Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «iqtisadi diplomatiya»
- Etika BİM-in daxili elementi kimi.
zəif cəhəti bundadır ki, orada öz «yumşaqlığına» baxmayaraq, beynəlxalq siyasi və iqtisadi həyatdakı rolu get-gedə artan beynəlxalq qurumların və dövlətüstü idarələrin fəaliyyəti məsələsinə praktiki olaraq toxunulmur.
onların hamısı özündə iqtisadi münasibətlər sahəsini baza elementi kimi ehtiva edir. Müasir dövrdə siyasi münasibətlərin get-gedə daha çox «iqtisadi- ləşməsi», eyni zamanda isə iqtisadi münasibətlərin «siyasiləşməsi» baş verir. Dövlətlər arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsi məqsədilə yaradılmış, ən qədim institutlardan biri olan diplomatiya indi daha çox dövlətin iqtisadi maraqlarını təmin edən təsisata çevrilir. Beynəlxalq siyasi və iqtisadi münasibətlərin xüsusi sahəsi kimi, «iqtisadi diplomatiya» məhz bu əsasda formalaşmışdır. 1.6. iqtisadi tənzimiəmənin Amerika və Avropa təcrübəsinin nəzərə aimmasınm vacibiiyi Hər bir iri və unikal ictimai hadisə kimi, Amerikanın və Avropanın iqtisadi təcmbəsi həmişə alimlərin və mütəxəssislərin diqqətini cəlb etmiş, onu müxtəlif dövlətlərin, o cümlədən sosialist ölkələrinin hökumətləri dərindən öyrənmişlər. Bu tədqiqatlar iki məqsədlə: birincisi, elmi-dərketmə, ikincisi isə, praktiki istifadə üçün aparılırdı. Lakin xüsusi mülkİ3^ət prinsipinin inkar edildiyi sosializm şəraitində müəssisələrin (fınnalarm) idarə olunmasının, onlarda innovasiyalarm, mühasibat uçotunda maliyyə nəzarəti sisteminin bəzi aspektləri istisna olunmaqla. Qərbin və başqa qabaqcıl ölkələrin pozitiv təcrübəsindən yararlanmaq, demək olar ki, qeyri-mümkün idi. Amerikalı iqtisadçı-alimlər indinin özündə də iqtisadi təfəkkürün inkişafına güclü təsir göstərirlər. Onlar tərəfindən hazırlanan dərsliklərdən dünyanın, demək olar ki, bütün ölkələrində böyük müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. Belə bir fakt inkarolunmazdır ki, iqtisadi sistemin sosializm modelindən kapitalizm modelinə keçərkən, keçmiş sosialist ölkələri, daha dəqiq desək, onların hökumətləri Avropanın və Amerikanın nümunəsindən, onların (əsasən ABŞ-m) məsləhətçilərinin köməyindən yararlanmışdır. Şərqi Avropa ölkələrində (Polşa, Macarıstan, Çexiya, Bolqarıstan, Rumıniya, Slovakiya, Albaniya) Amerika təcrübəsinin və məsləhətçilərinin təsiri İkinci Dünya müharibəsindən sonra Qərbi Avropanın bərpası üzrə 32
Marşalı planı ilə müqayisədə, şübhəsiz ki, pozitiv amil olmuşdur. Belə bir məqamı da qeyd edək ki, özünün «islahatçılar» adlandırılan hakim dairələrinin son dərəcə uğursuz fəaliyyətinə bəraət qazandırmaq üçün Rusiyada bu barədə çox danışılsa və yazılsa da, həmin ölkələrin hökumətləri heç bir «şok terapiyası» tətbiq etməmişdir. Bizim rəyimizə görə, Amerikanın və Qərbi Avropanın təcrübəsi bir-birini qarşılıqlı surətdə tamamlayır. Ölkənin daxili şəraitindən asılı olaraq həm nəzəri iqtisadi məktəblərin, həm də praktiki iqtisadi siyasətin elementləri bazar qurumları zəif inkişaf etmiş yaxud yenidənqunuaya ehtiyac duyulan ölkələr üçün faydalı ola bilər. Bundan başqa, çox hallarda Amerika və Avropanın nəzəri məktəbləri arasında kəskin fərqləri müəyyənləşdirmək çətindir. Keynsçilik və neokeynsçilik, habelə monetar nəzəriyyələri buna nümunədir: həm birincilər, həm də ikincilər Qərbi Avropa ölkələrində və Amerikada işlənib hazırlanmış, hökumətlərin iqtisadi siyasətində müvəffəqiyyətlə istifadə olunmuşdur (olunur). Beləliklə, hal-hazırda dünyada iqtisadi təfəkkürün iki iri - Amerika və Avropa istiqaməti mövcuddur. Heç bir müstəqil (ilkin), yəni Asiya, Yaponiya, Çin, Rusiya, Afrika, Latın Amerikası və s. nəzəriyyələri mövcud deyil. Bu, müasir kapitalizmin iqtisadi tarixinin realhqlannm obyektiv əks olunmasıdır. Kapitalizm Qərbi Avropada yaranmış, sonra onun bəzi elementləri Qərbi Avropadan olan kolonistlər tərəfindən ABŞ-a gətirilmiş və məhz bu iki qitədə ilk dəfə olaraq özünün mükəmməl klassik fonualarını almışdır. Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələrində, Rusiyada isə kapitalizm iqtisadi sistem kimi, köçürülmə, yəni törəmə iqtisadi münasibətlər xarakterində olmuşdur. Amma bu, kapitalizmin iki - Qərbi Avropa və Amerika tipləri arasında heç bir əsaslı fərqlərin mövcud olmadığı demək deyil. Söhbət məqamlardan getsə də, qeyd etməliyik ki, onlar çox hallarda Amerika və Qərbi Avropa arasındakı təbii-coğrafi, geosiyasi və başqa fərqlərlə yanaşı son dərəcə mühüm əhəmiyyətə malikdir və bəzən həlledici rol oynayır. Buradan aşağıdakı nəticələri çıxarmaq olar: • Amerika və Qərbi Avropa iqtisadi məktəbləri arasında rəqabət həmişə pozitiv əhəmiyyət daşıyaraq, nəzəriyyənin inkişafına xidmət etmişdir. 1970-ci illərdən başlayaraq Amerika məktəbinin dominantlığı dünya iqtisadiyyatının zəifləməsi, ABŞ da daxil olmaqla, ən yetkin seqmentdə istehsal amillərinin açıq-aşkar inkişafının geridə qalması, böhran potensialının güclənməsi ilə 33 nəticələnmişdir; •
inkişaf etmiş dövlətlərin hökumətləri tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi siyasətin əsas müddəaları çox zaman başqa ölkələrdə uzun müddət istifadə üçün qeyri-konstruktivdir və bunu 1990-cı illərdə, XXI əsrin ilk onilliyində Rusiyanın (bütövlükdə MDB-nin), başqa inkişaf etməkdə olan ölkələrin nümunəsində görmək mümkündür; •
Qərbin iqtisadi siyasətinin tənqidi yanaşmadan istifadə olunan nümunələri yaxın dövrdə yoxa çıxmış doqmatik sosializmin iqtisadi konstruksiyalarını xatırladır; •
Rusiya kimi dövlətlər üçün ənənəvi Amerika, Avropa və Rusiya iqtisad məktəblərinin zəminində beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə üzvi surətdə qovuşan adekvat iqtisadi siyasətin işlənib hazırlanması tələb olunur.
hesablanan dövrü ərzində bəşəriyyət etik, əxlaqi-mənəvi qaydaların və normaların toplusunu hazırlamış, onların bir qismi dünya dinlərinə, bir qismi isə «xeyir», «şər», «yaxınlarını özün kimi sev» və sair qlobal-universal kateqoriyalarla ifadə olunaraq, insan həyatının üzvi daxili qanununa, ənənəvi qaydasına çevrilmişdir. Afrikadakı kiçik qəbilə, Amazoniya cəngəlliklərindəki hindular və mədəni Avropa pa^/taxtlarmm sakinləri qəribə də olsa, «özünə bənzərini öldürmə», «oğurlama», «hiyləgərlik etmə» və sair kimi anlayışların və həqiqətlərin eyni dərəcədə tərəfdarıdırlar. Əzəldən nəcib yaxud rəzil xalqlar mövcud deyil, onların hamısı Təbiətin övladlarıdır və hamısına eyni dərəcədə dərrakə verilmişdir, amma həyat şəraitinin və keyfiyyətinin müxtəlifliyi insanların şüuruna özünün güclü təsirini göstərir. Lakin bu təsir nə qədər güclü olsa da, törəmə xarakteri daşıyır. İlkin olan istisna edilmədən Homo sapiens növü
Aydındır ki, bütün insanların, hətta sivilizasiyanın inkişafından uzaqda təkamül edən xalqların «xeyir» və «şər» kateqoriyalarını instinktiv olaraq eyni qaydada qavraması buradan qaynaqlanır. Buna müvafiq olaraq, insan birlikləri həmişə qeyri-bərabərlik və ədalətsizlik ideyalarından daha çox, bərabərlik və ədalət ideyalarını dərk etməyə hazır olmuşlar. Qeyri-bərabərlik ideyalarının mövqelərini əsaslandırmaq üçün ədalətliliklə bərabərliyin zidd, demokratiyanın isə yalnız varlanmaq imkanı qazananların hakimiyyəti olmasını izah edən təbliğatın əsrlər boyu aparılması lazımdır.
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|