bağlıdır. Burada ərəb ölkələrində hərəkət sərbəstliyinin təmin olunması üzrə
tədbirlər nəzərdə tutulur. Bu tədbirlər 1990-cı illərdə və XXI əsrin ilk illərində
ərəb dövlətləri tərəfindən imzalanmış beynəlxalq müqavilələr zərfində inkişaf
etdirilmişdir.
13.4.
İnkişaf etmiş ölkələrin əcnəbi
işçi qüvvəsinə münasibətdə siyasəti
Qeyd etdiyimiz kimi, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Qərbi Avropa
ölkələri və onlardan bir qədər az ABŞ, işçi qüvvəsinin cəlb olunmasına bÖ3dik
ehtiyac duyurdu və buna görə də iqtisadiyyatın bəıpa olunması üçün onun
axınının ölkələrinə yönəldilməsinin stimullaşdırıİması yolunu tutdu. Əmək
immiqrantları kütləsi 3 əsas axından ibarət idi:
•
müstəmləkələrdən olan işçilər;
•
Qərbi Avropanın iqtisadiyyatı geridə qalmış ölkələrindən (Yunanıstan,
İspaniya, Portuqaliya və qismən İtaliya) olan işçilər;
•
Şərqi Avropanın ərazilərindən köçürülmüş şəxslərdən olan işçilər.
Bunlardan başqa, ABŞ-m aşağı ixtisaslı işçi qüvvəsini Cənubi və
Mərkəzi Amerikadan cəlb etmək üçün hədsiz böyük imkanları həmişə olmuşdur.
Qərbi Avropada miqrantlara münasibətdə ümumi dövlət siyasəti tədricən,
yaranan daxili şərait və iqtisadi konyunktura nəzərə alınmaqla işlənib hazırlansa
da, işləmək üçün ölkəyə kimin dəvət olunmasının prioritetləri hələ 1940-ci illərin
sonu - 1950-ci illərin əvvəlində müəyyənləşdirilmişdi. Onlardan bəzilərini
nəzərdən keçirək.
Avropada qasterbayterlərə qarşı tələblər. Bu tələblər miqrantların
müxtəlif kateqoriyalarına şamil olunur: minimal ödəniş müqabilində ağır, ziyanlı,
ixtisas tələb olunmayan işləri yerinə yetinnəyə hazır olan fəhlələr; yeni sahələrdə
və istehsallarda işləmək üçün müsabiqə əsasında işə qəbul olunan mütəxəssislər;
nadir peşə sahibləri, o cümlədən həkimlər, musiqiçilər, alimlər və idmançılar; öz
layihələrini həyata keçirmək istəyən biznesmenlər.
Təhsil səviyyəsinə, istehsal təcmbəsinə (iş üzrə staj) dair ciddi tələblər
müəyyən olunmuşdu. Belə ki, iş iddiası ilə ölkəyə gələn şəxs orta məktəbi yaxud
texniki-peşə məktəbini bitirməli və bu, müvafiq diplomla təsdiqlənməli idi. Yaş
məhdudiyyətləri (20-40 yaş), tibbi, sosial və siyasi xarakterli şərtlər
müəyyənləşdirilmişdi (məsələn, məhkumluğu olmuş şəxslər ölkəyə buraxıl-
333
mırdı). Hər bir ölkə kvota (kəmiyyət məhdudi]/yəti) müəyyənləşdirir, hər il
immiqrantlarm ixtisas səviyyəsi və peşəsinə dair tələbləri yeniləşdirirdi. Aİ
yaradıldıqdan sonra Birliyin ölkələri işçi qüvvəsinin miqrasiyasını qismən
kollektiv şəkildə həyata keçinnəyə başlamışdır. AİB-in yaradılması haqqında 25
mart 1957-ci il Roma Müqaviləsi «üzv-dövlətlər arasında şəxslərin, xidmətlərin
və kapitalın sərbəst hərəkəti qarşısında maneələrin aradan qaldırıldığını» bəyan
edirdi. Roma Müqaviləsinin 48-ci maddəsində vətəndaşların onu imzalayan
ölkələrin ərazisində sərbəst hərəkəti və «Ümumi Bazar» hüdudlarında faktiki
təklif olunan işləri qəbul etmək imkanı, 49-cu maddəsində isə bu məqsədlə
xüsusi dövlət təşkilatlarının yaradılması nəzərdə tuturdu. Əcnəbi işçilərə
münasibətdə hər cür ayrı-seçkiliyin aradan qaldırıldığı bəyan olunurdu.
«Hərəkət sərbəstliyi» üç mərhələdə həyata keçirilmişdir. Birinci
mərhələdə işə götürülərkən həm AİB-dən, həm də istənilən başqa ölkədən olan
mühacirlərlə müqayisədə ölkənin işçilərinə üstünlük verilməsi qalırdı. İkinci
mərhələdə yerli işçilərin «Ümumi Bazar» iştirakçısı ölkələrindən olan
mühacirlərlə müqayisədə imtiyazları qismən ləğv olundu. Üçüncü, yekun
mərhələdə boş iş yeri tutularkən, işçilərin hər hansı bir kateqoriyasına üstünlük
verilməsini aradan qaldırırdı (təbii ki, iddiaçı AİB ölkəsindən gəlmişdirsə). AİB
daxilində bu cür tam həcmdə hərəkət sərbəstliyi rəsmi olaraq 1969-cu ildən tətbiq
edilmişdi.
