ibarətdir. Demək olar ki, istehsal infrastrukturunun (ilk növbədə, avtomobil
yollan şəbəkəsinin) yaradılması ilə bərabər, bu potensial ölkə iqtisadiyyatında
modernləşmənin və innovasiya sıçrayışının təməli olacaqdır.
11.8.
Beynəlxalq turizm
Xidmətlərin xüsusi sahəsi olan beynəlxalq turizm ictimai əhəmiyyətli
müəyyən hadisələrin (təbii fəlakətlər, temorizm aktları, regional müharibələr və
silahlı münaqişələr) təsirinə məruz qalsa da, dinamik inkişafa doğru meyil
göstərir.
İnsanın dünya səyahətinə çıxmaq, xalqlar, onların adətləri, mədəniyyəti və
tarixi ilə tanış olmaq kimi heç nə ilə izah oluna bilməyən tələbatı vardır. Əlbəttə,
bu, intellektual istirahətin ən yüksək formalarından biridir, özü də əksər hallarda
müxtəlif növ əyləncələrlə müşayiət olunur. Buna görə də insanlar müharibələrə,
yolların yoxluğuna, aclığa, başqa məhrumiyyətlərə baxmayaraq, min illər boyu
həmişə səyahət etmişdir. Antik filosoflar öz ölməz əsərləri üçün faktları haradan
götürürdülər? Əlbəttə ki, ilk növbədə, hələ əsrlər öncə mütərəqqi biliklər,
texnoloji təcrübə ilə tanış olub, onları öz ölkələrinə gətirən səyyahların
dediklərindən. Məsələn, Çində ipək istehsalının texnologiyasını (dünyada məşhur
«ipək sapını») ölkədən kənara çıxarmağı qadağan edən qanun mövcud idi və
dövlət onunla ticarətdən külli məbləğdə gəlir əldə edirdi. Lakin rahiblərdən biri
ipəkqurdunun tırtılını əsa içərisində gizlədərək, bu sirri ölkədən çıxara bildi;
beləliklə, Hindistan təbii ipəyin dünyada ikinci mərkəzinə çevrildi, sonra isə onun
istehsalı başqa ölkələrə yayıldı.
Səyahət formasında beynəlxalq turizm iki dünya müharibəsi (1914-1918-
ci və 1939-1945-ci illər) dövrü istisna edilməklə, XX əsrdə sürətlə inkişaf edirdi.
Turizmin və ondan əldə olunan gəlirlərin artım tempi son 20 ildə xüsusilə sürətli
olmuşdur (şəkil 11.1).
269
1000
100
1990
1992
1994
1996
1998
■ Beynəlxalq turizmdən gəlirlər (milyard dollar)
2000
2002
2004
2006
2008
Beynəlxalq turistlərin sayı (milyon
nəfər)
Şəkil 11.1. Beynəlxalq turizm
M ə n b ə : World Tourism Organization (UNWTO).
11.1-ci şəkildəki qrafiklər beynəlxalq səyahətlər əyrisinin durmadan
artdığını göstərir. Bu artım 2008-ci ilin birinci yarısında (beynəlxalq maliyyə
bazarlarında böhrana və bundan sonrakı iqtisadi geriləməyədək) ciddi müsbət
nəticələrin əldə olunmasını şərtləşdinnişdir. İqtisadiyyatın başqa sahələri ilə
müqayisədə turizm sektoruna böhrandan o qədər də böyük ziyan dəyməsə də,
2008-ci ilin ikinci yarısında enmə qeydə alınmışdır.
11.9.
Beynəlxalq turizmin iqtisadi artıma təsiri
Hələ 1990-cı illərdə beynəlxalq turizmdən gəlirlər, həmin dövrdə neftin
ixracından hər il orta hesabla əldə olunan 350 milyard dolları ötüb keçmişdir.
