etmiş və sürətlə tərəqqi edən ölkələrdə bunun çatışmazlığı arasında qeyri-
mütənasibliyin artması, urbanizasiya, əhalinin qocalması, ətraf mühitdə baş verən
arzuolunmaz dəyişikliklər, təbii fəlakətlərdir.
Hesabat müəlliflərinin rəyinə görə, bu qlobal çağırışa adekvat cavab
vemıək üçün bütün ölkələrin hökumətləri əvvəlcədən zəruri tədbirlər işləyib
hazırlamalı, müvafiq malİ3^ə və insan resurslarının ehtiyatlarını yaratmalıdır.
Yalnız bu yolla miqrasiyadan maksimum faydalı nəticə əldə etmək və onunla
bağlı olan mənfi təzahürlərin qarşısını almaq mümkündür. Hesabatda tövsiyə
olunan tədbirlər miqrantlarm mənşə, təyinat və tranziti ölkələri arasında
əməkdaşlığın və koordinasiyanın gücləndirilməsini, miqrasiya siyasətinin bütün
səviyyələrində qısa və uzunmüddətli məqsədlərin dəqiq müəyyənləş- dirilməsini,
miqrasiya proseslərinin idarə olunmasının hüquqi bazasının yaradılmasını,
statistik məlumatlarla daha çevik mübadilə edilməsini və onların dəqiq seçiminin
təmin olunmasını, müxtəlif monitorinq sistemlərinin yaradılmasını nəzərdə tutur.
Hesabatın müəlliflərinin rəyinə görə, bu məqsədlərə çatmaq üçün hazırda gözəl
şanslar mövcuddur. Hesabatın mühüm məqamlarından biri, əmək resurslarının
hərəkətinin mütəhərrikliyinə və bununla da ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi, sosial
inkişafına mənfi təsir göstərə bildiyinə görə, miqrasiyanın süni surətdə
məhdudlaşdırılması tədbirlərinin həyata keçirilməsinə nəinki bəraət
qazandırılmaması, hətta tövsiyə edilməməsidir.'
Düşünürəm ki, «Dünya Miqrasiya Hesabatı 2010» bütövlükdə, o
cümlədən Rusiya şəraitində və postsovet məkanında miqrasiyanın mürəkkəb
problemlərinin gələcək təhlili üçün kifayət qədər geniş və keyfiyyətli material
verir.
Xülasə
• Beynəlxalq ticarətin ümumdünya sistemində beynəlxalq biznes
xidmətləri və beynəlxalq turizm mühüm yer tutur. Son onilliklərdə beynəlxalq
biznes xidmətləri xüsusi sürətlə inkişaf edir, özü də müştəriyə təklif olunan
xidmətlərin sayı çoxsaylı amillərlə müəyyən olunur. «Biznes xidmətləri»nin
təhlilinin predmeti mallarla klassik ticarətlə müqayisədə daha mürəkkəbdir və
insanların yeni tələbatlarına uyğun olaraq təklif edilən biznes xidmətlərinin çeşidi
genişləndikcə, daha da çətinləşir. Beynəlxalq bazarda təklif olunan biznes
xidmətlərinin çoxu «duyulmayan» aktiv, yəni əqli mülkiyyətin bir
^ Сафронов С.В. Все о миграции в мире // Независимая газета, 2011. 19 янв. С.6.
285
hissəsidir və istehsalçı-şirkətə həmin xidməti satarkən rəqabət üstünlükləri təmin
edir.
•
Biznes xidmətlərinin inkişafının intensivliyi baxımından, sözsüz ki,
informasiya texnologiyaları və rabitə ilə bağlılığı olan xidmətlər birinci yerdədir
və bu, malların, kapitalların yerdəyişməsi, habelə yüklərin və sərnişinlərin
daşınmasının nəqliyyat təminatı üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Güman ki,
biznes xidmətlərinin bu istiqaməti artıq yaxın illərdə menecmentlə əlaqədar olan
xidmətlərlə birlikdə dinamik inkişaf edəcəkdir. Beynəlmiləlləşmə proseslərinin
dərinləşməsi, beynəlxalq əmək bölgüsü, elmi-texniki tərəqqi, həyat səviyyəsinin
yüksəlməsi və başqa struktur amilləri xidmətlər sənayesinin, 0 cümlədən onun
beynəlxalq turizm kimi sahəsinin fonnalaşmasmda getdikcə güclənən rol
oynamağa başlayır.
•
TMK-nm
beynəlxalq istehsalının sürətli inkişafı, sahibkarlıq
fəaliyyətinin yerdəyişməsi, beynəlxalq ticarətin mürəkkəbləşməsi, maliyyə
axınlarının
intensivləşməsi,
nəqliyyat
vasitələrinin
və
informasiya
texnologiyalarının yayılınası beynəlxalq biznes xidmətlərinin yeni növlərini
yaradır.
•
Beynəlxalq səyahətlərin artımına inkişaf etməkdə olan və keçid
iqtisadiyyatı ölkələrində varlı orta təbəqənin formalaşması, inkişaf etmiş
ölkələrdə zövqlərin və həyat tərzinin dəyişməsi, turizm sahəsində yeni xidmət
növlərinin təklif olunması və bunun marketinqi getdikcə daha çox təsir göstərir.
Gözlənildiyi kimi, bütün bunlar rəqabətin stimullaşdırılması, rentabelliyin və
keyfiyyətin yüksəlməsi, təklif olunan xidmətlər spektrinin genişləndirilməsi yolu
ilə beynəlxalq səyahətlərin gələcək sürətli inkişafını təmin etməlidir. İnkişaf
etmiş ölkələr tənzimləmniş daxili turizm sənayesinin və infrastrukturun
mövcudluğu, qabaqcıl texnologiyalardan, insan və maliyyə resurslarının daha
səmərəli istifadə olunması sayəsində bu sahəni gələcəkdə də genişləndirmək
imkanlarına malikdir. Yüksək rəqabət qabiliyyəti olan mehmanxana
konsernlərinin, hava xətlərinin və səyahət bürolarının getdikcə genişlənən
şəbəkəsi infonnasiya sistemlərinin qloballaşması ilə birlikdə, gələcəkdə də əcnəbi
turistlərin həmin ölkələrə cəlb olunmasına imkan verəcək.
•
Turizmin yeni istiqamətləri inkişaf etmiş ölkələrdə təklif edilən
xidmətlərin təkmilləşdirilməsi, bazarın seqmentləşdirilməsi və xidmət
keyfiyyətinin yüksəldilməsi üzrə daha böyük potensialın mövcudluğu sayəsində
artım üçün əlavə imkanlar açır. Turizmin yeni, yüksək keyfiyyətli və xüsusi
maraqlar nəzərə alınmaqla daha çox diferensiallaşdırılmış məhsulları onları
nisbətən baha qiymətlə satmaq imkanı yaradır və həmin ölkələrə mütləq
286