Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
iqtisadiyyatların nizama salınmış qaydada dünya təsərrüfatı sisteminə «daxil edilməsi» vasitəsilə dünya iqtisadiyyatına təsir göstənnəkdir. Özü-özlüyündə milli təsərılifat sistemləri avtomatik olaraq vahid dünya təsərrüfatını fonnalaşdıra bilməz: bunun üçün onları, birincisi, dünya bazarları, ikincisi isə, BİM-in subyektləri olan başqa dövlətlərlə birləşdirən müəyyən institusional əlaqələrin mövcudluğu vacibdir. Bunun üçün BİM subyektlərinin konkret əməkdaşlıq orqanları vasitəsilə xarici əlaqələrin müəyyən sahəsini tənzimləyən qurumlarının çevik fəaliyyəti tələb olunur. 1.3. BİM-in formaları və istiqamətləri Uzun müddət ərzində BİM-in fomıalan kifayət qədər dayanıqlı olmuş və əmtəələrlə beynəlxalq ticarət, bu ticarət ətrafında pul əməliyyatları, habelə iş axtaran insan axınlarının hərəkəti ilə məhdudlaşmışdır. Beynəlxalq əmək bölgüsü, elm və texnikanın tərəqqisi, istehsal və mübadilə proseslərinin mürəkkəbləşməsi, mütərəqqi beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin yeni fonualarınm və istiqamətlərinin daim artması ən müasir BİM sisteminin formalaşmasına imkan yaratmışdır. Şərti olaraq bu formaları aşağıdakı kimi ifadə etmək mümkündür: •
•
beynəlxalq ticarət və beynəlxalq ticarət siyasəti; •
mallar və xidmətlərlə beynəlxalq ticarət, ümumdünya ticarət siyasətinin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi; •
biliklər və elmi-texniki infonuasiya ilə beynəlxalq mübadilə; •
kapitalın beynəlxalq yerdəyişməsi (hərəkəti), TMK-nm və TMB-nin fəaliyyəti; •
səciyyəvi formalarının inkişafı; 26 •
istehsal amillərinin hərəkətinin beynəlxalq qiymət tənzimlənməsi; •
ölkələr arasında valyuta-maliyyə və kredit əlaqələri, onların tənzimlənməsi; •
BİM-in müxtəlif formalarının fəaliyyətinin əsas tənzimləyiciləri qismində beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar sistemi; •
beynəlxalq təşkilatların fəaliyyəti. Qeyd edək ki, ayrı-ayrı təhlilçilər BİM-in fonualarımn və istiqamətlərinin müxtəlif toplusunu müəyyən etsələr də, onların əsası təqribən eyni tiplidir və bizim təklif etdiyimizə uyğundur; fərq yalnız məqamlarda və ayrı-ayrı ifadələrdədir. Həm dünya iqtisadiyyatının, həm də BİM-in foiTnalarınm öyrənilməsində «baza materialı» qismində ayrı-ayrı ölkələrin və onların qruplarının iqtisadiyyatları, iqtisadi və siyasi hərəkətləri çıxış edir. Lakin BİM-in dünya iqtisadiyyatından prinsipcə fərqi bundadır ki, onun obyekti qismində iqtisadiyyatın (milli, regional, ümumdünya) özü deyil, ölkələrin iqtisadi münasibətləri, onların bu sahədə bir-birinə qarşılıqlı təsiri; iki başlıca strateji istiqamətdə - ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq fonuasmda və müxtəlif fəaliyyət sahələrinin yaxud məsələlərin ikitərəfli və çoxtərəfli tənzimlənməsi fonuasmda fəaliyyətlə əlaqədar olan münasibətlər çıxış edir. 1.4. BİM-in təhlilinin metodları və tipləri Belə bir xüsusiyyət qeyd olunmalıdır: BİM nəzəriyyəsi ümumi iqtisadi nəzəriyyənin nisbətən yeni sahəsi olsa da, BİM nəzəriyyəsinin tərkib hissələrindən biri kimi nəzərdən keçirilən