edilməsinə dair fərmanın
həyata keçirilməsi çərçivəsində Daxili İşlər Nazirliyi vətəndaşsızlıq
statusunun müəyyən edilməsi üçün səlahiyyət almışdır.
Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin müəyyən edilməsi üçün təyin edilmiş
prosedur olmadıqda nə qədər vətəndaşsızlıq halının müəyyənləşdi-
rilməmiş qaldığını və problemin miqyasını müəyyən etmək qeyri-müm-
kün olur.
Bunun üçün hansı sübutlar tələb olunur?
Adətən, ərizəçi “əslən olduğu ölkənin” – doğulduğu və ya ona sərhədi
keçmək üçün sənəd verilən ölkənin - səfirliyi və ya konsulluğundan
sənəd təqdim etməlidir ki, bu şəxs həmin ölkənin vətəndaşı deyil.
Yuxarıda göstərildiyi kimi, bu hər zaman mümkün deyil. Bütün sənədlər
olmadıqda bəzi Dövlətlər, vətəndaşlıq haqqında müvafiq qanunların
təhlili və ya şahidlər və ya başqa üçüncü tərəflərin bəyanatları kimi,
başqa sübut formalarını qəbul edə bilirlər. Məlumat axtarışı müxtəlif
dövlət orqanlarının, həmçinin müxtəlif Dövlətlərin müştərək səylərini
tələb edə bilər.
Sənədin hazırlanması zamanı Dövlət arasında vətəndaşlığı olmayan
şəxslərin müəyyən edilməsinə razılaşdırılmış yanaşma mövcud deyildi.
Vətəndaşsızlığı müəyyən edən sübutların amilləri müxtəlif Dövlətlərdə
fərqlənə bildiyindən, bir ölkədə vətəndaşlığı olmayan şəxs kimi tanınan
fərd, başqa ölkədə apatrid sayılmaya bilər.
27
2005-ci ildə BMT QAK Avropa Birliyi üzvləri olan ölkələrin 1954-cü il
Konvensiyasının həyata keçirmələri barədə məruzəni dərc etmişdi.
Burada bildirilirdi ki, AB-nin əksər ölkələri apatridlərin müəyyən
edilməsi və onların vətəndaşlığı olmayan şəxslər kimi tanınması
üçün konkret mexanizmlər yaratmamışlar; bunun yerinə, adətən,
sığınacaq verilməsi ilə əlaqədar prosedurdan istifadə edilir. Nəticə
etibarilə Avropa Birliyində vətəndaşsızlıq probleminin miqyasını
müəyyən etmək mümkün deyil. Lakin, məruzəsinin hazırlanması
prosesində BMT QAK Konvensiyanın yerli səviyyədə tətbiqinin
faydalı təcrübəsini aşkar etmişdir. Bu təcrübə Avropa Birliyi ölkələrinin
eyniləşdirmə və tanıma prosedurlarının uzlaşdırılmasında istifadə
edilə və 1954-cü il Konvensiyasını Ratifikasiya etmiş Dövlətlər üçün
rəhbər kimi xidmət edə bilər.
Fərdin vətəndaşlığı olmayan şəxs kimi tanınması barədə kim qərar
qəbul edir?
Apatridlərin müəyyən edilməsi üçün vətəndaşsızlıq məsələlərində
ixtisaslaşmış, ərizəni və onlarda göstərilən faktların təsdiq edən
materialları qərəzsiz və obyektiv olaraq qiymətləndirə biləcək peşəkar
işçilər təyin edilməlidir. Vətəndaşsızlıq faktının müəyyən edilməsinə
cavabdeh orqanın mövcudluğu qərarlarda uzlaşmazlığı minimuma
endirməyə, şəxslərin əslən olduqları ölkələr barədə məlumatların
alınması və yayılması üçün təsirli tədbirlər görməyə, həmçinin,
fəaliyyətinin istiqamətləndirilməsinə görə vətəndaşsızlıqla əlaqədar
məsələlərdə təcrübənin toplanmasına imkan yaradır. Vətəndaşsızlıq sta-
tusunun müəyyən edilməsi qanunlar, tənzimləyici müddəalar və müxtəlif
Dövlətlərin təcrübəsi haqqında məlumatların yığılması və təhlilini tələb
edir. Hətta mərkəzi orqanın olmadığı halda belə, vətəndaşsızlıq statu-
suna dair qərar qəbul edən işçilər milli qanunvericilik və vətəndaşsızlıq
məsələlərində təcrübəli olan dövlət orqanlarından, habelə başqa
Dövlətlərdən olan kolleqaları ilə əməkdaşlıqdan faydalanacaqlar.
