Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xammal sahəsində ticarət şərtlərinin dəyişkənliyi.
Tütün
67,0 77,8
88,0
80,7
82,3
89,7
127
122
120
Kətan yağı
98,3
92,8
56,2
73,3
80,3
86,8
119
108
112
Pambıq
113,4
117,9
71,7
56,0
65,7
71,2
98
98
92 Yun
125,8
115,3
88,6
92,5
96,4
102,8
128
113
122
Sizal
105,8
102,5
105,2
104,6
105,2
105,6
126
119
122
Cut
76,8
89,5
68,2
66,3
70,2
71,1
85
77
82 lynəyarpaqlı
olmayan
ağacdan
oduncaq
75,5
120,8
114,8
117,8
121,4
126,5
142
128
132
Tropik meşə materialları
73,3 99,2
71,2
67,8
72,3
78,4
94
81
83 Tropik taxta- şalban
70,1
146,3
101,4
95,6
97,8
102,3
132
118
121
Yapışdırılmış
faner
77,1
164,2
126,4
113,5
116,4
119,2
143
127
129
Rezin və kauçuk
164,4
184,9
77,3
88,4
92,5
94,6
121
112
115
Dəri və xəz
96,5
102,5
61,2
78,2
82,3
87,5
102
91
93
12.2-ci cədvəldəki məlumatlar 2003-2007-ci illərdə (böhrandan əvvəl) xammal qrupu mallarının, habelə ərzağın qiymətlərinin sürətlə artmasını göstərir. İnkişaf etməkdə olan ölkələr (xammal ixracatçıları) hələ qlobal böhran mərhələsinə «daxil olmadıqlarına» görə, bu bahalaşma 2008-ci ildə də davam etmişdir. Yalnız 2008-ci ilin sonundan başlayaraq və 2009-cu il ərzində xammal və ərzaq bazarlarında güclü qiymət ucuzlaşması baş vermişdi. Ərzaq bazarında qiymətlərin ucuzlaşması qısamüddətli olmuş və artıq 2009-cu ilin əvvəlindən ərzaq mallarının əksər növünün qiymətləri sürətlə bahalaşmağa başlamışdır. Məsələn, dünyada şəkərin ən böyük istehlakçısı olan Hindistanda onun qiyməti məhsulsuz dövrdə bahalaşmış, şəkər ixracının böyük həcmdə artması ilə nəticələnmişdi. Bir sıra məhsulların istehsalının azalmasına səbəb nisbətən baha gübrələrdən istifadənin ixtisarı və maliyyə çətinlikləri olmuşdu. Bundan savayı, alternativ dənli bitkilərin qiymətinin bahalığı fermerləri ixtisaslaşmanı dəyişdirməyə və misal üçün, pambıq becərilməsinə keçməyə vadar etmişdi. Başqa mallarla müqayisədə, ərzaq mallarına tələbatın elastikliyi xeyli aşağı olduğundan, onlara olan tələbat işgüzar fəallığın mərhələsindən o qədər də asılı deyil. Bu məqam kənd təsərrüfatının qlobal iqtisadi böhrana qarşı həssaslığını zəiflədir. Strateji malların əksəri}^ətinin qiymətinin nə qədər dəyişkən olduğunu başa düşmək üçün əmtəə və maliyyə bazarları arasındakı əlaqələrin aşkar olunması zəruridir. Məsələn, neftin istehlakı cəmi 14% artdığı halda. 305 qiymətinin nominal olaraq 3 dəfə bahalaşmasını məhz bu yolla izah etmək mümkündür. Ehtimal ki, səbəblərdən biri dolların avroya nisbətdə ucuzlaşması, 2008-ci ildə isə qiymətlərin kəskin enməsinin dolların dəyərinin artması ilə paralel baş verməsi olmuşdur. Bu sahəyə təsir edən başqa amil fond birjalarında fəaliyyət göstərən maliyyə axınlarının, o cümlədən hecinq fondları, daxilə derivativlər atan qurumların və s. cəlb olunduğu dayanıqlı «sabun köpüklərinin» formalaşmasıdır. Onların manipulyasiya etdiyi maliyyə resurslarının böyük gücü sayəsində neftin qiyməti real istehlakçılardan «qopardılmış» və sırf möhtəkirlik əsasında fonnalaşır. Məsələni bu cür diqqətlə nəzərdən keçirməyimiz təsadüfən deyil: iş burasındadır ki, neftin qiyməti, buğdadan başlayaraq, mürəkkəb kompüterə və minik avtomobilinədək bütün qiymətlərdə əks olunur.
ki, dünya bazarının konyunkturu xammalın əsas istehsalçısı olan ölkələrdə, ən əsası isə ümumdünya xammal bazarında onun qiymətinin təsiri altında formalaşır. Müasir şəraitdə prinsipial əhəmiyyəti olan ən vacib məsələ xammal mənbələri üzərində birbaşa nəzarət deyil, xammal bazarı, onun dünya bazarlarına çatdırılması vasitələri üzərində nəzarət problemidir. Buna görə də strateji xammalın əsas sahibləri, yəni inkişaf etməkdə olan ölkələrin resurslar üzərində öz nəzarətini saxlamaq uğrunda ənənəvi mübarizəsi tamamilə başqa müstəvi: dünya bazarlarında öz xammalının qiymətinin sabit və sərfəli səviyyəsini necə və hansı üsulla təmin etmək üzərinə keçmişdir. Bu problemin qeyri-adi şəkildə aktuallaşması xammalla (metallar, neft, qaz, kömür və s.) zəngin olan Rusiyanın və keçmiş SSRİ-nin Mərkəzi Asiya respublikalarının tərk-sənayeləşməsi onları inkişaf etməkdə olan ölkələrin çox güclü rəqibinə çevirmiş, bu isə, dünya strateji xammal bazarlarında qiymətlərin aşağı düşməsi meylini formalaşdırmışdır. Bununla yanaşı, TMK-lar öz qlobal qüdrəti hesabına dünya iqtisadiyyatında təkrar istehsal prosesini təmin edən əsas xammal növlərinin qiymətinin nə kritik dərəcədə ucuzlaşmasına, nə də bahalaşmasına imkan verməyərək, dünya xammal bazarlarında qiymətləri tənzimləmək imkanına malikdir. Qeyd edək ki, dünyada sənaye yüksəlişinə baxmayaraq, inkişaf etməkdə olan ölkələrin ixrac etdiyi xammalın qiyməti 30 ildən artıq müddətdə, 1980-ci illərdən başlayaraq tədricən bahalaşmışdır; onların kənd təsərrüfatı məhsullarının vəziyyəti də eyni idi. Ancaq XXI əsrin ilk onilliyinin ikinci yarısında inkişaf etməkdə olan 306
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|