beynəlxalq ticarət nəzəriyyəsi ümumi iqtisadi nəzəriyyənin ən qədim sahələrindəndir. BİM nəzəriyyəsinin tədqiqində və öyrənilməsində iqtisadi nəzəriyyənin və dünya iqtisadiyyatının metodlarının zəngin xəzinəsindən istifadə olunur. Belə ki, abstraksiyalar və fərziyyələr metodu hadisələrin inkişafının ümumi xarakterini təsəvvür etməyə və gözlənilən gələcək barədə ehtimallar qurmağa (göstəricilərin ekstrapolyasiyası vasitəsilə) imkan yaradır. İnkişafın konkret göstəricilərinin təhlili müasir dövrün vəziyyətini dəqiqliklə müəyyənləşdirməyə imkan verir {induktiv metod). İnduktiv metoddan istifadə edərkən, dahi riyaziyyatçı Anri Puan- 28 karenin xəbərdarlığım yaddan çıxarmamalıyıq: «Daş qalağı ev olmadığı kimi, faktların toplanması da hələ elm deyil». Faktları obyektiv surətdə, o cümlədən elmin başqa metodları və üsulları ilə təhlil etməyi bacarmaq lazımdır və yalnız bu halda əsaslandırılmış fərziyyələr qurula bilər. Fərziyyə-deduksiya metodu təfərrüatlara fikir venuədən, dünya iqtisadiyyatının inkişafında baş verən ən müxtəlif hadisələr üçün ümumi məxrəc tapmağa imkan verir. Hələ dahi Dekartın dövründən başlayaraq, induksiya faktların məntiqi ardıcıllıqla, aydın, dəqiq və sistemləşdirilmiş şəkildə ifadə olunmasını tələb edir. Təsadüfi deyil ki, XX əsrin ən aqil və universal təhsilli iqtisadçılarından olan Pol Samuelson faktların təhlilinə «operasionalizm mövqeyindən yanaşılmasını», onlardan hər hansı subyektiv fikirlərin «əsaslandırılması» üçün deyil, obyektiv nəticələrin əldə olunmasına imkan verən tərzdə yaralanmaq bacarığının olmasının zəruriliyini israr edirdi. Bu yanaşma müasir infonnasiya-kompüter texnologiyaları dövründə yoxlanılmalı və təkrarən yoxlanılmalı olan, habelə riyazi statistika təhlili metodlarına əsaslandığı hallarda fərziyyə-deduksiya metodunun səmərəliliyini gücləndirən faktların (statistikanın) dəqiqliyini nəzərdə tutur. BİM nəzəriyyəsinin özəl fərziyyələri və özəl problemləri mövcuddur. Onun fərziyyələri (yaxud aksiomları) istehsalın, bölgünün və mallar, xidmətlər, insan fəaliyyətinin başqa nəticələri ilə mübadilənin həyata keçirildiyi bölgələrin iqtisadi quruluşunun xüsusiyyətlərinə əsaslanır. Deduksiya və induksiya metodları ilə bərabər, tarixi və məntiqi metodlar da abstraksiyalar və fərziyyələr metodunu daim müşayiət etmişdir. Bu ənənəvi metodlara və yanaşmalara müasir iqtisadi-riyazi (statistik) və sistemli metodlar (yanaşmalar), habelə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına əsaslanan metodlar əlavə olunur. 1.5. BİM və əlaqəli tədris fənləri Elmi ədəbiyyatda və dərsliklərdə beynəlxalq iqtisadi problemlər sahəsindəki fənlərin iyerarxiyasına metodoloji yanaşmada müəyyən anlaşılmazlıq mövcuddur. Bu fənlərin öyrənilməsi zamanı anlayışların çoxsayhlığı, məfhumların və kateqoriya aparatının müxtəlif tərzdə təfsiri ilə qarşılaşırıq. Metodoloji yanaşmaların çoxsayhlığı həm BİM-in təfsirinin, həm də başqa fənlərin və kursların (beynəlxalq iqtisadiyyat, xarici ölkələrin iqtisadiyyatı və s.) müxtəlifliyində öz əksini tapır. 29
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|