nəticəsində bir ölkə ilə ondan eyni məsafədə yerləşmiş başqa ölkə arasında bənzər
avadanlıqdan istifadə olunmaqla yerinə yetirilən telefon danışıqlarının tarifləri
xeyli fərqlənə bilər.
İnkişaf etmiş ölkələrin dövlət rabitə xidmətlərinin satışından əldə etdiyi
gəlir 2009-cu ildə 1,1 trilyon dollardan 1,7 trilyon dollaradək qiymətləndirilir.
2009-cu ildə bu satışlardan əldə olunan gəlirin ümumi məbləğinin 38%-dən çoxu
(2004-cü ildə - 40%) ABŞ-ın payına düşmüşdür. Rabitə üzrə xidmətlərin əsas
komponenti telefon rabitəsi xidmətləridir, amma son illərdə kabel televiziyası,
«əlavə haqq müqabilində» xidmətlər (o cümlədən adi telefon şəbəkəsi yaxud
xüsusi ötürücü şəbəkə vasitəsilə əldə olunması mümkün olan müxtəlif
ixtisaslaşdırılmış xidmətlər), məlumatların ötürülməsi və radio-telefon rabitəsi
kimi növlər dinamik inkişaf edir. Bu xidmətlərin müxtəlif komponentlərinin
başqa ölkələrdə, o cümlədən Rusiyada, Ukraynada və s. təqdim olunması üzrə
ixtisaslaşan firmalar arasında yaradılan alyansların sayı artır.
İnkişaf etməkdə olan ölkələr arasında rabitə sektorunda Şərqi və Cənub-
Şərqi Asiya regionu daha yüksək dinamizmi ilə fərqlənir. Başlanğıcda aşağı
səviyyədə olsa da, ötən onillik ərzində bu regionun bəzi ölkələrində bu növ
xidmətlərin ixracından əldə edilən gəlirlər yüksək templərlə artmışdır. İnkişaf
etməkdə olan ölkələrin bir çoxu rəqəmsal rabitə sistemləri qurur, lazımi texnoloji
bazaya və ixtisaslı kadrlara malik olanlar isə texniki cəhətdən mürəkkəb olan
sistemlərin tətbiqinə hazırlaşır. Ancaq güclü rabitə şəbəkəsinin yaradılmasının
bahalığmı nəzərə alaraq, inkişaf etməkdə olan ölkələrin şirkətləri qlobal rabitə
şəbəkəsinə daxil olmaq üçün inkişaf etmiş ölkələrin şirkətləri ilə strateji ittifaqa
girir.
Afrika ölkələrində rabitə infrastrukturunun möhkəmləndirilməsi və daxili
sistemlərin qlobal sistemlərə qoşulması üzrə tədbirlərin yerinə yetirilməsinə
başlanmasına baxmayaraq, rabitə sektoru hələ inkişafın ilkin mərhələsindədir.
Proqram təminatı (PT). Fərdi kompüterlərin yeni texnologiyalardan
istifadə etməklə şəbəkələrə qoşulmasının sayı artdıqca, istehsalın başqa
sahələrində proqram təminatı vasitələrinə tələbat sürətlə artır. Müxtəlif
sistemlərin bir-birinə uyğunlaşdırılınası məsələsi get-gedə mürəkkəbləşdikcə,
bəzi şirkətlər öz fəaliyyətini kompüter texnikasının istehsalından proqram
təminatı sahəsində xidmətlərin göstərilməsinə səmtləşdirir. Tələbatın artımı,
həmçinin iqtisadiyyatın qlobal yüksəlişi ilə stimullaşdırıhr. Proqram təminatı
mallar və xidmətlər arasında orta mövqe tutmaqla, beynəlxalq ticarətin ən
mürəkkəb sahələrindən biridir. Xüsusi olaraq əcnəbi istifadəçi üçün yazılmış
261
proqram birmənalı olaraq ixrac olunan xidmətdir, bazarda kütləvi şəkildə təklif
olunan proqram təminatı paketləri isə öz xarakterinə görə daha çox mala
uyğundur və tiearət balansında çox vaxt bu qisimdə uçota alınır. Amma proqram
təminatı paketi mənşə etibarilə əqli mülkiyyət olduğuna görə dəyəri maddi
məhsul qismində qiymətindən xeyli yüksəkdir və bu səbəbdən onu ixrac olunan
xidmətlər kateqoriyasına daxil etmək daha ədalətli olardı.
XXI əsrin ilk illərində dünyada proqram təminatı paketlərinin satışından
daxilolmalar hər il 15% artaraq, 2009-cu ildə 240 milyard dollara çatmışdır.
Dünya bazarlarında proqram təminatı paketlərinin əsas satıcısı ABŞ-dır və
dünyada onlarla ticarətin ümumi həcminin 65%-dən çoxu bu ölkənin payına
düşür (2002-ci ildə - təqribən 75%). 2009-cu ildə xaricə satışların ümumi həcmi
120 milyard dollar, əcnəbi satıcılardan satmalmalann həcmi isə 76 milyard dollar
məbləğində dəyərləndirilirdi. Qərbi Avropanın və Yaponiyanın payları cüzi olsa
da, rəqabətin güclənməsi nəticəsində proqram təminatının qiymətləri əhəmiyyətli
dərəcədə ucuzlaşır. Asiyanın dinamik inkişaf edən bir sıra ölkələrində (o
cümlədən Honkonq, Hindistan, Çin, Cənubi Koreya, Sinqapur, Çinin Tayvan
əyaləti və Filippin) və Latın Amerikasının bəzi ölkələrində (Argentina, Braziliya,
Meksika) proqram təminatı vasitələrinin istehsalı sənayesi, ilkin bazasının
zəifliyinə baxmayaraq, sonuncu onillikdə kifayət qədər yüksək artım templəri ilə
fərqlənmişdir.
Amma bu ölkələrdən bəzisinin hesablama texnikasının iri istehsalçısına
çevrilməsinə baxmayaraq, burada proqram təminatı vasitələri istehsalının həcmi
hələ də azdır. Bu ölkələr proqram təminatı sistemlərinin ən mürəkkəb vasitələrini
idxal etməyə məcburdur. Latın Amerikasının Argentina, Braziliya və Meksika
kimi ölkələri müasir informasiya sənayesi yaratmağa cəhd edir və bu sahədə
müəyyən nailiyyətlər əldə etmişlər. Eyni zamanda onların istehsal etdiyi proqram
təminatı vasitələri əsas etibarilə inzibati idarəçilik və mühasibat uçotu kimi
mürəkkəb olmayan sahələrdə tətbiq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Afrikanın bir çox
ölkələrində fərdi kompüterlər yalnız son vaxtlar meydana çıxmışdır və onlara
satışdan sonra bəzi xidmətlər göstərilsə də, proqram təminatı sahəsində
xidmətlərin həcmi, bir qayda olaraq, cüzidir.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrin bir çoxunda, o cümlədən Braziliya,
Hindistan, Çin, Meksika, Filippin, Honkonq və Tailandda əməktutumlu
kompüter xidmətlərinin ixracının sürətlə artması ötən onilliyin gözəçarpan
hadisələrindən biri olmuşdur. Bu, şirkətlərin əksəriyyətinin həmin xidmətləri
əcnəbi təchizatçılardan satın alınması praktikasına keçməsini və inkişaf etmiş
262