Fərdlər prosedurdan necə istifadə edə bilərlər?
1954-cü il Konvensiyası Dövlətlərin üzərinə ərizəçilərin onların
vətəndaşlığı olmayan şəxslər kimi tanınmasına dair ərizələrinə baxılması
müddətində ərazilərində qanuni yaşamalarına icazə verməyə öhdəlik
qoymur. Lakin, fərd müvafiq Dövlətin ərazisində olduğundan onun
vətəndaşlıq statusunun müəyyən edilməsi onun vəziyyətinin yeganə
həlli yolu ola bilər. Fərd vətəndaşlığı olmayan şəxs kimi müəyyən
edilmişdirsə və onun əvvəl yaşadığı ölkəyə qaytarılma şansı yoxdursa,
28
və ya bu cür ölkə mövcud deyilsə, bu halda yeganə həll yolu onun bu
Dövlətin ərazisinə buraxılması və onun bu ərazidə qanuni olması üçün
bu və ya digər icazənin verilməsi ola bilər.
Fərd onun vətəndaşlığı olmayan şəxs kimi tanınması üçün ərizə ver-
diyi halda və ya hakimiyyət orqanlarının onun apatrid olub-olmadığını
müəyyən etmək üçün addımlar atdıqda prosesin bitirilməsinə qədər
fərdin müvəqqəti olaraq ölkədə olmasına icazə verilməsinə ehtiyac
ola bilər. Konvensiyada fərdin onun vətəndaşlığı olmayan şəxs kimi
tanınması barədə ərizəsinə baxılma müddətində qanuni olaraq ölkə
ərazisində olmağa icazənin verilməsinə dair göstərişlər yoxdur. Bu
cür prosedurların həyata keçirilməsi təcrübəsi konkret Dövlətlərdən
asılıdır.
Lazımi hüquq proseduru prinsipinə əsasən ərizəçiyə aşağıdakılar daxil
olmaqla müəyyən zemanətlər verilməlidir:
- ərizəçinin iştirakı ilə ərizəyə fərdi baxılmasına hüququnun olması;
- ərizəyə obyektiv baxılması hüququ;
- ərizəyə baxılma prosedurunun müəyyən müddəti;
- ərizəçinin başa düşdüyü dildə prosedur barədə məlumata çıxış;
- hüquqşünas və tərcüməçi xidmətləri;
- məxfilik və məlumatın qorunması hüququ;
- həm qərar, həm də əsasında onun qəbul olunduğu səbəblərlə tanışlıq;
və
- qəbul olunmuş qərarın qanuniliyinə etiraz etmək imkanı.
Onların vətəndaşlığı olmayan şəxs kim tanınması xahişi ilə müraciət
edən bəzi ərizəçi kateqoriyaları, xüsusilə, müşayiətsiz yetkinlik yaşına
çatmayan uşaqlar üçün ayrı prosedurlar tələb edən xüsusi ehtiyaclar
ola bilər. Bura inzibati prosedur zamanı müşayiətsiz yetkinlik yaşına
çatmayan uşağın maraqlarını təmsil edəcək və yaranan problemlərin
həllində ona kömək edəcək himayəçinin təyin edilməsi daxil ola bilər.
Ölkədə icazəsiz olan vətəndaşlığı olmayan şəxslər həbsə məruz
qala bilərmi?
Adətən, vətəndaşlığı olmayan şəxslər həbsə məruz qalmamalıdırlar
.
Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin çox vaxt milli şəxsiyyət vəsiqəsi və ya
Dostları ilə paylaş: |