Roma Müqaviləsi əsasında hazırlanan proqram, bir tərəfdən işçilərin
hərəkət sərbəstliyini nəzərdə tutsa da, digər tərəfdən, ölkələr yalnız ucuz deyil,
həm də peşə hazırlığı yüksək olan işçi qüvvəsini cəlb etməyə səy göstərdiyi üçün
əcnəbi işçilərdən istifadə olunması qarşısında pilləli maneələr sistemi
müəyyənləşdirirdi. Məsələ «Ümumi Bazar» hüdudları ilə məhdudlaşmırdı. Qərbi
Avropa ölkələrinin çoxunda işçi əllərinin çatışmazlığı əmək resurslarının AİB-ə
daxil olmayan ölkələrdən cəlb olunmasını tələb edirdi. Tezliklə Şimali Afrika və
Yaxın Şərq ölkələrinin (əsasən keçmiş müstəmləkələrin) AİB-in assosiasiya
olunmuş üzvü statusunu əldə etməsi onlara Birliklə xüsusi, o cümlədən əmək
miqrasiyası sahəsində əlaqələr quraraq imkanı verdi.
Immiqrasiyanın
tənzimlənməsi.
Avropa
quruculuğunun
ilkin
mərhələlərində AİB-in yaradılması ayrı-ayrı ölkələrin əcnəbi işçilərin qəbulu
barədə müqavilələr bağlaması imkanını istisna etmirdi. Belə ki, Fransa bu cür
müqavilələri 1963-cü ildə Mərakeş və Tunislə, 1964-cü ildə Əlcəzairlə, 1965- ci
ildə Türkiyə ilə bağlamışdır. İmmiqrasiya üzərində hökumət nəzarəti
334
qoyulmuş, bir çox donor-ölkələrdə isə köçməyə namizədlərin sağlamlıq
vəzi)^ətini və peşə hazırlığım yoxlayan fransız missiyaları açılmışdı. İşçi
qüvvəsinin axını mütəşəkkil xarakter almış və burada 18-45 yaşı olan yüksək
ixtisaslı fəhlələrə üstünlük verilirdi. Əvvəllər kənd sakinləri üstün olduğu halda,
immiqrantlarm bö}mk (Vs) hissəsi şəhərlərdə məskunlaşırdı.
Fransanın Əleəzairlə müqaviləsində (1964) kvota müəyyənləşdirilirdi:
Əleəzair Milli İşçi Qüvvəsi Departamenti 12 min fəhlə götürür, 9 ay ərzində
vətəndaşlara Fransada iş axtarmaq imkanı verir, uğursuzluq halında isə vətənə
qayıtmağa məcbur edirdi. Mərakeşdə və Tunisdəki milli immiqrasiya mərkəzləri
də həmin işi yerinə yetirirdi.
Bir qədər sonra İngiltərə də öz immiqrasiya siyasətində təqribən bu cür
metodları tətbiq etdi. Belə ki, «Banqladeş İnsan Resursları Bürosu», «Pakistan
Miqrasiya Bürosu» və s. açılmışdı. İstanbulda büro açan AFR da, bu tərzdə
hərəkət etməyə başlamışdı. İkitərəfli müqavilələr rəsmi olaraq bərabər hüquq
əsasında bağlanırdı. Miqrasiya siyasətində donor-ölkələrin müəyyən hüquqlara
nail olmasına baxmayaraq, tərəflərin zahiri bərabərliyi şəraitində işçi qüvvəsinin
qəbul edilməsində həlledici söz Avropa dövlətlərinə mənsub idi.
1970-ci illərin ortalarında Qərbin sənayeləşmiş ölkələrinin, demək olar ki,
hamısı əcnəbi işçilərin ölkəyə gəlməsini məhdudlaşdıran qanunvericilik aktları
qəbul etdi, miqrantlarm axını xeyli zəiflədi, amma onların ümumi sayı
1973-1974-cü illərdə yalnız Avstriya, AFR və İsveçdə azaldı, Fransa və
Belçikada əvvəlki səviyyədə qaldı, qalan ölkələrdə isə artmaqda davam edirdi.
Bu, immiqrantlarm çoxunun vətənə qayıtmaması, sadəcə olaraq bir ölkədən
başqasına, məsələn, AFR-dan Fransaya köçməsi ilə izah edilir. Belə vəziyyət
Qərbi Avropa dövlətlərində narazılıq doğururdu. Buna görə də Fransada əlavə
addımlar atıldı: 1997-ci ildə ölkəni ödənişsiz tərk etmək hüququ yalnız burada ən
azı 5 il işləyənlərə verildi. Bundan əlavə, hər bir ailəyə Fransaya bir daha iş
axtamıaq məqsədilə qayıtmamaq şərti ilə 10 min frank ödənilirdi. 1980-ci ilin
məlumatlarına görə, ümumi sayı 3,4 milyon olan əcnəbi əhalinin 76 min nəfərinə,
yəni cəmi 2,2%-nə bu cür 39 min müavinət verilmişdi. 1981-ci ildən
müavinətlərin verilməsi dayandırıldı.
1981-ci ildə iqtisadi resessiya nəticəsində AFR immiqrasiya ölkəsi
olmadığını bəyan etmək məcburiyyəti qarşısında qaldı, 1982-ci ildən isə ölkəyə
daxil olmaq üçün vizada geri qayıtmaq öhdəliyinin rəsmiləşdirilməsinə başlandı.
Qanunun sərtləşdirilməsi, ilk növbədə, AİB üzvü olmayan dövlətlərdən gəlmiş
işçilərə şamil olunurdu. 1983-cü ildən AFR vətəninə
335
Dostları ilə paylaş: |