Yalnız XXI əsrin əvvəlindən neftin qiymətlərinin ildırım sürəti ilə bahalaşması
nəticəsində neft sahəsi qabağa keçdi və beynəlxalq turizmin göstəricilərini
üstələdi. Amma biznes xidmətlərinin əksər növlərindən və beynəlxalq
səyahətlərdən söz getdiyi halda, turizmin miqyası və buradakı maliyyə
resurslarının həcmi həddən artıq böyük olduğuna görə heç bir sahə ona hətta
yaxınlaşa bilməz. Qiymətləndinnələrə görə, 2005-2009-cu illərdə dünya turizm
sənayesinin ümumi gəliri 4 trilyon dollardan çox olmuşdur. 2010-cu ildə bütün
dünya üzrə bu sahədə işləyənlərin sayı 285 milyon nəfər olmuşdur. 2008-ci ildə
270
istirahət məqsədilə səyahətlər 51% (467 milyon turist), 2009-cu ildə isə 411
milyon nəfərədək azalmışdır. Beynəlxalq turistlərin 15%-i üçün səyahətin
məqsədi ezamiyyət, 27%-i üçün dostları və yaxınları ilə görüş, müalicə yaxud
dini maraqlar olmuş, 7%-nin məqsədi müəyyən edilməmişdir. Turistlərin 52%- i
təyyarə ilə, 38%-i avtomobildən, 3%-i dəmir yolundan, 6%-i su nəqliyyatından
istifadə etməklə səyahət edir. 2008-ci ildə beynəlxalq sərnişin nəqliyyatından
gəlirlər 183 milyard dollar məbləğində qiymətləndirilirdi, bu isə, gündə 3 milyard
dollar deməkdir. Göstərilən sektor xidmətlərin dünya üzrə ixracının 30%-ni,
məcmu ixracın isə 6%-ni təşkil edir.
Dünyanın bütün regionlarında beynəlxalq turizmin artımı müşahidə
olunur. 2008-ci ildə ən yaxşı göstəricilər Yaxın Şərqdə qeydə alınmış, burada
turistlərin sayı 55 milyon nəfərə (2007-ci illə müqayisədə artım - 18%) çatmışdır.
Afrikada orta illik artım 4%-dir. Bu göstərici Amerikada 3%, Asiyada və Sakit
Okean hövzəsində 1 % səviyyəsindədir.
Beynəlxalq turizmin iqtisadiyyata göstərdiyi təsir özünə daha çox əcnəbi
səyyah cəlb edə bilən ölkələrdə xüsusilə aydın təzahür edir. Bunlar, ilk növbədə,
Qərbi Avropa dövlətləridir. İnkişaf səviyyəsindən, habelə ölkənin turist
xidmətlərinin netto-ixracatçısı yaxud netto-idxalçısı qismində çıxış etməsindən
asılı olaraq, beynəlxalq turizm bütün Avropa ölkələrinin iqtisadiyyatına pozitiv
təsir göstərir. Ənənə kimi. Qərbi Avropada Avstriya, İsveçrə, İspaniya, İtaliya,
Fransa, Türkiyə, Portuqaliya turizm xidmətlərinin netto-ixracatçısıdır. Başqa
ölkələrin beynəlxalq turizmə çəkdiyi xərcləri əldə olunan gəlirindən çox
olduğuna görə onlar turizm məhsulunun netto- idxalçısıdır.
Amma ümumilikdə götürüldükdə, turizm üzrə gəlirlər və xərclər
arasındakı nisbət deyil, turizm sənayesinin fonnalaşmasmı və inkişafını
stimullaşdıran ölkəyə gələn xarici turistlərin sayı, bunun artım dinamikası və
xarakteri daha mühüm ilkin göstəricidir. Həm turizm üzrə tədiyyə balansının
saldosu müsbət olan ölkələrin (İtaliya, Yunanıstan, İspaniya, Fransa, Avstriya)
həm də böyük kəsiri olanların (Almaniya, Böyük Britaniya, Skandinaviya
ölkələri, ABŞ) ümumi gəlirlərində turizmdən daxilolmaların payı yüksəkdir.
Xarici turizmin iqtisadiyyata töhfəsini qiymətləndinnək üçün bir göstəricidən
deyil, onun turizm infrastrukturu ilə yanaşı, ümumilikdə turizm sənayesini
formalaşdıran başqa istehsal və xidmət sahələrində də iş yerlərinin yaradılmasını
əks etdirən göstəricilər sistemindən istifadə olunması məqsədəuyğundur. Ölkənin
ÜDM-də turizm sənayesinin müxtəlif sektorlarında
271