Son illərdə xammalla ticarəti əhatə edən maliyyə alətlərinə daha çox
diqqət yetirilməsinin zəruriliyi aşkar olunmuşdur. Əmtəə fyuçersləri və
xammalla bağlı olan digər törəmə maliyyə alətləri ilə əməliyyatlar xammal
bazarlarında qiymətlərin dövri surətdə tərəddüdünə səbəb olmuşdur. Bu sahədə
daha çox məşhur olan iki hadisə 1995-ci ildə məhdud məsuliyyətli açıq səhmdar
cəmiyyəti olan «Beringe»nin iflası və 1996-cı ildə «Sumimoto» şirkətinin
münaqişələr nəticəsində baş şirkətlərin və mis bazarında fəaliyyət göstərən
birjaçılarm böyük məbləğdə zərər çəkməsidir. Bu iki hadisədən, habelə 1997-ci
ildə Asiyada baş verən böhrandan sonra bir sıra ölkələrin tənzimləmə orqanları
qlobal maliyyə və xammal bazarları üzərində beynəlxalq nəzarətin
güeləndirilməsinə yönəlmiş tədbirlər görməyə başlamışdır.
Bu istiqamətdə mühüm addım 1997-2003-cü illər arasındakı dövrdə, Aİ-
nin, ABŞ-m Yaponiyanın və inkişaf etməkdə olan bəzi ölkələrin tənzimləmə
orqanlarının nümayəndələri tərəfindən xammalla bağlı olan törəmə maliyyə
alətləri bazarının fəaliyyətinə nəzarət sahəsində beynəlxalq standartlara uyğun
olan bir sıra müddəalar qəbul olunduqda atılmışdır. Əldə edilən razılıqlar törəmə
maliyyə alətləri üzrə kontraktların tərtibinin ümumi qəbul olunmuş «ən yaxşı
təcrübəsinə», bazarların vəziyyətinə nəzarət qaydalarına, sabitliyi poza bilən
potensial bazar vəziyyətləri və ticarət praktikasının aşkarlanması məqsədilə
tənzimləmə orqanlan arasında informasiya mübadiləsi qaydalarına əsaslanan
baza müddəalarına istinad edir. Sonrakı dövrdə (2004-2005-ei illər) ölkələr əldə
olunan razılıqların tam yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün öz üzərilərinə milli
qanunverieiliyin qəbul olunmuş müddəalara uyğunlaşdırılması barədə öhdəliklər
götürmüşdür; amma təerübə göstərir ki, bu cür öhdəliklər çox vaxt yerinə
yetirilmir yaxud qismən reallaşır. ÜTT-nin Dohada (Qətər) keçirilən ticarət
danışıqlarının yeni raundu çərçivəsində, habelə Monterrey konsensusuna uyğun
olaraq, ölkələr öz üzərilərinə ticarətin inkişafına maliyyə dəstəyi verilməsi
öhdəliyini qəbul etsələr də, onlar icra olunmamışdır.
Neft İxrac edən Ölkələr Təşkilatı (OPEC - Organization of Petroleum
Exporting Countries). OPEC 1960-cı ildə Bağdadda keçirilən konfransda
yaradılmışdır. Onun 1961-ei ildə təsdiq olunmuş nizamnaməsinə sonradan
dəfələrlə yenidən baxılmışdır. OPEC nizamnaməsinin 7-ci maddəsinə əsasən,
yalnız təsisçilər və təşkilata qəbul olunmaq barədə ərizələri OPEK-in konfransı
tərəfindən bəyənilmiş ölkələr onun üzvü ola bilər. Xam nefti böyük həcmdə ixrac
edən və maraqları təşkilatın mənafeləri ilə üst-üstə düşən başqa ölkənin tam
hüquqlu üzv olması üçün onun qəbulunun lehinə OPEC üzvlərinin Y4
310
hissəsi, 0 cümlədən təsisçi-ölkələrin hamısı səs verməlidir.
OPEC-in təsisçi üzvləri 6 dövlətdir: Venesuela, İran, İraq, Küveyt, Liviya,
Səudiyyə Ərəbistanı. Sonradan təşkilata daha 6 ölkə qəbul olunmuşdur: Əlcəzair,
Qabon, İndoneziya, Qətər, Nigeriya, BƏƏ.
OPEC-in məqsədləri'.
•
üzv-dövlətlərin neft siyasətinin əlaqələndirilməsi
və eyniləşdirilməsi;
•
onların maraqlarının qorunmasının ən səmərəli fərdi və kollektiv
vasitələrinin müəyyənləşdirilməsi;
•
dünya neft bazarında qiymətlərin sabitliyinin təmin olunmasının lazımi
vasitələrindən və üsullarından yararlanması;
•
gəlirlərinin sabitliyini təmin etməklə, neft hasil edən ölkələrin
maraqlarının qorunması;
•
istehlakçı-ölkələrin neftlə səmərəli, mütəmadi və rentabelli təchizatının
təmin
edilməsi;
•
investorların neft sahəsinə kapital qoyuluşlarından ədalətli gəlir əldə
etməsinin təmin olunması;
•
ətraf mühitin qorunmasının təmin edilməsi;
•
dünya neft bazarının sabitləşdirilməsi üzrə təşəbbüslərin həyata
keçirilməsi məqsədilə OPEC üzvü olmayan ölkələrlə əməkdaşlıq.
1991-ci ildən başlayaraq, OPEC başqa təşkilatlarla. Müstəqil Neft
İxracatçıları Təşkilatı, (IPEC - Independent Petroleum Exporting Countries), Aİ,
Beynəlxalq Enerji Agentliyi (lEA - International Energy Agency) energetika,
sənaye sahəsində əməkdaşlıq, ekoloji problemlər, bazar mexanizmlərindən
istifadə olunması və dünya neft bazarının inkişafı üzrə keçirilən əlaqələndinnə
danışıqlarında iştirak edir.
OPEC-in ali orqanı üzv-dövlətləri təmsil edən, neft, hasilat sənayesi yaxud
energetika nazirlərinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətlərindən ibarət olan
konfransdır. Konfransın iclasları ildə iki dəfə, adətən, OPEC-in Vyanada
(Avstriya) yerləşən mənzil-qərargahında keçirilir. Konfrans OPEC-in siyasətinin
əsas istiqamətlərini, onun həyata keçirilməsi yollarını və vasitələrini müəyyən
edir və Direktorlar Şurasının təqdim etdiyi hesabatlar və tövsiyələr, habelə büdcə
üzrə qərarlar qəbul edir. Konfrans öz işində bir sıra komitələrə istinad edir.
1976-cı ildə OPEC Beynəlxalq İnkişaf Fondunu (OPEC Fondu) - OPEC
üzvü olan dövlətlərlə inkişaf etməkdə olan başqa ölkələr arasında əməkdaşlığı
dəstəkləmək üçün çoxtərəfli maliyyə qurumunu təsis etmişdir. Fəaliyyəti
311